با وی گفت‌وگویی انجام دادیم که در آن ضمن صحبت درباره چگونگی پا گرفتن این دیدارها، دربارة جزئیات این مراسم هم سؤالاتی پرسیدیم. همچنین با شمس‌الدین دربارة جایگاه ادبیات دینی و مداحی و تفاوت‌های آن با قبل از انقلاب صحبت کردیم. او می‌گوید که ترکیب نویی بعد از انقلاب در شعر دینی به وجود آمده است. مجری مراسم سالانه دیدار شاعران دینی و مداحان با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، همچنین بسیاری از دغدغه‌ها و توصیه‌های مقام معظم رهبری را در این امر برای ما نقل می‌کند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را بخوانید.
تاریخچه دیدار مداحان و شاعران دینی با مقام معظم رهبری به چه زمانی برمی‌گردد؟ این دیدارها چگونه آغاز شد؟
تاریخچه ملاقات با مقام معظم رهبری به سال‌های ۶۲ و ۶۳ ش. برمی‌گردد؛ در آن زمان ایشان عهده‌دار امر ریاست جمهوری بودند. جامعه مداحان قم نامه‌ای به محضر ایشان تقدیم کردند که فکر می‌کنم آن نامه هنوز موجود باشد.
محتوای نامه این بود که مداحان بتوانند به مناسبت میلاد حضرت زهرا(س) به محضر ایشان شرفیاب شوند. اگر شرایط آن زمان را در نظر بگیرید که لیبرال‌ها در مملکت جولان می‌دادند و با ادامة مشکلات زمان شهید بهشتی و بنی صدر، این دیدار لازم بود.
در آن زمان آقای حسین شمسایی، رئیس دفتر ریاست جمهوری حضرت آقا بودند که از طریق ایشان مسائل پیگیری می‌شد. خود آقای شمسایی هم از مداحان و علاقه‌مندان به این امر بودند.
بنابراین توافق شد تا دو گروه از تهران، همراه با یک گروه از مداحان قم برای این دیدار در نظر گرفته شوند. از دو گروه تهران یکی گروه پیرغلامان معروف جامعه مداح تهران بودند که به لباس ویژه‌ای ملبس بودند و گروه دیگر مجمع‌الذاکرین که آقای سازگار آن را مدیریت می‌کنند. از همان سال اول دیدار با مقام معظم رهبری، ایشان امر فرمودند که دیدارها هر سال ادامه داشته باشد.
چه کسی مسئولیت اداره جلسات را برعهده داشت؟ نحوه انتخاب افراد و مدت زمانی را که برای شعرخوانی یا مداحی به هر کس اختصاص داده می‌شد، چه کسی تعیین می‌کرد؟
از همان روز اول، تریبون را به بنده سپردند. بحث اینکه افراد چگونه انتخاب شوند، چقدر بخوانند و چقدر به هر کدام وقت داده شود، با هماهنگی مدیران جلسات تهران و قم بود که با مشورت آنان انجام می‌شد. در آن زمان اعضای هیئت دولت هم در جلسات حضور داشتند و در هر جلسه، مقام معظم رهبری رهنمودهای ویژه‌ای به مداحان داشتند. کار ادامه داشت تا زمان رهبری حضرت آقا. سال آخر ریاست جمهوری، ایشان تأکید فرمودند که سال آینده هر جا بودم، باز هم این برنامه برقرار باشد.
در دیدار هر سال، هماهنگی‌ها به این شکل بود که مرحوم آقای هاشمی دانا، پیگیر امور جامعه مداح تهران بود و آقای سازگار هم از سوی مجمع‌الذاکرین بود. همه کارها تقسیم شده بود. قرار بود یک مداحی اجرای برنامه کند و یک شاعر شعر بخواند و تعیین قاری قرآن هم به عهدة دفتر بود.
گاهی هم متنی خوانده می‌شد. این مجموعه کارهایی بود که هر سال در دیدار با حضرت آقا انجام می‌شد تا زمان رهبری ایشان که شکل کار عوض شد و کار به دست آقای محمد حسن رفیعا افتاد و این دیدار شکل گسترده‌تری پیدا کرد، به طوری که پیگیری امور، دست دفتر حضرت آقا افتاد. شرایط توسعه یافت و علاوه بر تهران و قم، به مشهد هم رسید.
یعنی علاوه بر شاعران و مداحان تهران و قم، شاعران و مداحان مشهد از جامعة مداحان مشهد هم به این مراسم دعوت شدند. بعدها هیئت رزمندگان اسلام هم به لیست، اضافه شد. دربارة اجرای مراسم، هر سال با شیوه‌های مختلف برگزار می‌شد. خیلی‌ها برای شعرخوانی و مداحی در حضور مقام معظم رهبری داوطلب بودند. نظر مقام معظم رهبری این بود که به تعداد مداحان و شاعران اضافه شود و وقت کمتری به هر کس داده شود تا تنوع بیشتر شود. تا اینکه در سال‌های اخیر شاهدیم از شهرستان‌های مختلف برای حضور شاعران و مداحان در این دیدار برنامه‌ریزی می‌شود و برای آن‌ها هم کارت ملاقات صادر می‌شود.
فرمودید در این دیدارها مقام معظم رهبری رهنمودهایی داشتند. با توجه به این رهنمودها فکر می‌کنید دغدغه‌های مقام معظم رهبری چه چیزهایی بود؟
یک وقتی به نظر رسید که ما به شکل فراگیر یک اسم خاص روی جوامع مداحی سراسر کشور بگذاریم و همة گروه‌ها با یک نام فعالیت کنند؛ مثلاً به جای اینکه جامعة مداحان داشته باشیم، آن طرف بلبلان آل رسول و طرف دیگر نامی دیگر، همه با یک نام فعالیت کنند. آن زمان این بحث در یکی از جلسات خدمت حضرت آقا مطرح شد. نظر معظم له این بود که شما سعی کنید به جای نام‌گذاری، کارهای مثبت را رواج دهید و دست به ترکیب اسامی نزنید که ممکن است جبهه‌گیری خاصی تلقی شود. منظور ایشان عمل به همان رهنمودها بود که در این زمینه، مجموعه‌ای از فرمایش‌ها و رهنمودهای ایشان در امر شعر دینی و مداحی مدون و مکتوب شده است.
در این دیدارها مقام معظم رهبری بیشتر بر چه مواردی تأکید می‌کردند؟ مثلاً آیا بر مسئلة پرهیز مداحان از امور خرافی یا مسائلی که منجر به اختلاف بین شیعه و سنی می‌شود هم تأکید داشتند؟
بله. یکی از مباحثی که مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان بر آن تأکید داشتند، این بود که برخی مداحان کارهایی انجام می‌دهند که باعث ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی می‌شود. ایشان تأکید داشتند که چنین مباحثی به میان نیاید و توصیه به وحدت داشتند. بیشترین تأکیدات را در جلسات عمومی، در این زمینه داشتند. آن طور که شنیدم در جلسات خصوصی هم بر این امر تأکید ورزیدند. عمق موضوع را ایشان درک کرده بودند و تلاش می‌کردند مانع شکاف بین شیعه و سنی شوند. به خاطر مواضع ایشان بود که این موضوعات و اختلافات کمرنگ شد و رنگ باخت.
دربارة برخی اجراها و شعرخوانی‌ها هم حضرت آقا تأکیدات و توصیه‌هایی داشتند و گاه تذکراتی می‌دادند. تشویق مبتدیان، نونهالان و حتی پیشکسوتان، از دیگر توصیه‌ها و رهنمودهای ایشان بود. حضرت آقا می‌گفتند که پیشکسوتان به صورت یکپارچه تجربیات خود را با یک برنامه‌ریزی درست و منسجم، در اختیار نسل جوان قرار دهد. منتها من کمیته و تشکیلات و نهادی را سراغ ندارم که این رهنمودها را پیگیری کند.
در کنار جماعت مداح در این دیدار، شعرا هم بودند. در این راستا هم مقام معظم رهبری رهنمودهایی داشتند. مثلاً به شاعران توصیه می‌کردند که دوانین شعرای قدیمی را مطالعه کنند. بعضاً هم به مداحان می‌فرمودند، اشعار دیوان صائب تبریزی را بخوانند. معظم له تأکید داشتند که مداحان در ابتدای مراسم یک شعر توحیدی بخوانند و چند بیت غزل نصیحتی قرائت کنند؛ همان کاری که مداحان پیشکسوت در گذشته انجام می‌دادند.
تحلیل شما از وضعیت شعر دینی و مداحی امروز کشور چیست؟
اگر بخواهیم شعر قبل و بعد از انقلاب را مقایسه کنیم، باید بگوییم، بعد از انقلاب ترکیب نویی در شعر آیینی به وجود آمد. من به تازه‌واردها کاری ندارم. کسانی که در بطن و متن انقلاب بودند، وارد این جریان شدند. ما رشد کردیم. قبلاً چهار کتاب شعر آیینی هم نبود. کتاب‌هایی هم که بود، برای مجالس ادبی خوب بود، وگرنه به کار شاعران آیینی نمی‌آمد. فرضاً محتشم کاشانی فقط ۱۲ ترکیب بند شعر عاشورایی دارد و بس. قدیمی‌ها قصیده می‌خواندند. یکباره ۱۰۰ بیت قصیده می‌خواندند که ردیف آن یکدست باشد. اما الآن وقت و حوصلة مستمع این را ایجاب نمی‌کند. حوصله‌ها در حد یک غزل است و مثل قدیم نیست. امروز شعر آیینی در جایگاهی است که قبل از انقلاب ما آن را هرگز ندیده بودیم. نه در صائب تبریزی دیده بودیم و نه در محتشم کاشانی. حتی در اقبال لاهوری هم ندیده بودیم. اقبال را مثال زدم؛ چون همیشه حضرت آقا به شاعران تأکید دارند که شعرهای اقبال را بخوانید و ببینید چه نکاتی در آن وجود دارد.
آسیب‌های این حوزه را در چه مواردی می‌بینید؟
ناگزیر باید بگویم که برخی مداحان امروز، از مطالعه کردن غافل شده‌اند. فقط یک نوار پیدا می‌کنند و بر اساس آن برنامه اجرا می‌کنند. خوشبختانه امروز دسترسی به کتاب در همه جای کشور، حتی روستاها زیاد است. شعر آیینی با خط و چاپ خوب منتشر شده است. به علاوه ویژه‌نامه‌های زیادی هم در دسترس است. مهم این است که مداحان آن‌ها را مطالعه کنند. از طرفی افرادی باید پیگیری کنند تا شعر پالایش شود. این نیازمند این است که نهادهای مربوطه، امور را کانالیزه کنند. بسیاری از جوانان ما، امروز شعر آیینی می‌گویند، ولی کسی نیست که این‌ها را چاپ کند.
باید از این‌ها حمایت شود؛ به خصوص کسانی که در مناطق دور افتاده هستند. حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی مجله‌ای به اسم «شعر» چاپ می‌کرد که مدتی است تعطیل شده. انصاف این است که مجله‌ای مستقل هم برای شعر آیینی در موضوعات مختلف منتشر شود. الآن شعر آیینی جهانی شده است. با اطمینان می‌گویم که تأثیرگذاری یک مداح در کشوری مثل انگلیس و شهر لندن، یا در کشورهای عربی غیر قابل انکار است و استکبار به اهمیت این موضوع پی برده است. ما باید این مداحان را با شعر خوب، و حتی نثر خوب تقویت کنیم. روضه‌خوان‌های ما نثر خوب ندارند. مقتل‌خوان‌های ما که می‌خواهند بخوانند باید از کلمات ۶۰-۵۰ سال پیش استفاده کنند. امروز مداحان ما در جایگاه رفیعی هستند. در کشورهای اطراف هم مداحان خوبی هستند و می‌توان با آن‌ها تبادل اطلاعات کرد.
برخی انتقاد می‌کنند، شاعرانی هستند که به صورت سفارشی اقدام به سرودن اشعار آیینی می‌کنند. نظر شما در این باره چیست؟
اگر کسی هنری داشته باشد، قابل احترام است. منتها باید کسانی باشند که شعر خوب بگویند. ما نمی‌توانیم بیاییم درون افراد را بکاویم که با چه نیتی کار می‌کنند. به هر روی امورات مداح و شاعر دینی باید به نوعی تأمین شود. برخی از مداحان که خدا را شکر وضعشان خوب است. اما در مورد مداحان و شاعرانی که تأمین نیستند، باید بودجه‌ای اختصاص یابد. شاعران و مداحانی هم هستند که می‌گویند مبلغی را تعیین می‌کنند. چرا کارها را محدود کنیم؟ در شرایطی که همین صدا و سیما برای تیتراژ هر سریال، به شاعر و خواننده‌اش بودجه می‌دهد. بگذارید صریح‌تر بگویم، در همین برنامة میلاد حضرت فاطمه(س)، مقام معظم رهبری به شاعرانی که در این سال‌ها شعر می‌گفتند، هدیه‌ای مرحمت می‌فرمودند. مبلغش هم کم نبود. من در جریان هستم. شاعر و مداح هم باید تأمین باشد. هیچ مشکلی ندارد، اگر تکدی‌گری نباشد.
اگر نکته خاصی دربارة این موضوع هست که از منظر سؤالات مغفول بود، در پایان بفرمایید.
از کسانی که در جهت احقاق برخی حقوق مداحان در جامعه و رفع مشکلات آن‌ها تلاش می‌کنند، تشکر می‌کنم. از جمله کسانی که در این زمینه پیگیری‌ها و تلاش مستمر و زیادی کرد، مرحوم آقای هاشمی دانا بود. ایشان در زمان حیاتشان خدمت مقام معظم رهبری تأکید داشتند که مداحی و شعر آیینی به صورت یک حرکت بالنده ادامه داشته باشد و گام‌های زیادی در جهت احقاق حقوق مداحان - مثل بیمة آن‌ها- برداشتند. پس از مرحوم هاشمی دانا پیگیری‌های برادر عزیز حاج آقا آهی بسیار چشمگیر و قابل تقدیر است.