۴ محور برای نعمت‌یافتگان در قرآن ذکر شده است؛ پیامبران، صدیقین، شهدا و صالحان اما بندگان صالح که از خدا می‌خواهیم ما را در مسیر آنها قرار دهد چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
عقیق:جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته، این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» و ویژگی‌های صالحان از نظر قرآن کریم پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید: بحث درباره تفسیر اولین قسمت هفتمین آیه سوره مبارکه «حمد» بود. «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/۷) ما در نمازها از خداوند سبحان می‌خواهیم «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ؛ خدایا ما را به راه راست هدایت کن»، اما راه راست کدام راه است؟ خود قرآن تفسیر کرده و می‌فرمایند راه راست راهی است که نعمت‌یافتگان الهی در زندگی از آن استفاده کرده‌اند. یعنی خدایا کاری کن سبک زندگی من سبک زندگی کسانی باشد که تو به آنها نعمت داده‌ای. در آیه «وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» (نساء/۶۹) چهار محور برای نعمت یافتگان در قرآن ذکر شده است؛ پیامبران، صدیقین، شهدا و صالحان. پیامبران، صدیقان و شهیدان را در جلسات گذشته تبیین کردیم که چهارمین دسته راه صالحان است. «بندگان صالح» چه کسانی هستند این‌ها رفقای کسانی هستند که در زندگی در راه نعمت‌یافتگان حرکت کنند اما قرآن به چه کسانی «بنده صالح» می‌گوید؟ کلمه صالح یعنی شایسته، صلاح یعنی شایستگی و صالحان هم یعنی شایستگان. ما در هر نمازی بر بندگان صالح خدا سلام می‌دهیم. در این جلسه می‌خواهیم توضیح دهیم بندگان صالح خدا چه ویژگی‌هایی دارند که باید سبک زندگی ما سبک زندگی آنها باشد. ویژگی بندگان صالح از دیدگاه قرآن قرآن برای افراد صالح چند خصوصیت را بیان کرده است و می‌فرماید: «لَیْسُواْ سَوَاء مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ * یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُوْلَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ» (آل‌عمران/ ۱۱۳ و ۱۱۴) خداوند چند صفت را بیان می‌کند و می‌فرماید هر کس این ویژگی‌ها را داشته باشد در گروه صالحان قرار می‌گیرد. ابتدای آیه درباره یهود و نصاری است. همه اهل کتاب یکسان نیستند که در آن نکته‌ای است که آن یعنی اگر در زندگی یهود و نصاری نقطه مثبتی بود ما باید آن را بپذیریم. می‌فرماید همه پیروان دین یهود و نصاری افراد بدی نیستند. طیق روایات این آیه درباره ۸۰ نفر از افرادی است که از مسیحیت به اسلام گرایش پیدا کرده‌اند. در ادامه آیه «أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ» پنج ویژگی برای انسان‌های صالح بیان شده است که هر کس می‌خواهد مصداق صالحان قرآن باشد باید تلاش کند این ویژگی‌ها را در وجود خود ایجاد کند. شرط پذیرش اعمال انسان دو ویژگی اعتقادی است که به اعتقاد به خدا و روز جزا بر می‌گردد و چند ویژگی دیگر نیز رفتاری است. در میان همه اعتقادات مسأله ایمان به خدا و روز قیامت از همه مهم‌تر است. «یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ» انسان‌های صالح کسانی هستند که خدا را باور دارند، قیامت را قبول دارند. اگر انسان ایمان و اعتقادی به خدا و قیامت نداشته باشد هر چه عمل صالح انجام داده باشد ارزشی ندارد. عمل صالح از انسان‌های مؤمن پذیرفته می‌شود و اعتقاد به خدا و روز قیامت اساس پذیرش اعمال دیگر است. ضامن اجرای ارزش‌های اخلاقی اعتقاد به خدا است. از امام رضا(ع) پرسیدند: چرا باید به خدا اقرار کرد؟ ایشان فرمودند: « اگر کسی خدا را قبول نداشته باشد از فساد اجتناب نمی‌کند» بنابراین اگر می‌خواهیم ادارات و فرهنگ ما اصلاح شود اولین اقدام باور به خدا است چرا که اگر کسی به خدا و روز قیامت باور داشته باشد به سمت گناه نمی‌رود. اولین ویژگی مهم اعتقادی کسانی که انسان‌های صالح هستند اعتقاد به خدا و روز قیامت است. کسی که مؤمن به خدا و قیامت نباشد، نمی‌تواند در گروه صالحان قرار گیرد. ویژگی‌های رفتاری بندگان صالح اما ویژگی‌های رفتاری؛ چهار ویژگی رفتاری نیز خداوند برای صالحان نام برده است. اولین آن تلاوت قرآن در دل شب است. در روایتی از امام علی(ع) داریم: «هم‌نشین شبانه تو قرآن باشد». این نکته برای قاریان قابل توجه است و قاریان نباید فقط در اجتماع قرآن بخوانند بلکه برای خودشان هم آیات الهی را بخوانند. در روایت داریم که امام حسن(ع) سر شب قرآن می‌خواندند و امام حسین(ع) آخر شب. بندگان صالح خداوند در ساعات مختلف شب با قرآن انس دارند مخصوصاً شب جمعه. در روایات داریم خانه‌هایی که در آن قرآن خوانده می‌شود به آسمان نور می‌دهند. برنامه قرآن خواندن در خانه باعث برکت خانه و دور شدن شیطان از آنجا است. این یکی از ویژگی‌های رفتاری انسان‌های صالح است. دومین ویژگی رفتاری صالحان سجود و خضوع در برابر عظمت خالق هستی است. آیات الهی را در دل شب می‌خوانند و در برابر حق سجده می‌کنند. سومین ویژگی امر به معروف و نهی از منکر است. انسان‌های شایسته این را وظیفه خود می‌دانند تمام مسلمانان موظف به این فریضه الهی هستند. در روایتی از رسول اکرم(ص) داریم که کسی که می‌خواهد امر به معروف کند باید به درستی با مردم برخورد کند. صالحان فقط افراد معمولی نیستند؛ پیامبران در صدر صالحان هستند. اگر می‌خواهیم هم‌نشین این افراد باشیم باید امر به معروف و نهی از منکر کنیم اما امر و نهی ما مشکل نداشته باشد. از امام صادق(ع) نقل شده است: امام علی(ع) زمانی که حاکم بودند از راهی عبور می‌کردند شخصی از اهل کتاب با ایشان برخورد می‌کنند و از حضرت پرسید: شما کجا می‌روی؟ امام علی(ع) فرمودند: به کوفه می‌روم. با هم هم‌مسیر شدند تا اینکه سر دوراهی رسیدند. مسیر کوفه سمت دیگری بود اما امام علی(ع) مسیرش را به سمت آن مرد اهل کتاب تغییر داد. آن شخص تصور کرد که امام راه را اشتباه می‌آید و به ایشان متذکر شد اما امام علی(ع) فرمودند: پیامبر(ص) به ما آموختند که این ادب رفاقت است و یکی از آداب سفر این است که اگر صحبت تمام نشده چند قدم همراه هم‌سفر بروی بعد به راه خودت بازگردی. آن مرد گفت: اگر پیامبر شما چنین حرفی زده من هم دین شما را قبول کردم و هم مسلمان می‌شوم. راه نفوذ و تسخیر دل دیگران و علاقه‌مند کردن به ارزش‌های دینی این است. نمونه دیگر مربوط به فرزندان امیرالمؤمنان(ع) است. امام حسن(ع) و امام حسین(ع) خردسال بودند. پیرمردی مشغول وضو گرفتن بود ولی درست وضو نمی‌گرفت. گفتند آقا ما می‌خواهیم وضو بگیریم شما نگاه کن که ما درست وضو می‌گیریم یا نه. پیرمرد دید خیلی قشنگ و کامل وضو گرفتند گفت شما درست می‌گیرید من اشتباه می‌کنم باید مثل شما وضو بگیرم. آخرین ویژگی افراد صالح شتاب گرفتن در کارهای خیر است. اینطور نیست که برای کار خیر امروز و فردا کنند. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «اگر تصمیم داری کار خیری انجام دهی همان موقع انجام بده و برای لحظه‌ای دیگر نگذار چون شیطان فریبت می‌دهد». راه صالحان یعنی این خصوصیات. «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ؛ خدایا ما را به راه راست هدایت کن» یعنی خدا کمک کن این ویژگی‌های رفتاری و اعتقادی را پیاده کنیم به ویژه تقویت ایمان. امیدواریم خداوند به ما توفیق دهد تا مشمول این آیه شویم که این آیه هم خلاصه همین آیه‌ای است که تفسیر آن را گفتیم؛ « وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ؛ کسانى که ایمان آوردهاند و عمل صالح انجام مىدهند آنها را در زمره صالحان داخل خواهیم کرد». (عنکبوت/ ۹)
خدایا عاشقم گردان
خدایا منعمم گردان...
ان شاءالله