هیچ پدری، هدیه‌ای برتر از تربیت نیک به فرزندش نبخشیده است و تربیت نیک از قبل از تولد کودک نه تنها به وسیله مادر که در اثر رفتار، باورها، عملکرد و حتی تغذیه پدر آغاز می‌شود.
عقیق: روانشناسان غربی عقیده دارند، که در رشد و تربیت اخلاقی کودک از بدو تولد می‌توان موثر بود. اما اسلام این تاثیرگذاری را پیش از تولد و بلکه قبل از انعقاد نطفه می‌داند. تا جایی که برای تربیت فرزند صالح مواردی را برای رعایت زوجین گوشزد می‌کند؛ اعم از اینکه این دستورات خوراکی، اخلاقی و رفتاری باشند.
پدر در فرهنگ اسلامی از آنجا که ولایت قهری طفل را عهده دارد، اساسی‌ترین نقش را در تربیت فرزند می‌تواند ایفا کند، آن نقشی که حتی انتساب اشخاص در کلام قرآن کریم به پدر داده شده است(احزاب/٥). طبق فرمایش پیامبر گرامی اسلام کودکان فطرتاً خداجوی متولد می‌شوند، حتی اگر پدران آنان به هر آیین و مذهب دیگری باشند (احسائی، ١٤٠٣ق، ج١،ص:٣٥)، اما پس از تولد بنا بر نوع تربیتی که والدین بر آنان دارند تغییر می‌کنند.
نقش پدر در تربیت: لازمه اینکه کودکی اهل نماز و مسجد شود تربیت صحیحی است که بر او صورت می‌گیرد و به تدریج با آن تربیت آموزه‌های دینی را یاد می‌گیرد.
از نظر روانشناسان، کودک ٦ ـ ٣ ساله مخصوصا پسر بچه‌ها؛ پدر را الگوی خود قرار می‌دهند. پدر از نظر کودک سمبل قدرت است. ضامن خانواده است و همه آرزوی کودک این است که مثل پدر باشد.از این رو اهمیت نقش پدر در روند شکل‌گیری شاکله فرزند مشخص می‌شود.
هیچ پدری، هدیه‌ای برتر از تربیت نیک به فرزندش نبخشیده است پدردلسوز خود را مسئول تربیت فرزندان می‌داند و تمام تلاش و همت خود را به کار می‌گیرد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى‌فرماید: «ألا کُلُّکُم راع وَ کُلُّکُم مَسئولٌ عَن رَعیتهِ،... وَ الرَّجُلُ راع عَلى اَهلِ بَیتِه وَ هُوَ مَسئولٌ عَنهُم (ورّام، ١٤١٠ق،ج١،ص:٦) بدانید همه شما نگهبانید و همه در برابر کسانى که مأمور نگهبانى آنها هستید مسئولید. مرد نگهبان خانواده و فرزندان خویش است و در مقابل آنها مسئول و بازخواست خواهد شد (قشیری نیشابوری، ١٤٢٤ق، ج٣، ص:١٤٥٩، ح٢٠) و نیز فرمود: هیچ پدری، هدیه‌ای برتر از تربیت نیک به فرزندش نبخشیده است (ترمزی، بی تا، ص:٣٢٨، ح:١٩٥٢).
پدری که برای موفقیت در تربیت فرزند دست به دعا بر می‌دارد و در این مسیر از خدای متعال یاری می‌جوید. امام سجاد(ع) در تربیت فرزند در دعای «25 صحیفه سجادیه» از خداوند استمداد مى‌طلبد و عرض مى‌کند: «الّلهمَّ اَعِّنِى عَلَى تَرْبیتِهِم وَ تَأدیبِهِم وَ بِرِّهِم (امام سجاد، ١٣٧٦ق، ص:١٢٢) خدایا! مرا در تربیت و ادب آموزى و نیکوکارى فرزندانم یارى و مدد فرما».
حتی پیش از تولد و قبل از انعقاد نطفه کودک، پدر موظف است در تربیت فرزندی که قرار است بوجود آید، کوشا باشد و جسم و روح خویش را به بالاترین آمادگی برساند، در روایات شریف ما حتی به نوع خوراک پدر قبل از انعقاد نطفه تاکید شده است، در روایتی شریف امام صادق (ع) فرمودند: هر کس ناشتا میوه به بخورد، نطفه‌اش پاکیزه می‌شود و فرزندش نیکو می‌شود. (کلینی، ١٤٢٩ق، ج٦،ص:١٢٤) و نیز فرمود: خوردن انار شیرین، منی مرد را افزایش می‌دهد و فرزند را زیبا می‌گرداند(همان، ص:٣٥٥) این روایات حاکی از اثرات جسم و روح پدر بر فرزند است.
پدر مومنی که از هنگامه ازدواج در پی ساختن نسلی مومن و پاک است، با تضرع و خضوع از درگاه خدای متعال درخواست فرزندی صالح می‌کند تا پروردگار عالمیان در میان بندگان صالح خود به او گلی را تقدیم کند؛ چرا که به فرموده رسول گرامی اسلام «الْوَلَدُ لِلْوَالِدِ رَیْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ یَشَمُّهَا [قَسَمَهَا] بَیْنَ عِبَادِه»(إبن فهد حلی، ١٤٠٧ق، ص:٨٤).
و به هنگامه جماع پدر دعایی را که امام باقر(ع) به پدران آموخت را زمزمه می‌کند: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِى وَلَداً وَ اجْعَلْهُ تَقِیّاً لَیْسَ فِى خَلْقِهِ زِیَادَهٌ وَ لَا نُقْصَانٌ وَ اجْعَلْ عَاقِبَتَهُ إِلَى خَیْرٍ» (کافى/ ج ٦/ ص ١٠) و از خدای متعال فرزندی متقی و سالم و عاقبت بخیر طلب می‌کند و خواستار دوری شیطان از او می‌شود. و می‌گوید: بارالها! شیطان را از من دور ساز و شیطان را از آنچه روزی ما کرده‌ای، دور ساز (إبن ماجه، بی تا، ص٣٣٣، ح:١٩١٩).
همچنین در این باره مولای متقیان فرمود: از خدا فرزند زیبا و خوش قد و قامت نخواستم ولى تقاضا کردم فرزندى مطیع خدا، بیمناک و پرهیزگار به من عنایت فرماید تا هر وقت چشمم به او افتاد که فرمانبردار خدا است، خرسند شوم. (إبن شهر آشوب، ١٣٧٩ق، ج٣، ص:٣٨٠)
تلاشی که پدر برای کسب لقمه حلال برای خانواده‌اش انجام می‌دهد مانند جهاد است یک پدر نمونه، پدری است که افزون بر آموزش اخلاق و رفتار خوب به فرزندان بتواند روزی خانواده‌اش را نیز از راه حلال به دست آورد. زیرا این روزی حلال در سرنوشت فرزندان بسیار مؤثر است. رسول گرامی اسلام فرمود: جهاد کردن فقط در هنگام نبرد و جنگ نیست، بلکه تلاشی که پدر برای کسب لقمه حلال برای خانواده‌اش انجام می‌دهد نیز مانند جهاد است و خداوند اجری که به مجاهدین فی سبیل اللّه می‌دهد همان اجر را به پدر نیز می‌دهد(کلینی، ١٤٢٩ق، ج٩،ص:٥٦٤). و مولای خوبان در خطبه ١٥١ نهج البلاغه فرمودند: لقمه حرام و ناپاک را به خانه نبرید چرا که آنچه آبیاریش پاکیزه باشد نهالش پاکیزه و میوهاش شیرین است و آنچه آبیاریش آلوده باشد نهالش آلوده و میوهاش تلخ است.(رضی، ١٣٨٨ش،ص:١٣٦).
پدر نمونه در قرآن: در قرآن کریم الگوهایی از پدران نمونه به ما نشان داده شده که دلسوزانه و با تمام وجود برای هدایت و نمازخوان شدن کودک خویش تلاش کرده‌اند. در آیه ١٣٢ سوره طه خدای متعال خطاب به رسول رحمت می‌فرماید: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها؛ خانوادهات را به نماز فرمان ده و بر آن پایدار باش و نیز در توصیف حضرت اسماعیل علیه السلام می‌فرماید:کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ، همواره خاندان خود را به نماز و زکات امر مىکرد»(مریم/٥٥) و درباره توصیه لقمان حکیم به فرزندش می‌فرماید: «یا بنىّ اقم الصلوة و أمر بالمعروف» فرزندم! نماز به پا دار و امر به معروف کن(لقمان/١٧).
باز در قرآن کریم نمونه‌ای از پدر و فرزند مسجدی را برای ما به عنوان الگو مطرح می‌سازد. ابراهیم و اسماعیل(ع) که هم تعمیرکننده، هم خادم و متولی مسجد هستند. آن پسری که در تمام طول تعمیر و نظافت مسجد دوشادوش پدر است تا پدر برای او و نسلش دست به دعا برمی‌دارد.
به فرموده پیامبر مهربانی‌ها فرزند برای پدر و مادر مایه پاداش الهی است (طبرانی، بی تا، ج١، ص:٢٣٦، ح٦٤٦) بنابراین تربیت صحیح فرزند برای پدر و مادر نوعی «باقیات الصالحات» تلقی می‌شود و ذخیره آخرت است.
اوست که در بهشت بر خود می‌بالد و علت بهشتی شدنش را دلسوزی برای تربیت فرزندش می‌داند و مىگوید: «قالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فى أَهْلِنا مُشْفِقینَ» (طور/ ٢٦). ما نسبت به فرزندانمان دلسوزی داشتیم. روزی حسن بصرى گفت: بچه چیز نحسى است؛ براى اینکه اگر زنده باشد بار است و اگر بمیرد غصه است. امام زین العابدین (ع) فرمودند: کَذَبَ وَ اللَّهِ نِعْمَ الشَّىْءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ فَدَعَّاءٌ حَاضِرٌ وَ إِنْ مَاتَ فَشَفِیعٌ سَابِقٌ» (راوندی، ١٤٠٧ق، ص:٢٨٥) به خدا دروغ مىگوید، فرزند چیز خوبى است. زنده باشد دعائى است و اگر بمیرد شفیعى است.
پی نوشت: 1. إبن ماجه قزوینی، محمد بن یزید(٢٧٣ق): سنن إبن ماجه، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، بی تا. 2. إبن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی(٥٨٨ق):مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ١٣٧٩ق،چاپ:اول. 3. إبن فهد حلی، احمد بن محمد(٨٤١ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، ١٤٠٧ق، چاپ:اول. 4. أحسایی، إبن ابی جمهور(٨٨٠ق)، عوالی اللئالی، تحقیق: سید شهاب الدین نجفی مرعشی، قم، سید الشهداء، ١٤٠٣ق، چاپ:اول. 5. ترمزی ،محمد بن عیسی(٢٧٩ق): جامع الترمزی ،ریاض، بیت الافکار الدولیه، بی تا. 6. جمعی از نویسندگان، نماز مسجد و خانواده(مقالات برگزیده)، تهران، ستاد اقامه نماز، ١٣٩٠ش. 7. راوندی، سعید بن هبه الله قطب الدین(٥٧٣ق): الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عج، ١٤٠٧ق، چاپ:اول. 8. طبرانی(٣٦٠ق): المعجم الکبیر، تحقیق:حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا، چاپ:دوم. 9. علی بن الحسین، امام سجاد علیه السلام: صحیفه سجادیه، قم، الهادی، ١٣٧٦ش، چاپ:اول. 10. قشیری نیشابوری، مسلم بن الحجاج(٢٦١ق): صحیح المسلم، بیروت، دارالفکر، ١٤٢٤ق، چاپ: اول. 11. کلینی، محمد بن یعقوب(٣٢٩ق): الکافی، قم، دارالحدیث، ١٤٢٩ق، چاپ: اول. 12. مجلسی، محمد باقر(١١١٠ق):بحارالانوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ١٤٠٣ق، چاپ: دوم. 13. ورّام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی(٦٠٥ق): مجموعه ورام، قم، مکتبه فقیه، ١٤١٠ق، چاپ:اول. منبع:ایکنا