به مناسبت سالروز تاسیس مسجد قبا؛
مسجد «قبا» اولین مسجد ساخته شده در جهان اسلام است. این مسجد نزد پیامبر اکرم(ص) از جایگاه ویژه ای برخوردار بود و حضرت هفته ای یکبار در این مسجد اقامه نماز داشتند.
عقیق:مسجد «قبا» به عنوان اولین مسجد ساخته شده در جهان اسلام است که پیامبر اکرم(ص) بعد از ورود به مدینه آن را در منطقه ای به همین نام ساختند. حضرت رسول(ص) در جریان ساخت این مسجد شخصا حضور داشتند و خشت ها را حمل می کردند. همچنین بعد از ساخت این مسجد حضرت هفته ای یکبار در این مسجد اقامه نماز داشتند و اساسا مسجد قبا جایگاه ویژه ای نزد پیامبر (ص) داشت. درراستای بررسی تاریخچه تاسیس مسجد قبا و جایگاه آن نزد پیامبر اکرم(ص) با حجت الاسلام مطلبی فشارکی، استاد حوزه به گفتگو نشستیم که حاصل آن را می خوانید.
برای ورود به بحث فکر می کنم اشاره ای به منطقه «قبا» و ویژگی های این منطقه داشته باشیم، چه شد که حضرت رسول(ص) اولین مسجد را در منطقه قبا تاسیس کرد؟
منطقه قبا در جنوب مدینه و از نقطه های خوش آب و هوا و البته حاصلخیز بوده و هست. این منطقه با اینکه سنگلاخ است اما زمین های پر بهره ای دارد، در زمان حیات نبی مکرم اسلام در این منطقه مردم مختلفی زندگی می کردند.
این منطقه تقریبا در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی واقع شده است ودر مدینه قرار دارد و همان طور که پیش تر اشاره داشتم منطقه ای بسیار حاصل خیز بوده و از جمله مناطقی است که در آن زمان پر طرفدار بوده است چراکه نخسلستان های زیادی داشت .
در زمان پیامبر(ص) در منطقه قبا طایفه ای به نام «بنو عمرو بن عوف» زندگی می کردند ، این منطقه به این علت که در جنوب مدینه واقع شده بود و در واقع سر راه مکه و مدینه قرار داشت در نتیجه محل حضور اولین استقبال کنندگان از پیامبر بود.
اما قبل از اینکه پیامبر(ص) به مدینه بیایند عده ای از مردم مکه که مهاجرت کرده بودند به صورت موقت در همین منطقه قبا سکونت داشتند و در واقع بخشی از مسلمین در این منطقه حضور داشتند که این مساله خود نکته ای است که باید به آن توجه شود.
از سوی دیگر پیامبر(ص) در وقت ظهر روز دو شنبه، دوازدهم ربیع الاول وارد منطقه قبا شدند، این منطقه محل زندگی طایفه بنی عمرو بن عوف بود و زمانی که پیامبر(ص) به آنجا رسید این طایفه بسیار به حضرت توجه داشتند و پیامبر(ص) نیز در منزل فردی به نام «کلثوم بن هدم» اسکان یافت و در روزهای دوشنبه تا پنج شنبه آنجا بودند.
اما در این فاصله زمینی بود که متعلق به کلثوم بن هدم بود که به عنوان محل ساخت مسجد قبا در نظر گرفته شد و در فاصله روزهایی که حضرت درمدینه بودند نماز جماعت را در این مسجد می خواندند، البته کم کم حضرت امیر(ع) به همراه عده ای ازاعضای خانواده پیامبر(ص) به ایشان ملحق شدند و بعد از اینکه حضرت علی(ع) آمد راهی یثرب شدند .
به هرحال پیامبر(ص) چند روزی را در قبا بودند و در طول این چند روز مسجدی بنا کردند و دیوارهای مسجد را بلند کردند، البته زمانی که حضرت امیر(ع) به قبا رسیدند مسجد بنا شده بود اما به تدریج توسعه یافت.
این مسجد از جمله مساجدی است که مصداق این آیه قرآن شد « لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ » (هرگز در آن جا مايست چرا كه مسجدى كه از روز نخستين بر پايه تقوا بنا شده سزاوارتر است كه در آن [به نماز] ايستى [و] در آن مردانىاند كه دوست دارند خود را پاك سازند و خدا كسانى را كه خواهان پاكىاند دوست مىدارد )
این آیه اشاره به این مساله دارد که مسجد قبا از همان روز اول بر پایه تقوا بنا شد لذا حق بود که پیامبر(ص) در این مسجد نماز بخواند.
در مقابل اهمیت و احترامی که این مسجد برای پیامبر(ص) داشت، مسجد ضرار شرایطی کاملا متفاوت را دارا بود و حتی پیامبر(ص) دستور به تخریب این مسجد را دادند، علت چه بود؟ ضمن اینکه مساله قابل توجه آن است که مسجد ضرار در مقابل مسجد قبا ساخته شد و این مساله خود جای سوال دارد.
مسجد دیگری هم در جنوب مدینه بود که مسجد ضرار بود . این مسجد را عده ای از منافقین مسجدی درست کردند. آنها نزد پیامبر(ص) آمدند و گفتند اجازه دهید مسجدی را در میان قبیله بنی سالم بسازیم. این مسجد در واقع درست مقابل مسجد قبا می شود. آنها در بیان علت ساخت این مسجد گفتند می خواهیم تا افراد ناتوان و یا کسانی که امکان آمدن به مسجد شما(پیامبر) را در شرایط روزهای بارانی ندارند بیایند و در این مسجد نماز بخوانند.
پیامبر(ص) در زمان طرح این موضوع عازم جنگ تبوک بودند و فرمودند: بعد از جنگ به خواست خداوند چنین می کنم. بعد از بازگشت آنان دوباره نزد پیامبر(ص) آمدند و از حضرت خواستند که در مسجد آنها نماز اقامه کند تا بتوانند با این اقدام مهر مشروعیت را به مسجد خود بزنند. با این حال اما خداوند پیامبر(ص) را از توطئه آنان با خبر ساخت و هنوز حضرت به دروازه های مدینه وارد نشده بود که جبرییل نازل شد و آیات 107 تا 110 سوره توبه نازل شد که به دنبال آن پیامبر(ص) دستور دادند که این مسجد را آتش بزنند و بقایان آن را نیز ویران کنند.
از این نظر هم بود که آیه خداوند در آیه 107 سوره «توبه» در مورد مسجد «ضرار» می فرماید « وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ » (و آنهايى كه مسجدى اختيار كردند كه مايه زيان و كفر و پراكندگى ميان مؤمنان است و [نيز] كمينگاهى است براى كسى كه قبلا با خدا و پيامبر او به جنگ برخاسته بود و سختسوگند ياد مىكنند كه جز نيكى قصدى نداشتيم و[لى] خدا گواهى مىدهد كه آنان قطعا دروغگو هستند )
زمانی که این مسجد ساخته شد خداوند پرده از نیت حقیقی سازندگان این مسجد برداشت و این آیه نازل شد.
بنابراین اساس مسجد ضرار بر پایه نفاق بود و در نتیجه پیامبر(ص) دستور داد که هیچ کسی حق ندارد در این مسجد حتی یک رکعت نماز بخواند چراکه این مسجد بر اساس تقوا بنا نشده است و محل تجمع منافقین است. در واقع برخی در پوشش مسجد می خواستند در جامعه اسلامی تفرقه ایجاد کنند.
چرا پیامبر اکرم(ص) هفته ای یک بار حتما در مسجد قبا نماز می خواندند؟
دلیل اصلی آن بود که این مسجد بر اساس تقوا ساخته شده بود ویژگی که از اساس در مورد مسجد ضرار وجود نداشت.
این مسجدی بود که در بدو ورود به مدینه ساخته شد و مسلمین حقیقی آن را ساختند و در آن نماز به جای آوردند.
این تفاوت میان دو مسجد یاد شده و رویکرد پیامبر(ص) نسبت به این دو مسجد چه نتایج و درسی را برای زندگی امروز دارد؟
داستان مسجد ضرار درسی برای همه مسلمانان است که در سراسر زندگی شان تنها به ظاهر افراد توجه نکرده و افراد به ظاهر حق به جانب را قبول نکنند بلکه باید نفاق را در هر مکان و در هر چهره ای با هوشیاری بشناسند.
لذا گفتار پیامبر اکرم(ص) و عمل حضرت حکایت از آن دارد که افراد منافق ممکن است حتی در چهره دین و مذهب به میدان بیایند، در لباس طرفداری از قرآن و ساختن مسجد به میدان بیایند، خود را به ظاهر مذهبی نشان دهند اما هدف شان این باشد که به هرحال به مسملین ضربه بزنند و این هدف را در لفافه یا مستقیما به نتیجه می رسانند لذا باید هوشیار باشیم.
منبع:شبستان