موارد زیادی از سوی بنی‌عباس به امام رضا(ع) تحمیل شد؛ اما ایشان تمام این تحمیل‌ها را تحمل کرد و با صبر خویش ارمغان بزرگی را برای ایران به همراه آورد و آن همان گسترش فرهنگ تشیع و اهل بیت(ع) بود.
عقیق: حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در گفت‌وگویی با تسلیت شهادت امام رضا(ع) درباره سیره آن امام همام، گفت: امام رضا(ع)، بین ائمه متأخرمان در واقع از ائمه‌ای است که دو تا سه امام بعد از او ابن‌الرضا(ع) محسوب می‌شوند.
وی در توضیح این ویژگی اظهار کرد: این به خاطر جایگاه اجتماعی آن امام و شهرتی است که حضرت داشت؛ در واقع شخصیتی جهانی شده است. بعضی از ائمه ما را دیگران خیلی نمی‌شناختند اما امام رضا(ع) از ائمه‌ای بوده است که از همه فرق و مذاهب خدمت آن امام می‌رسیدند، بعضی‌ها واقعاً به عنوان استفاده، بعضی‌ها برای تحقیق و یا برای استفاده از عظمت علمی امام رضا(ع)، چون همه‌اش بعد مذهبی و معنوی نیست ابعاد دیگری هم در کار بوده است.
این عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة عنوان کرد: از جمله ویژگی‌های حضرت این بود که در حکومت بنی عباس حضور نسبتاً جدی داشت؛ ولیعهدی را قبول کرد و این باعث شده بود حضرت یک شهرت بسیار زیادی بین ملل داشته باشد، در واقع یک شهرت بین‌المللی پیدا کرد و آن حضرت از این حیث که فرزند پیغمبر(ص) بود در بین فرق اسلامی یک احترام خاصی را از این جهت داشت.
استقبال بی‌نظیر و تاریخی اهل سنت نیشابور از امام رضا(ع)
وی با اشاره به ماجرای تاریخی استقبال بی‌نظیر مردم نیشابور از آن حضرت، گفت: در تاریخ می‌بینیم که باشکوه‌ترین استقبال از یک امام را اگر بخواهیم بسنجیم، از امام رضا(ع) در نیشابور انجام شده است که عمدتاً از سوی اهل سنت آن روزگار این اتفاق افتاد چون در آن روزگار نیشابور شیعه‌نشین نبود. اینها اجمالی از شخصیت سیاسی و اجتماعی امام(ع) بود.
رستم‌نژاد ادامه داد: در واقع در ارتباط با آن حضرت بسیاری از کسانی که خدمت آن حضرت مشرف شدند در برگشت عظمت و هیبت امام را در کلمات خودشان بیان کردند و این هم در تاریخ ضبط شده است. حتی سیاسیون و رجال آن روزگار نیز افرادی بودند که در حضور امام رضا(ع) خودشان را خیلی حقیر و کوچک می‌دیدند. برخی از اینها یک شناخت اجمالی داشتند و برخی دیگر نیز حتی شناخت آن چنانی نداشتند.
حرکت ارشادی امام(ع)
این عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة با اشاره به برکات سفر امام رضا(ع) به ایران، اظهار کرد: حرکت امام رضا(ع) به ایران در واقع ظاهرش این بود که در اختیار دشمن است و عباسیون باعث آن هستند؛ اما حقیقت قصه در ورای این ظاهر یک حرکت ارشادی و فرهنگی و برای نجات انسان‌ها بود. اصل حرکت و در واقع ابتدای آن با حرکت، اراده و خواست دشمن بوده است؛ اما وقتی که امام رضا(ع) راه افتاد، این حرکتی که دشمن در اختیارش قرار داده بود، این تهدید را تبدیل به بهترین فرصت کرد و از این حرکت در گسترش فرهنگ تشیع استفاده کرد. همراه خودش باعث شد که هزاران امامزاده، پیامبرزاده، سادات و علما و کسانی که نزدیکان اهل بیت(ع) بودند بعد از امام رضا(ع) وارد سرزمین ایران شوند.
امام رضا(ع) فرهنگ ایران را متحول کرد
وی افزود: کاروان کاروان بعد از امام به طرف ایران راهی شدند و امروز هم که بسیاری از بقاع امام‌زاده‌ها را می بینیم که در گوشه گوشه ایران است به برکت در واقع همان حرکت وسیعی است که بعد از امام رضا(ع) اتفاق افتاد و این به‌دنبال خودش فرهنگ ایران را متحول کرد. ایرانی که محب و دوستدار اهل بیت(ع) بودند اما شیعه نبودند، اما این سفر رفته رفته فرهنگ اهل بیت(ع) را در دل‌های ایرانیان کاشت و ایرانیان به سرعت استقبال کردند چون شاید حق‌پذیرترین‌ها بین ملل بودند.
عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة گفت: بدنه مردم ایران یک بدنه پذیرایی نسبت به خاندان پیغمبر اسلام(ص) بود و همه اینها بعد از حرکت امام رضا(ع) اتفاق افتاد. حضرت معصومه(س) و حضرت شاهچراغ(ع) بعد از امام رضا(ع) وارد ایران شدند و در کاروان هر یک از این بزرگواران تا چند هزار نفری را یاد می‌کنند که همه اینها آمدند و در اقصی نقاط کشور پهناور ایران اسلامی ما پراکنده شدند و همراه خودشان نور، هدایت و معنویت را و در یک کلمه فرهنگ اهل بیت(ع) و تشیع را گسترش دادند.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا مشهد به جایگاه شهر قم در پرورش علما دست پیدا نکرد، گفت: یک بخش‌هایی به مباحث جغرافیایی برمی‌گردد. قم بهرحال نسبت به قلب جهان اسلام در عصر اهل بیت(ع) نزدیک‌تر بوده است. پایتخت مذهبی و سیاسی جهان اسلام بعد از مدینه بغداد بوده، آن موقع چون پایتخت سیاسی بوده، طبعاً در پایتخت‌های سیاسی مرکزیت علمی هم خود به خود شکل می‌گیرد؛ لذا هر چهار رئیس مذهب اهل تسنن در بغداد مدفون هستند. این نشان می‌دهد خیلی مهم است برای اینکه اینها بهرحال نظام سیاسی، مذهبی و فرهنگی معمولاً در کنار هم شکل می‌گیرد.
رستم‌نژاد افزود: بعد دیگر این است که خراسان نسبت به قم دیرتر مسلمان شده بود و قم اصلاً از اساس که در سال 83 در زمان حجاج و فشارهای حجاج که اتفاق افتاد، توسط سه برادر از یمن بنا شد که اینها شیعه بودند در حالی که خراسان چنین نبود، البته خراسان که می‌گوییم منظورمان مشهد نیست در واقع توس است، یک شهری است که از قدیم بوده است ولی قم بعد از اسلام تأسیس شده و از ابتدای تأسیس شیعه بوده است. سه تا بردار یمنی شیعی آن را بنا کردند و اصلاً مدتی در قم فقط زبان عربی بلد بودند. اینها کسانی بودند که از یمن آمده بودند و شیعه بودند. البته از آنجا فرار کردند، انقلابی شد و در مقابل حکومت بنی عباس نتوانستند مقاومت کنند. اساس شهر قم یک شهر مذهبی شیعی بوده است در حالی که توس اینگونه نبود.
وی عنوان کرد: نفوذ اسلام در توس نسبت به نفوذش در شهری مثل قم که در مرکز ایران واقع بود و از ابتدا هم توسط شیعه بنیان‌گذاری شده، کمتر بود و البته جهات دیگر هم دارد. از طرفی دسترسی به مشهد یک مقدار سخت‌تر بود. جهات دیگرش اینکه اشعری‌هایی که در قم آمده بودند و ساداتی که در قم ساکن شده بودند، اینها در مشهد اصلاً نمی‌توانستند ساکن شوند؛ ولو اینکه در مشهد امام رضا(ع) به شهادت رسید؛ اما موقعیت قم یک موقعیت بسیار خوبی برای فرار از حکومت‌ها در آن روزگار بود، در حالیکه مشهد در همان روزگار امام رضا(ع) هم طاغوت در آنجا برای خودش کاخ دارد. حکومت‌های بنی عباس در مشهد برای خودشان قدرت زیادی داشتند به همین دلیل بود که نمی‌توانستند انسان‌های شیعه آنجا حضور پیدا کنند. قم یک کویر دوردستی بود که بنی عباس خیلی حضور جدی نداشتند و تا بفهمند این قم چه قدرتی شده دیگر از دستشان خارج شده بود؛ اما قدرت سیاسیشان در توس زیاد بود و به هر کسی اجازه نمی‌دادند که فعالیت کند.
وی با اشاره به درس‌هایی که می‌توان از سیره امام رضا(ع) گرفت، گفت: اهل بیت(ع) تمام کارهایشان، درس است ولی ما گاهی درس گرفتنمان ضعیف است. مبارزات امام رضا(ع) خودش خیلی درس‌آموز است. بهرحال در دوره امام رضا(ع) بر طبق مراد و وفق آن حضرت کارها پیش نمی‌رفت. همین ولیعهدی امام رضا(ع) تحمیلی بود، مسافرت امام رضا(ع) به ایران تحمیلی بود، در قصر زندگی کردنش تحمیلی بود و حتی ازدواجی هم با خواهر مأمون دارد، آن هم تحمیلی بود. اینها همه تحمیلی بود اما تمام این تحمیلی‌ها را امام تحمل کرد، صبر کرد و با صبر خودش ارمغان بزرگی را برای ایران به همراه آورد و آن همان تزریق فرهنگ تشیع و اهل بیت(ع) بود و یک هدیه بزرگی که امام رضا(ع) به ایرانیان داد. حال خود این مسئله خیلی درس است که آدم بتواند در نامرادی‌ها و چیزهایی که بهرحال خواسته آدم نیست و وفق مراد انسان نیست، چنان عمل کند و چنان مدیریت کند که آن را به بهترین میوه‌های ثمربخش برساند و بهترین استفاده‌ها را از این فرصت ها داشته باشد؛ این خودش بهترین درس است که به نظر می‌رسد می‌توان گرفت. از مبارزات مثبت و مبارزات منفی امام، صبر و علم‌گستری آن حضرت می‌توانیم درس‌های زیادی بگیریم و استفاده‌های زیادی بکنیم.