در درس تفسیر آیت‌الله ری‌شهری مطرح شد
«صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» راه راست در زندگی راه کسانی است که خدا به آنها نعمت داده است اما این نعمت که انسان را به بهشت هدایت می‌کند و خداوند بی‌دلیل به کسی نمی‌دهد، چه نعمتی است؟
عقیق:جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته، این مفسر قرآن کریم به تفسیر بخشی از آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» پرداخت که شرح آن در ادامه می‌آید:
بحث جلسات قبل در تبیین و تفسیر اولین قسمت هفتمین آیه سوره مبارکه «حمد» بود.
«صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/7)
از خداوند سبحان درخواست می‌کنیم و درخواست خود را در قالب این آیه نورانی بیان می‌کنیم. «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ؛ خدایا ما را به راه راست هدایت کن»، اما راه راست کدام راه است؟
«صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» راه راست در زندگی که انسان را به مقصد می‌رساند یعنی به سعادت دنیا و آخرت می‌رساند، راه کسانی است که خدا به آنها نعمت داده است.
حال این سؤال پیش می‌آید که خدا به چه کسانی نعمت داده است که ما هم از خدا می‌خواهیم ما را از همان راه به مقصد برساند که آن راه، راه کامیابی و سعادت دنیا و آخرت است.
صاحبان نعمت‌های الهی
کسانی که خدا به آنها نعمت داده است چند دسته هستند. باید دید ما می‌خواهیم کدام یک از این صاحب نعمت‌ها باشیم.
دسته اول کسانی هستند که از نعمت ظاهری و همگانی خدا هستند؛ نعمت حیات، وجود، روزی و سایر نعمت‌ها.
خدا نعمت‌های ظاهری را به خوب و بد، مؤمن و کافر داده و حتی ممکن است به کافران بیشتر هم داده باشد پس ما در نماز از خدا نمی‌خواهیم که ما را به راه این دسته اول هدایت کند. این راه، راه سعادت دنیا و آخرت نیست.
دسته دوم کسانی هستند که خدا به آنها نعمت باطنی و همگانی داده است. همه مردم از این نعمت باطنی برخوردارند؛ فطرت خداشناسی و توحید، استعداد رسیدن به بالاترین مقاصد انسانیت که اینها هم خدا به انسان‌ها داده است پس این دو دسته نعمت را از خدا در نماز نمی‌خواهیم.
دسته سوم از نعمت‌های الهی نعمت‌های ویژه خدا است که به عده‌ای خاص داده است. نعمت ظاهری ویژه در واقع مظاهر رحمت رحیمیه الهی هستند.
انوع رحمت/ رحمتی که ویژه مؤمنان است
خداوند سبحان دو گونه رحمت دارد؛ رحمت رحماینه که به همه عطا کرده و رحمت رحیمیه که ویژه مؤمنان است و پاداشی است که به آن رحمت پاداشی هم می‌گوید که خداوند به عنوان پاداش به شماری افراد می‌دهد. «وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنجَاکُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَیُذَبِّحُونَ أَبْنَاءکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءکُمْ وَفِی ذَلِکُم بَلاء مِّن رَّبِّکُمْ عَظِیمٌ؛ و [به خاطر بیاور] هنگامى را که موسى به قوم خود گفت نعمت خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را از فرعونیان رهانید [همانان] که بر شما عذاب سخت روا مىداشتند و پسرانتان را سر مىبریدند و زنانتان را زنده مىگذاشتند و در این [امر] براى شما از جانب پروردگارتان آزمایشى بزرگ بود»(ابراهیم/ 6)
همین افرادی که زیر شکنجه فرعون بودند «وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ؛ و آن قوم را که مستضعف بودند، وارث مشرقها و مغربهاى سرزمینى ساختیم که به آن برکت بخشیده بودیم، و [بدین گونه] به خاطر صبرى که کرده بودند وعده نیکوى پروردگارت در حق بنىاسرائیل تحقق یافت و آنچه فرعون و قومش ساخته و برآورده بودند، نابود کردیم» (اعراف/ 137) خدا به آنها پاداش و نعمت ویژه داد چرا که آنها صبر کردند.
نعمت ویژه را خدا بی‌دلیل به کسی نمی‌دهد آنها مقاومت و صبر کردند و این نعمت را خدا به آنها عطا کرد.
در طول تاریخ هر امت و جمعیتی در برابر ظلم مقاومت کرد خداوند آنها را مسلط بر سرنوشتشان می‌کند که این امر در داستان بنی‌اسرائیل نشان‌داده شده است.
در دوران حکومت پیامبر(ص) نعمت نصرت الهی و امداد الهی را مسلمانان بارها تجربه کرده‌اند. در سال پنجم هجرت در جنگ احزاب قبایل عرب بر ضد مسلمانان متحد شدند مثل جنگ عراق که همه مستکبران دست به دست هم داده بودند علیه ایران.
قران می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَاءتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرًا؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید نعمت خدا را بر خود به یاد آرید آنگاه که لشکرهایى به سوى شما [در]آمدند پس بر سر آنان تندبادى و لشکرهایى که آنها را نمىدیدید فرستادیم و خدا به آنچه مىکنید همواره بیناست» (احزاب/9)
تندباد و فرستادن فرشتگان نعمت ویژه خداوند برای مسلمانان در جنگ احزاب بود. نعمت پیروزی مسلمانان در جنگ احزاب نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود که دشمنان اسلام را به زانو در آورد و بعد از این موفقیت دیگر دشمنان اسلام نتوانستند کاری انجام دهند بلکه مسلمانان با تکیه بر این پیروزی زمینه پیروزی نهایی را فراهم ساختند.
در همین رابطه امیرالمؤمنین(ع) در جنگ صفین به سپاه خود فرمودند: «وقتی خدا دید ما صادق و صابر هستیم دشمن را منسوخ کرد و اسلام پیروز شد».
آیا این نعمت نعمتی است که انسان را به مقصد می‌رساند؟
دسته اول و دوم نعمت‌ها، دسته سوم که نعمت ظاهری همگانی باطنی عمومی، ظاهری ویژه است به معنای راه سعادت که همان «أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» نیست.
بنی‌اسرائیل از این نعمت‌ها برخوردار شدند اما عاقبت بخیر هم نشدند. کسی که مقاومت کند پیروز می‌شود اما ممکن است در هر لحظه آن نعمت از انسان گرفته شود.
نعمتی که انسان را به بهشت می‌رساند
نعمت چهارم، نعمت باطنی ویژه است که می‌تواند «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» باشد. نعمت باطنی ویژه هدایت ایثاری است که انسان را به مقصد می‌رساند.
خدا دست عده‌ای را می‌گیرد و به سعادت دنیا و آخرت می‌رساند و تا این نعمت باطنی ویژه نباشد انسان به مقصد بهشت نمی‌رسد.
امام علی(ع) فرمودند که دو نعمتی که انسان تا وقتی از دست ندهد قدرش را نمی‌داند؛ این دو نعمت امنیت و سلامتی است.
نعمت بر کسی تمام نمی‌شود تا زمانی‌که وارد بهشت شود که ما از خداوند در نماز چنین نعمتی را می‌خواهیم. آن سه نعمت قبلی مقدمه‌ای است که انسان به نعمت چهارم که همان باطنی ویژه است، برسد.
امام علی(ع) فرمودند: «ما خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النّارُ و ما شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الجَنَّةُ وَ کُلُّ نَعیمٍ دونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقورٌ وَ کُلُّ بَلا ءٍ دونَ النّارِ عافیَةٌ؛ خیرى که به دنبال آن آتش باشد، خیر نیست و شرى که به دنبال آن بهشت باشد، شر نیست. هر نعمتى جز بهشت ناچیز است و هر بلایى جز آتش، سلامتى». (نهج البلاغه، حکمت 387)
در روز قیامت پولدارترین و قدرتمندترین انسان‌ها را وارد جهنم می‌کنند و بیرون می‌آروند و می‌فرمایند: «آیا نعمتی خدا به تو داده است؟» می‌گوید: «من هیچ نعمتی نداشتم»؛ وقتی آنجا را می‌بیند همه چیز را فراموش می‌کند. در مقابل مصیبت‌دیده‌ترین انسان‌ها در دنیا را وارد بهشت می‌کنند وقتی بیرون می‌آورند، می‌فرمایند: «آیا هیچ ناراحتی و غصه‌ای در دنیا داشته‌ای؟» آنها می‌گویند: «نه هیچ مشکلی نداشتیم». معنای این احادیث این است؛ هر نعمتی جز بهشت چیزی نیست و هر بلایی جز آتش جهنم عافیت است.
خداوند در آیات 50 تا 57 سوره مبارکه «صافات» فرمودند: «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ * قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی کَانَ لِی قَرِینٌ* یَقُولُ أَئِنَّکَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِینَ* أَئِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَدِینُونَ* قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ * فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِی سَوَاء الْجَحِیمِ* قَالَ تَاللَّهِ إِنْ کِدتَّ لَتُرْدِینِ* وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّی لَکُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ؛ گویندهاى از آنان می‌گوید راستى من [در دنیا] همنشینى داشتم، [که به من] میگفت آیا واقعا تو از باوردارندگانى، آیا وقتى مردیم و خاک و [مشتى] استخوان شدیم آیا واقعا جزا مییابیم، [مؤمن] می‌پرسد آیا شما اطلاع دارید [کجاست]، پس اطلاع حاصل می‌کند و او را در میان آتش می‌بیند، [و] می‌گوید به خدا سوگند چیزى نمانده بود که تو مرا به هلاکت اندازى، و اگر رحمت پروردگارم نبود هرآینه من [نیز] از احضارشدگان بودم».
منظور از نعمت در آیه «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ» همین نعمت است. آن نعمت‌های قبلی خوب است اما آن نعمتی که کارساز است نعمتی که اگر نداشته باشیم در آتش دوزخ می‌سوزیم.
انشالله خدا ما را از آتش دورخ در امان بدارد و نعمت خود را با توفیق و هدایت ویژه بر ما تمام کند.
منبع:فارس