در درس تفسیر آیت‌الله ری‌شهری مطرح شد
آیت‌الله ری‌شهری در درس تفسیر خود با اشاره به انواع نعمت‌های الهی، درباره شکرگزاری برای نعمتهایی که خداوند به انسان عطا نکرده است مطالبی را بیان کرد.
عقیق:جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته، این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» و انواع نعمت‌های الهی پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:
در جلسات گذشته بحث در تبیین و تفسیر نخستین فراز از فرازهای آیه نورانی «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» بود. بر اساس این آیه ما در نماز از خداوند می‌خواهیم که ما را در زندگی به راه کسانی هدایت کند که نعمت‌یافتگان هستند. حال باید دید نعمت‌یافتگان چه کسانی هستند که ما از خدا می‌خواهیم در راه آنها حرکت کنیم که به سعادت دنیا و آخرت برسیم.
نعمت در قرآن کاربردهای مختلفی دارد؛ چهار مدل نعمت در قرآن وجود دارد. نعمت ظاهری و باطنی که هر یک گاهی همگانی و گاه ویژه است.
نعمت‌های ظاهری و باطنی خداوند
«أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً؛ آیا ندانستهاید که خدا آنچه را که در آسمان‌ها و آنچه را که در زمین است مسخر شما ساخته و نعمت‌هاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است». (لقمان/ 20)
در روایات چند جور درباره نعمت‌های ظاهری و باطنی خداوند سبحان تفسیر شده است.
روایت اول از پیامبر(ص) است. حضرت محمد(ص) در تفسیر این آیه می‌فرمایند که خدا چه نعمت‌های آشکاری به انسان داده است؟ آفرینش هماهنگی که به انسان داده و اینکه هر عضوی از اعضای بدن انسان در جای خود قرار گرفته است که این یکی از نعمت‌های ظاهری است. عیب‌های انسان مخفی هستند و آنچه در باطن انسان می‌گذرد هیچ‌کس غیر از خدا نمی‌داند، مستور بودن عیب‌های انسان از نعمت‌های باطنی خداوند است. (تفسیر دُرّ المنثور، جلد 6، صفحه 525)
در تفسیر دوم داریم: «نعمت ظاهری خداوند این است که مسلمان هستیم که این یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های ظاهری خداوند است. اخلاق خوب و روزی‌های الهی نیز یکی دیگر از بزرگ‌ترین نعمت‌های ظاهری است». (تفسیر دُرّ المنثور، جلد 6، صفحه 525)
روایت سوم از امیرالمؤمنین(ع) که می‌فرمایند: «مسلمان بودن و روزی‌های انسان نعمت‌های ظاهری است و کارهای ناشایستی که دیگران نمی‌بینند از نعمت‌های باطنی است». (امالی، صفحه 502)
تفسیر چهارم در روایت دیگری از امام باقر(ع) است که داریم: «نعمت ظاهری این است که در امت اسلام هستید و علاقه به اهل‌بیت(ع) نیز نعمت باطنی است که خداوند با دوست‌داران خاندان پیامبر(ص عطا می‌کند». (مجمع‌البیان، جلد 8، صفحه 501)
تفسیر پنجم از امام کاظم(ع) که می‌فرمایند: «نعمت ظاهری امام ظاهر و نعمت باطنی امام زمان(عج) است که از دیده‌ها غایب است». (کما‌ل‌الدین، صفحه 368)
حال سؤال این است که آیا این تفاسیر با هم متفاوت است؟ پاسخ این است که تمامی این تفاسیر درست است چرا که هر کدام یکی از نعمت‌های ظاهری و باطنی را بیان کرده است.
هر چیزی که ظاهر باشد نعمت ظاهری و آنچه که مخفی باشد نعمت باطنی هستند.
شیخ طوسی از فقها و محققان بزرگ شیعه، گفته است: «شناخت نعمت‌های ظاهری بدیهی و شناخت نعمت‌های باطنی نظری است». (تفسیر تبیان، جلد 8، صفحه 281) بنابراین هر چیزی که نیاز به فکر نداشته باشد نعمت ظاهری است.
امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه فرمودند: «خدایا کاری کن نسبت به چیزهایی که به من ندادی تو را بیشتر شکر کنم تا آنچه به من عطا کرده‌ای». در زندگی ما خیلی چیزها هست که خدا به ما نداده اما به نفع ما است و اگر عطا می‌کرد باعث مشکل می‌شد. «وَ عَسَى أَن تُحِبُّواْ شَیْئًا وَ هُوَ شَرٌّ لَّکُمْ؛ شاید چیزی را دوست داشته باشید اما برایتان شر باشد» (بقره/ 216)
در قرآن داریم وقتی مردم ظاهربین چشم‌شان به مال و شوکت قارون افتاد، گفتند: «یَا لَیْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِیَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیمٍ؛ ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم! به راستی که او بهره عظیمی دارد» (قصص/79) اما وقتی قارون با همه دارایی در زمین فرو رفت؛ «وَ أَصْبَحَ الَّذِینَ تَمَنَّوْا مَکَانَهُ بِالْأَمْسِ یَقُولُونَ وَیْکَأَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَیْکَأَنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَافِرُونَ؛ همان کسانى که دیروز آرزو داشتند به جاى او باشند صبح مىگفتند واى مثل اینکه خدا روزى را براى هر کس از بندگانش که بخواهد گشاده یا تنگ مىگرداند و اگر خدا بر ما منت ننهاده بود ما را [هم] به زمین فرو برده بود واى گویى که کافران رستگار نمىگردند». (قصص/82)
در زندگی همه ما خیلی چیزها هست که خدا به ما نداده اما به نفع ما است بنابراین باید از فرمایش امام سجاد(ع) درس بگیریم و بدانیم آنچه خدا به ما نداده به سود ما بوده است.
خیلی هستند که دنیایی خوب دارند اما در آخرت وضع خوبی ندارند بنابراین نعمت‌های ظاهری را می‌بینیم اما برخی را باید دقت کنیم که نعمت باطنی است.
انسان سلسه نیروهایی دارد؛ نیروهای ظاهری مثل چشم و گوش و نعمت باطنی که از نیروهای باطنی نشأت می‌گیرد مثل فطرت توحیدی یا علاقه نسبت به نیکی و تنفر از بدی‌ها.
نعمت‌های محسوس و نامحسوس هم داریم. علامه طباطبایی درباره نعمت‌های ظاهری و باطنی فرموده است: «معیار تشخیص نعمت‌های ظاهری و باطنی به تناسب مخاطبان بستگی دارد».
نکته اینجاست که تمامی نکات و روایت مصداق و تعبیرهایی متفاوت از یک واقعیت است و با هم منافاتی ندارند.
نعمت‌های خیالی
بنابراین ما چهار جور نعمت داریم که هر کدام یا ظاهری و باطنی و یا آشکار و باطن هستند اما یک جور نعمت دیگر داریم به نام نعمت‌های خیالی یا پنداری.
«وَ إِنَّ مِنکُمْ لَمَن لَّیُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْکُم مُّصِیبَةٌ قَالَ قَدْ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیَّ إِذْ لَمْ أَکُن مَّعَهُمْ شَهِیدًا* وَلَئِنْ أَصَابَکُمْ فَضْلٌ مِّنَ الله لَیَقُولَنَّ کَأَن لَّمْ تَکُن بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُ مَوَدَّةٌ یَا لَیتَنِی کُنتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِیمًا؛ و قطعا از میان شما کسى است که کندى به خرج دهد پس اگر آسیبى به شما رسد گوید راستى خدا بر من نعمت بخشید که با آنان حاضر نبودم، و اگر غنیمتى از خدا به شما برسد چنانکه گویى میان شما و میان او [رابطه] دوستى نبوده خواهد گفت کاش من با آنان بودم و به نواى بزرگى مىرسیدم ». (نساء/ 72 و 73) این افراد کسانی هستند که خیال می‌کنند که اگر شهید نشدند خدا به آنها نعمت داده و نمی‌دانند که این نقمت است. کسانی که شهید یا در جبهه زخمی شدند پیروز میدان هستند اما تا وقتی این پرده جلوی چشم ما باشد معلوم نمی‌شود.
در جلسه آینده نمونه محسوس را می‌گویم که کسانی که جبهه نرفتند، باختند و کسانی که رفتند و شهید یا جانباز شدند، پیروز شده‌اند.
منبع:فارس