آیت‌الله ری‌شهری در درس تفسیر قرآن خود با اشاره به بالاترین نعمت الهی و الگوی شهادت در قرآن کریم به بیان مطالبی در رابطه با سومین دسته نعمتیافتگان الهی و جایگاه شهدا در قیامت پرداخت.
عقیق: جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید: در جلسات گذشته بحث در تبیین و تفسیر جمله نورانی «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ» (حمد/7) بود که در همه نمازها از خدا می‌خواهیم که ما را در زندگی در راهی حرکت بده که نعمتیافتگان از آن راه رفته‌اند. حال نعمتیافتگان از نظر قرآن چه کسانی هستند؟ در آیه «فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ» (نساء/69) چهار محور برای نعمتیافتگان در قرآن ذکر شده است؛ پیغمبران، صدیقین، شهدا و صالحان. راه پیامبران و صدیقان را در جلسات گذشته بیان کردیم. موضوع این جلسه راه شهدا و الگوهای شهادت است. شهید کیست؟ اولین سؤال این است که شهادت یعنی چه؟ در کشور ما به برکت انقلاب اسلامی در جنگ تحمیلی بازار شهادت رواج داشت. شهدا جمع کلمه شهید است، شهید از ریشه شهود استو شهود به معنی حضور همراه با مشاهده است. اگر کسی در صحنه‌ای حاضر بود و چیزی را مشاهده می‌کرد آن را شهید می‌گویند گاهی با چشم سر و گاهی با چشم دل و چشم عقل است. شهدا در قرآن در قرآن کریم سه نوع شهید مطرح شده است. دسته اول کسانی هستند که در صحنه حادثه حضور دارند و از نزدیک آن را مشاهده می‌کنند. خداوند در بزرگ‌ترین آیه قرآن کریم می‌فرماید: «وَلاَ یَأْبَ الشُّهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْ»، ﴿بقره/282﴾ وقتی از شهدا برای ادای شهادت دعوت کردند، امتناع نکنند. اگر در صحنه‌ای حضور داشتید و از شما خواستند شهادت بدهید دروغ نگو، امتناع هم نکن بلکه آنچه دیدی و شنیدی بیان کن که این یک نوع شهادت است. نوع دوم کسانی هستند که با دیده بصیرت حقیقتی را می‌بینند. ممکن است شما با چشم سر چیزی را نبینید ولی با چشم دل و چشم عقل خود بتوانید آن را ببینید مثل خدا. خداوند سبحان چیزی نیست که با چشم سر دیده شود. « شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ»(آل‌عمران/ 18) خدا شهادت می‌دهد که او یکتاست و خدایی جز او نیست، ملائکه هم شهادت می‌دهند. نوبت به انسان و اهل علم می‌رسد که آنها هم شهادت می‌دهند. در هر نماز دو بار می‌گوییم «اشهد ان لا اله الله وحده لا شریک له» شهادت می‌دهیم که خدا یکی است. ما با چشم سر ندیدیم که خدا یکی است اما دیده دل می‌بیند. به امیرالمؤمنین(ع) عرض کردند: هل رأیت ربک، آیا خدایت را دیده ای، فرمود: «افا عبد ما لا اری؛ من خدایی را که نبینم عبادت نمیکنم»، بعد حضرت(ع) فرمود: «لم أعبد ربا لم أره و لم تره العیون بمشاهدة الاعیان و لکن تراه القلوب بحقایق الایمان؛ خدایی را که ندیده باشم عبادت نمی کنم؛ اما نه با چشم سر بلکه با چشم دل». آنهایی که چشم دل و عقل‌شان کار می‌کند، می‌دانند که دستگاه عظیم آفرینش را خالقی یکتا آفریده است. در دعای عرفه آمده است: «الهی حققنی بحقایق اهل القرب و اسلک بی مسلک اهل الجذب؛ خدایا وجودم را با حقایق اهل تقرب قرین فرما و روش اهل گرایش به سویت را به من بیاموز». در مناجات خمس عشر منسوب به امام سجاد(ع) می‌خوانیم: «الهی ما أَطْیَبَ طَعْمَ حُبِّکَ وَ مَا أَعْذَبَ شِرْبَ قُرْبِکَ؛ خدایا چقدر طعم محبتت خوش و شربت قرب تو گواراست». چقدر نماز لذت دارد ما از نماز لذت نمی‌بریم ولی پیامبر(ص) می فرماید: «نور چشم من نماز است و همانطور که انسانی که گرسنه و تشنه است غذا و آب برایش لذیذ است من هم همانطور از نماز لذت می‌برم». کسانی که اهل قرب هستند از نماز لذت می‌برند و از خدا می‌خواهند که آنها را هم به این راه هدایت کند و می‌گوید: خدایا کاری کن من از نماز و «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» لذت ببرم. چگونه در قیامت با نعمتیافتگان محشور شویم؟ نوع سوم شهید در قرآن به کسانی گفته می‌شود که با گفتار و رفتارشان یک حقیقتی را تصدیق می‌کنند که آیه کریمه 69 از سوره مبارکه «نساء» اشاره به همین است: « وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» کسی که اطاعت خدا و رسول کند، با کسانی که خدا به آنها نعمت داده در بهشت رفیق هستند و در قیامت با آنها محشور می‌شوند. همانطور که علامه طباطبایی فرموده است کلمه شهید در قرآن به طور خاص در کشته شده در راه خدا استعمال نشده بلکه شهید در این معنای شاهد استعمال شده یعنی کسانی که گواه هستند. به کسی که در راه خدا کشته شده هم قرآن به آن شهید می‌گوید اما به خاطر اینکه کشته شده بلکه به خاطر این که گواه است پس به او شهید می گویند. الگوی شهادت از منظر قرآن کریم دو دسته از مردم از نظر قرآن شهید و الگوی شهادت هستند؛ دسته اول کسانی که در راه خدا شهید شدند. در قرآن به آنها شهید گفته شده چون با رفتار و عملشان تصدیق کرده‌اند که دین خدا حق است و با خونشان ایمان‌شان را امضا کردند. کسی که در جبهه شهید شد به خاطر اینکه با خونش امضا کرده که خدا یکی است، اسلام حق است، جمهوری اسلامی و ولایت فقیه حق است به او شهید اطلاق می‌شود. شهید دستغیب نماینده امام خمینی(ره) بود، دوست ایشان نقل می‌کند که من از اوضاع کشور ناراحت بودم. می‌گفت خدمت امام رسیدم و خواستم حرفم را بزنم اما نتوانستم ولی تصمیم گرفتم نزد آیت الله دستغیب بروم. آن موقع اوج ترورهای منافقان بود که صغیر و کبیر را ترور میکردند، با اینکه نیاز به محافظ هم بود اما بدون محافظ به شیراز رفتم و نیمه شب رسیدم. صبح اول وقت بدون اینکه از آیت‌الله دستغیب وقت گرفته باشم به در خانه‌شان رفتم. وقتی وارد شدم مسئول دفترشان گفت شما فلانی هستید گفتم بله از کجا شناختید، گفت آقا بعد از نماز صبحش به من گفت امروز برای کسی اول صبح وقت نگذار فلانی می‌خواهد بیاید با من کار دارد. این برای من چیز عجیبی بود. رفتم خدمت ایشان نشستم بدون اینکه حرف بزنم قبل از اینکه مشکل خاص خودم را بگویم که از اوضاع ناراحت هستم، ایشان گفت آقای فلان به نظر شما عالی‌ترین نعمتی که در این دنیا خداوند نصیب بعضی از انسان‌ها می‌کند که رنگ بهشتی هم دارد و بالاتر از آن نیست، چیست؟ سؤال عجیبی بود و گفتم حضرت‌عالی بفرمایید؛ فرمودند: بالاترین نعمت برای انسان‌های عادی که خود مظهر ولایت الهی نیستند این است که خداوند متعال زندگی عادی دنیوی آنها را با شکل دادن حکومت ولایی در زمان‌شان تحت ولایت خودش قرار دهد؛ این بالاترین نعمت الهی است که انسان تحت ولایت الهی باشد، در نظام اسلامی باشد که خواب، خوراک، تلاش و عبادت و همه چیزش تحت ولایت خدا باشد. بعد فرمودند: این نعمت ولایت همیشه نیست در خیلی زمان‌های کوتاهی اتفاق افتاده است که ولایت الهی بر یک جامعه و کشوری حاکم باشد و ولی‌فقیه حاکم باشد، این نعمت خداست و این بالاترین همه نعمت‌هاست که رنگ بهشت هم دارد. بعد فرمودند: امروز با ولایت امام خمینی(ره) و تشکیل حکومت، سایه ولایت الهی بر همه زندگی ما گسترده شده و خداوند این نعمت را به کل جامعه ما عنایت فرموده است، این بالاترین نعمت است. به اینجا که رسید یک مرتبه دیدم اشک می‌ریزند، بعد فرمودند: من مثل روشنی این روز و آفتاب ولایت این امام بزرگوار را ولایت ائمه معصومان(ع) و ولایت معصومان(ع) را ولایت خدا می‌دانم. بعد ادامه داد که ما که نماینده امام هستیم در مرکز این نعمت قرار داریم و از هیچ چیزی نباید گله کنیم، ممکن است دیگران گله کنند اما من و شما نباید از چیزی گله کنیم، از ناراحتی روحی که داری استغفار و توبه کن. در برابر این نعمت اصلی و بزرگی که خداوند نصیب ما کرده این گرفتاری‌ها چیزی نیست شما نباید گله کنید. می‌گفت که بعد از این ملاقات یک عده از بسیجی‌ها آمدند که زخمی و بعد از معالجه از بیمارستان ترخیص شده بودند و آمده بودند با آیت‌الله دستغیب ملاقات کنند. ایشان خطاب به بسیجی‌ها گفت: جای زخم‌های بدن شما هم نور قیامت است و هم شافع دیگران در روز جزا و شما هم شافع دیگران خواهید بود در روز جزا. باز ایشان در حالی که اشک می‌ریخت به بسیجی‌ها گفت: چون خدا نعمت این زخم‌ها را نصیب‌تان کرده به شکرانه این نعمت در شب جمعه این هفته برای من (دستغیب) دعا کنید که اگر مرا توفیق رفتن به جبهه و آنگونه شهادت‌ها نداده است لااقل مرا با چند زخم در بدنم که در راه او به وجود آمده باشد، بپذیرد. دو هفته بعد از این ماجرا، ایشان توسط منافقان شهید شد و پیکرشان تکه تکه شد. دسته اول شهدایی که قرآن می گوید این‌ها هستند که با خون خود حقانیت حکومت و ولایت فقیه را امضا کردند. کسانی که در زمره شهدا و صدیقان قرار می‌گیرند دسته دوم مؤمنان راستین هستند «وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ» ﴿نساء/69﴾، هر کس مطیع خدا و پیامبر(ص) باشد و واقعاً راست بگوید «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ». «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» ﴿حمد/7﴾ که در نماز می‌گوییم یعنی خدایا من را در راهی ببر و الگوی من کسانی باشند که راست می‌گویند و نه تنها حرفشان راست است بلکه عملشان نیز حرفشان را تصدیق می کند. از امام صادق(ع) در رابطه با شکل دوم شهادت نقل شده که فرموده است: «ان المؤمن شهید؛ مؤمن شهید است» (مجمع البیان، جلد 9، ص 359) حتی اگر به معرکه جنگ نرفته باشد اما توفیق جبهه هم پیدا نکرده باشد، نزد خدا شهید است. « وَالَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَالشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ» ﴿حدید/19﴾ هر کس به خدا و پیامبران ایمان آورد هم صدیق است و هم شهید، یعنی گواه است و شهادت می‌دهد. با عمل و کارش شهادت می‌دهد، مشکل مردم را حل می‌کند و با عمل نشان می‌دهد که اسلام حق است، جمهوری اسلامی حق است، با عملش کاری نمی‌کند که جمهوری اسلامی تضعیف شود. امام حسین(ع) است که خودش سرور و سید شهیدان است، می‌فرماید: «هر کس پیروی ما باشد، نه زبانی بلکه در عمل، هم صدیق است هم شهید است». یعنی آیه «أُوْلَئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَالشُّهَدَاء» (حدید/19) شاملش می‌شود. امام حسین(ع) فرمودند: «ما مِنْ شیعَتِنا إلّاصِدِّیقٌ شَهید، قُلْتُ: أنّى یَکُونُ ذلک وَهُمْ یَمُوتُون عَلى فَرْشِهِم؟ فَقالَ: أَمَا تَتْلُو کِتابَ اللَّه: «وَالَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهَ وَرُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَالشُّهَدَاءُ عِندَ رَبِّهِمْ؛ کسى از شیعیان ما نیست مگر این که صدیق و شهید است. راوى حدیث گوید: پرسیدم: چگونه چنین چیزى ممکن است در حالى که آنان در بسترهاى خود مىمیرند؟ حضرت فرمود: مگر کتاب خدا را نخواندهاى: و کسانى که به خدا و پیامبرش ایمان آوردند، همانا که صدّیقان و شهیدان در نزد پروردگارشان هستند». (کنز العمال، جلد 4، صفحه 290) دایره شهدا به اندازه همه مؤمنان راستین و کسانی است که با عمل خود اسلام را تصدیق می‌کنند که در جلسه بعدی راه چهارمین دسته یعنی صالحان را توضیح خواهیم داد. منبع:فارس 211008