بسر بن ارطاة قرشي از سرداران معاويه و غارتگر حرمين شريفين در زمان خلافت امام علي (ع) بود. او همچنين در نبرد صفين، از فرماندهان معاويه بود و مأموريت يافت تا همراه مرداني از دمشق آب را بر سپاه علي (ع) ببندند.
عقیق: ابوعبدالرحمن بسر بن ابي‌ارطاة بن عمير كه او را بسر بن ارطاة يا بسر بن ارطاة بن ابي‌ارطاة نيز خوانده‌اند، از تيره بني‌عامر بن لؤي قريش بود. مادرش زينب دختر ابرص بن حليس نيز از همان تيره بود. به گزارش مشهور، تولد بسر دو سال پيش از رحلت پيامبر (ص) بوده است. برخي وي را صحابي و از راويان حديث رسول خدا برشمرده‌اند. گزارش‌هايي از حضور وي در فتح شام (۱۳ق.) مؤيد اين ديدگاه هستند. به گزارش يحيي بن معين، مردم مدينه صحابي بودن بسر را انكار كرده‌اند. شاميان كوشيده‌اند او را در شمار صحابه قرار دهند.
بر پايه گزارش‌هايي، او در فتح شام به دستور خالد بن وليد به غوطه، از سرزمين‌هاي دمشق، حمله كرد و پس از كشتن مردان كه در كنيسه پناه گرفته بودند، زنان ايشان را نزد خالد آورد. برخي بسر را از جمله چهار نفري دانسته‌اند كه عمر بن خطاب براي كمك به عمرو بن عاص در فتح مصر (۲۰ق.) برگزيد. وي به سال ۲۳ق. مناطق فزان و ودان در جنوب طرابلس را با صلح به قلمرو مسلمانان افزود.
بسر بن ارطاة از جمله افرادي بود كه به دستور معاويه مأموريت يافتند تا به شُرَحبيل كلبي، از سر‌شناسان شام، تلقين كنند كه امام علي (ع) در قتل عثمان نقش داشته است. در نبرد صفين، او از فرماندهان معاويه بود و مأموريت يافت تا همراه مرداني از دمشق آب را بر سپاه علي (ع) ببندند. معاويه در اين نبرد، بسر را در برابر قيس بن سعد بن عباده انصاري قرار داد و خواست هر يك از سرداران خود را در برابر يكي از سرداران علي (ع) قرار دهد تا آن‌ها را از ميان ببرند.
بسر از رويارويي مستقيم با امير المؤمنين (ع) اكراه داشت؛ اما آن‌گاه كه ناگزير به رويارويي با حضرت شد، براي حفظ جان خود همانند عمرو عاص عورت خويش را آشكار كرد. عمروعاص در ماجراي حكميت از سوي معاويه به عنوان ناظر و حَكَم تعيين شد.
بسر فرماندهي برخي از غارات (شبيخون‌هاي) معاويه براي ناامن كردن قلمرو امام علي (ع) را بر عهده داشت. به سال چهل ق. در رأس سپاهي كه منتخب خود وي بود و شمار آن ۲۶۰۰ يا ۳۰۰۰ و يا۴۰۰۰ تن گزارش شده، به مكه و مدينه و يمن لشكركشي كرد. وي به فرمان معاويه مأموريت داشت تا مردم اين مناطق را به خلافت او متمايل گرداند و هر كه را در طاعت امام علي (ع) باشد، به قتل برساند.
بسر در آغاز سال ۴۰ق. بدون مقاومت مردم وارد مدينه شد و بر منبر مسجد نبوي مردم را به بهانه قتل عثمان تهديد به كشتن كرد؛ اما پس از شفاعت عبدالله بن زبير و يكي از بزرگان قبيله خويش از آن‌ها دست برداشت و براي معاويه از آنان بيعت گرفت. سپس از بني‌سلمه، از تيره‌هاي خزرج، خواست كه جابر بن عبدالله انصاري از بزرگان صحابه را نزد وي حاضر كنند. جابر با‌ام سلمه، همسر رسول خدا، مشورت كرد و به ناچار تن به بيعت داد. بسر خانه‌هايي از انصار و شيعيان امام علي (ع) از جمله خانه زرارة بن جرول و رفاعة بن رافع و ابوايوب انصاري را در مدينه ويران كرد يا سوزاند. او در مدت اقامت يك ماهه در مدينه، مسببان و مظنونان به قتل عثمان را كشت و چند تن از بني‌كعب بن عمرو، تيره‌اي از خزاعه، را درون چاه انداخت.
بسر پيش از حركت به سوي مكه، ابوهريره را به عنوان حاكم مدينه منصوب كرد. او افرادي بسيار از خزاعه را در مسير مدينه به مكه كشت و اموالشان را غصب كرد. هنگامي كه قثم بن عباس، حكمران امام علي (ع) در مكه، از لشكركشي بسر آگاه شد، شهر را ترك كرد. از اين رو، بسر بدون هيچ مقاومتي وارد مكه شد و گروهي از قريش را كه به ديدار وي رفته بودند، شماتت و به قتل تهديد كرد؛ اما پس از طلب بخشش آن‌ها و يادآوري خويشاونديشان با وي، آنان را رها كرد.
بسر در خطبه‌اي، معاويه را سزاوار خلافت دانست و مردم را به كشتن و ويراني خانه‌هايشان تهديد كرد و از آن‌ها به اجبار براي معاويه بيعت گرفت و شيبة بن عثمان عبدري را حكمران مكه كرد. سپس به يمن لشكر كشيد. وي در راه خود از طائف و نجران گذشت و بسياري از شيعيان امام علي (ع) را به قتل رساند. وي در يمن دو پسر خردسال عبيدالله بن عباس، حكمران امام علي (ع) را سر بريد. نيز عمرو بن اَراكه، جانشين عبيدالله، را همراه صد تن از بزرگان ايرانيان مقيم يمن (ابناء) به سبب اينكه فرزندان عبيدالله در منزل‌ام نعمان دختر بزرج، از ايرانيان، بودند، به قتل رساند. حضرت علي (ع) با آگاهي از فجايع و قتل‌هاي بسر وي را نفرين كرد و جارية بن قدامه تميمي را كه دو هزار تن همراه داشت راهي يمن كرد. با فرار بسر به شام، اين غائله به پايان رسيد. او طي اين مأموريت در مسير رفت و برگشت ۳۰ هزار مسلمان را كشت.