یادداشت عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی؛
خداوند به هنگام ظهور امام زمان(ع)، حضرت مهدی(ع)، گروهی از شیعیان را که پیش از قیام آن حضرت از دنیا رفته اند، به دنیا باز می‌گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت آن وجود مقدس نائل آیند و. . .
عقیق:حجت الاسلام حسین الهی نژاد، عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی در یادداشتی به بررسی مفهوم رجعت در منابع اسلامی پرداخته است.
رجعت از جمله باورهایی است که در میان معتقدین به منجی مطرح است یعنی الب پیروان ادیان ابراهیمی به این مسئله اذعان و اعتقاد دارند رجعت که به معنای بازگشت در پایان تاریخ تفسیر می‌شود در قرآن و روایات اسلامی با واژه‌گانی نظیر کره، رّد، حشر و ایاب، که همه این واژگان در معنای «بازگشت» مشترکند، استعمال شده است .[1]
مرحوم سید مرتضی در بیان معنای اصطلاحی رجعت می‌فرماید :
معنای رجعت چنین است که خدای تعالی به هنگام ظهور امام زمان(ع)، حضرت مهدی(ع)، گروهی از شیعیان را که پیش از قیام آن حضرت از دنیا رفته اند، به دنیا باز می‌گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت آن وجود مقدس نائل آیند و نیز برخی از دشمنان حضرتش را زنده می‌کند تا از ایشان انتقام گیرد. چنانکه قرآن می‌فرماید:
انا لننصر رسلنا والذین آمنوا فی الحیوة الدنیا و یوم یقوم الاشهاد [2]
"گواهان بر پای می‌ایستند قطعا یاری می‌کنیم"
با بیان چندنکته روشن خواهد شد که این آیه اشاره به موضوع رجعیت دارد :
1.مفهوم و سیاق آیه دلالت برجعلی دارد که در آینده به طور حتمی به وقوع می‌پیوندد.
2. نصرت و پیروزی که در این آیه وعده داده شده تا کنون تحقق نیافته است و خداوند هرگز خلف وعده نمی‌کند، پس نا گزیر باید در آینده تحقق پیدا نماید .
3. پیامبران (جز حضرت عیسی و خضر) و مؤمنان گذشته هنگام نزول قرآن در قید حیات نبوده و در این دنیا یاری نشده اند پس به مقتضای آیه باید آن ها زنده شوند تا در هیمن دنیا یاری شوند .
4. از جدا سازی نصرت دنیایی از نصرت آخت، معلوم می‌شود که هر کدام از دنیا و آخرت به صورت مجزا مورد عنایت خدا است و خداوند در دو جا مؤمنان را پیروی می‌گرداند پس نمی توان نصرت را به صورت مطلق به نصرت قیامت تفسیر کرد .
شیخ مفید در تفسیر این آیه گفته است: شیعیان عقیده دارند که خدای تبارک و تعالی وعده نصرت خود را در مورد دوستانش پیش از آخرت تحقق خواهد بخشید و آن هنگامی است که قائم قیام کند در پایان آن مؤمنین رجعت می‌کنند و وعده الهی تحقق می‌یابد .[3]
برای تایید مطالب فوق می‌توان به روایت امام صادق(ع) که اشاره به تفسیر آیه مورد نظر دارد اشاره کرد:
"ذلک والله فی الرجعة، اما علمت ان انبیاء الله کثیرهم ینصروا فی الدنیا وقتلوا الاعة من بعدهم قتلوا و لم ینصروا ذلک فی الرجعه"[4]
"به خدا سوگند در موردرجعت است، مگر نمی دانی که پیامبران خدا زیادند در این دنیا که یاری نشده اند، امامان بعد از آنان نیز کشته شده اند و یاری نشده اند" ( این آیه در مورد رجعت است)
درمنابع اهل کتاب یعنی کتاب های عهد عتیق و جدید نیز مساله رجعت مردگان در عصر ظهور منجی آمده است و این مساله جزو باورهای پیروان یهودیت و مسیحیت می‌باشد .
مثلآ در کتاب مقدس انجیل یوحنا آمده است :
"در بدو قدرت بخشیده است که داوری هم بکند، زیرا که پسر انسان است و از این تعجب مکنید، زیرا ساعتی می‌آید که در آن جمیع کسانی که در قبورمی‌باشند آواز او را خواهند شنید و بیرون خواهند آمد !"
در کتاب دانیال نبی می‌خوانیم:
(و در آن زمان میکائیل امیر عظیمی که برای پسران قوم تو ایستاده است خواهد برخواست ...و بسیاری از آنانی که برخاک زمین خوابیده اند، بیدار خواهند شد .)[5]
نکته قابل توجه این که: رجعت که به معنای بازگشت مردگان است یک بار در مجموع باورهای موعود گرائی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد که رخداد آن در آینده در عصر منجی خواهد بود که مورد قبول پیروان دین یهود و دین مسیحیت و نیز مورد قبول شیعیان می‌باشد. بار دیگر رجعت را به معنای فعل واقع شده تلقی کرد، و وقوع آن را بر امت های گذشته تطبیق می‌کنیم که این موضوع مورد قبول اهل سنت نیز است. پس اصطلاح رجعت در موعود گرائی، وقوعش در آینده است اما رجعت و بازگشت مردگان در امت های گذشته که قرآن به آن ها اشاره دارد، وقوعش در گذشته بوده است که در این مورد اهل سنت، شیعیان را همراهی می‌کنند .
"علم ترالی الذین خرجوا من دیارهم و هم الوف حذر الموت فقال لهم الله موتو ائم اثیهم"[6]
"آیا از ( حال ) کسانی که از بیم مرگ از خانه های خود خارج شدند و هزاران تن بودنند خبر نیافتید؟ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپارید» آن‌گاه آنان را زنده ساخت"
در تفسیر آیه فوق امام باقر(ع) فرموده است:
( بی تردید آن ها اهل یکی از شهر های شام و هفتاد هزار خانوار بوده اند ... خداوند به آن ها امر فرمود: بمیرید، همه در یک ساعت مردند و کم کم پوسیدند، چون در راه عابرین همه را در یک محلی جمع کردنند، یکی از پیامبران بنی اسرائیل به نام حزقیل، از آن جا عبور کرد، این وضع رادید گریست اشکش جاری شد، گفت: پروردگارا ! ای کاش این ها را اکنون زنده می‌کردی ( با دعای ایشان ) خداوند آن ها را زنده کرد .[7]
"واذ قلتم یا موسی لن نؤمن لک حتی نری الله جهرة فاختکم الصاعة و انتم تنظرون ثم بعثناکم من بعد موتکم لعلکم تشکرون"[8]
"و چون گفتید: ای موسی، تا خدا را آشکارا نبینیم، هر گز به تو ایمان نخواهیم آورد. -پس در حالی که می‌نگریستید – صاعقه شما را فرو گرفت. سپس شما را پس از مرگتان بر انگیختیم، باشد که شکر گذاری کنید."
پی نوشت ها:
1- ابن منظور، لسان العرب، ج 8 ص 114. اقرب الموارد . ج 1ص 391
2- مؤمن آیه51
3- ر- ک صر عاملی، محمد، الایقاظ من الهجعه، الطبعة العلمیه، ص 46
4- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 53 ص 65، حویزی، عبد علی، تفسیر نوارالثقلین ، ج 4 ص 526
5- کتاب دانیال نبی، فصل 12، بند ها 1_5
6- بقره (2) 243
7- ان هولا اهل مدینه من مداین الشام و کانوا سبعین الف بیت .... قال لهم الله: موتوا جمیعآ، فماتوا من ساعتهم وصاروا رمیماً و کانوا الی تریق الماره، تجمعوهم فی موضع فمر بهم نبی من انبیا بنی اسرائیل یقال له :حزقیل :فلما رای تلک العظام بکی و استعبر و قال رب لوشئت‌لا‌جیتهم الساعة ... فعادوا احیاد - حرعاملی، محمد، الایقاظ، ص 123
8- بقره (2) آیه 55 و65
پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
منبع:شبستان