یادداشتی به قلم عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی؛
باورداشت مهدویت تنها اختصاص به شیعه ندارد، بلکه بخش مهمی از عقاید اسلامی و یکی از مسائل ریشه‌دار اصول اسلامی به‌شمار می‌رود که میان مذاهب اسلامی براساس بشارت‌های پیامبر(ص) شکل گرفته است.
عقیق:اهل سنت در چه موضوعاتی از مباحث مهدویت با شیعه اعتقاد مشترک دارند؟ این سوالی است که حجت الاسلام خدامراد سلیمیان، عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی در یادداشتی به آن پاسخ داده است.
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق و صلح و عدالت بر نیروی باطل و ستیز و ظلم، گسترش جهانی ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه جانبه ارزش‌های انسانی، تشکیل مدینه فاضله و جامعه آرمانی، و سرانجام اجرای این ایدة عمومی و انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالی قدر که در روایات اسلامی از او به "مهدی" تعبیر شده است، اندیشه‌ای است که کم و بیش همه فرق و مذاهب اسلامی ـ با تفاوت‌ها و اختلاف‌هایی ـ بدان مؤمن و معتقدند؛ زیرا این اندیشه به حسب اصل و ریشه، قرآنی است؛ این قرآن مجید است که با قاطعیت تمام، پیروزی نهایی ایمان اسلامی، غلبه قطعی صالحان و متقیان، کوتاه شدن دست ستمکاران و جباران برای همیشه، و آینده درخشان و سعادت‌مندانة بشریت را نوید داده است».1
بنابراین برخلاف گمان عده‌ای، باورداشت مهدویت نه فقط اختصاصی به شیعه ندارد، بلکه بخش مهمی از عقاید اسلامی و یکی از مسائل ریشه‌دار اصول اسلامی به‌شمار می‌آید؛ که بین همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی براساس بشارت‌های پیامبر گرامی اسلام، شکل گرفته است. احادیث مربوط به حضرت مهدی(ع)، افزون بر منابع شیعه در بسیاری از کتاب‌های معروف اهل سنّت نیز آمده است.2
با مروری بر کتاب‌های روایی اهل سنت در خواهیم یافت، موضوع مهدویت در این منابع نیز به فراوانی مورد اشاره قرار گرفته است.[3] افزون بر روایات فراوانی که در منابع اهل سنت به صورت پراکنده به چشم می‌خورد، تدوین و تألیف کتاب‌های حدیثی ویژه حضرت مهدی(ع)، به دست فرهیختگان اهل سنت در این زمینه، گویای جایگاه والای مهدویت نزد اهل سنت است.4
چکیده دیدگاه اهل سنت درباره "مهدویت" را می‌توان در این سخن ابوالحسن آبری به‌دست آورد: به تحقیق در این زمینه روایات متواتر است و از رسول خدا به طور مستفیض رسیده که مهدی(ع) از اهل بیت(ع) اوست. او 7 سال حاکم جهان می شود و زمین را از عدل آکنده می‌سازد. عیسی برای کمک به او در کشتن دجال خروج می‌کند. مهدی امام و پیشوای این امت است و عیسی پشت سر او نماز اقامه خواهد کرد.5
بنابراین اگرچه باورهای اهل سنت در پاره‌ای موارد با اعتقاد شیعه تفاوت‌هایی دارد، اما در مواردی نیز مشترکاتی وجود دارد. برخی از موارد مشترک از این قرار است:
1. نسب حضرت مهدی؛ یکی از مواردی که بین شیعه و سنی تا حدودی اتفاق نظر وجود دارد، نسب حضرت مهدی(ع) است. اگرچه شیعه این نسب را تا پدر بزرگوار حضرت مهدی(ع) به روشنی تمام، مشخص و معرفی کرده، اما اهل سنت در موارد معینی بدان اشاره کرده‌اند، که از این قرار است:
الف . حضرت مهدی(ع) از اهل بیت(ع) و فرزندان رسول اکرم(ص)
ابن‌ماجه در سنن خود نقل کرده که پیامبر فرمود: "مهدی از ما اهل بیت(ع) است و خداوند یک شبه امر او را به سامان می آورد".6
ب . حضرت مهدی(ع) از نسل حضرت علی :(ع)
از دیگر موارد اتفاق روایات بین شیعه و سنّی، از نسل علی بودن مهدی(ع) است:
سیوطی در «العرف الوردی» نقل کرده که رسول خدا(ص) دست علی(ع) را گرفته و فرمود: «از نسل این، به زودی جوانی خروج خواهد کرد که زمین را پر از عدل و داد می کند...».7
شیخ صدوق؛ از حضرت باقر(ع) چنین آورده: «امیرالمؤمنین هنگام بازگشت از نهروان در کوفه خطبه می خواند، در این میان خبر رسید که معاویه از او بدگوئی می کند و بر او نفرین می فرستد و یارانش را می کشد، حضرت بلند شد و خطبه ای خواند تا بدان جا که فرمود: از فرزندان من است مهدی(ع) این امت».8
ج . از نسل حضرت زهرا(س) :
در روایات فراوانی از اهل سنّت به این مطلب تصریح شده که حضرت مهدی(ع) از فرزندان فاطمه است:
ام سلمه از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: "الْمَهْدِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ"؛[9] "مهدی(ع) از فرزندان فاطمه(س) است."
شیخ طوسی نیز از امام باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود: «مهدی(ع) مردی از فرزندان فاطمه(س) است».10
2ـ ویژگی های جسمانی حضرت مهدی(ع)؛ درباره ویژگی های جسمانی حضرت مهدی(ع) هنگام ظهور روایات فراوانی در کتاب‌های شیعی و اهل سنت آمده است. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از: قدرتمند بودن آن حضرت هنگام ظهور، چهره نورانی، و پیشانی بلند و بینی کشیده و ... .11
از امام علی(ع) نقل شده که به فرزند خود امام حسین(ع) نگاه کرده، فرمود: "خداوند از نسل این، کسی را پدید خواهد آورد که هم‌نام پیامبر باشد... و او مردی است پیشانی بلند و کشیده بینی...."12
3ـ هم‌نام بودن مهدی(ع) با پیامبر(ص)؛ اهل سنت و شیعه اتفاق نظر دارند که حضرت مهدی(ع) هم‌نام رسول خدا(ص) است.[13] حتی در روایتی تصریح به نام آن حضرت کرده نوشته‌اند. ابن مسعود از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده که ایشان فرمود: «اسم المهدی محمّد»؛[14] اگرچه در بقیة روایات با همان تعبیر «اسمه اسمی» آورده‌اند.
4ـ نشانه های ظهور؛ در منابع روایی شیعه از پاره‌ای از حوادث که در آینده رخ خواهد داد با عنوان نشانه‌های ظهور یاد شده است. این نشانه‌ها به صریح روایات به دو دسته حتمی و غیر حتمی تقسیم شده است، برخی از آنها در منابع اهل سنت نیز مورد اشاره قرار گرفته است که عبارتند از: ندای آسمانی،[15] خروج سفیانی، و خسف در بیداء.16
5ـ ویژگی های حکومت مهدی؛ ازجمله ویژگی‌هایی که به طور مشترک در روایات شیعه و سنی مورد اشاره قرار گفته می‌توان به: عدالت‌گستری،[17] رفاه و آسایش همگانی،[18] رضایت فراگیر از حکومت مهدی7 ،[19] امنیت همه جانبه و عمومی،[20] احساس بی نیازی در مردم،[21]و جهانی بودن حکومت حضرت مهدی(ع)4 اشاره کرد.22
امام صادق(ع) فرمود: "هنگامی قائم قیام نماید، هیچ زمینی نخواهد ماند، مگر آن که در آن ندای شهادتین (اشهد أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ محمّداً رَسُولُ اللَّه) سر داده خواهد شد".23
آنچه ذکر شد فقط پاره‌ای از مشترکات بین شیعه و سنّی در موضوع مهدویّت بود. مسلماً با تحقیق و پژوهش بیشتر به مواردی افزون بر آنچه آمد، دست خواهیم یافت.
پی نوشت ها:
[1] مرتضی مطهری1 ، قیام و انقلاب مهدی7، ص13.
[2]روشن است آنچه در این پاسخ بدان اشاره می‌شود، دیدگاه کلّی اهل سنّت است وگرنه مذاهب مختلف اهل سنّت درباره حضرت مهدی(ع)7 دیدگا‌ه‌های متفاوتی دارند.
[3]یکی از نویسندگان معاصر (مهدی فقیه ایمانی) بخش مهمّی از این روایات را به صورت مستقیم از منابع روایی اهل سنّت در مجموعه‌ای به نام «الامام المهدی7 عند اهل السنة» فراهم آورده است.
[4] ر.ک: ابو عبد الله محمّد گنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان7 ، تحقیق: مهدی حمد الفتلاوی؛ جلال الدین عبد الرحمان سیوطی، الحاوی للفتاوی؛ علی‌بن حسام الدین (متقی هندی)، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان؛ و...
[5 عبدالعلیم عبد العظیم البستوی، المهدی المنتظر، ج1، ص60.
[6]الْمَهْدِی مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ یصْلِحُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی لَیلَةٍ »؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، باب خروج المهدی7 ، ج2، ح4085؛ علی‌بن عیسی اربلی، کشف الغمة، ج2، ص477؛ محمّدبن جریربن رستم طبری، دلائل الامامة، ص247؛ نیز ر.ک: محمّدبن عیسی ترمذی، سنن ترمذی، ج4، باب ما جاء فی المهدی7، ح2230، 2231.
[7]سیخرج من صلب هذا فتی یمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا»؛ جلال الدین سیوطی، الحاوی للفتاوی، کتاب: العَرف الوردی، ص 74 و ص88.
[8] محمّد بن علی بن حسین بن بابویه;، معانی الاخبار، ص 61.
[9] محمّد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، باب خروج المهدی، ح 4086 ؛ ابوداود، سنن ابی داود، ج4، کتاب المهدی، ح4284؛ نعیم بن حماد، الفتن، ص375؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج4، ص557.
[10] شیخ طوسی; ، کتاب الغیبة، ص 187.
[11]ان المهدی اقنی اجلی»؛ صنعانی، المصنف، ح 20773؛ سنن ابی داود، ج4، ح2485.
[12] نعمانی;، الغیبة، 214، ح 2؛ کشف الغمة، ج 3، 259 و محمّدبن جریر طبری، دلائل الامامة، ص 258.
[13] مقدسی شافعی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر ، ص45، ص55.
[14] جلال الدین سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص88.
[15] نعیم بن حماد، الفتن، ص 93؛ مقدسی شافعی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر، ص79، ص83، ص99.
. [16 فَیبْعَثُ إِلَیهِ جَیشٌ من الشام حَتَّی إِذَا کَانُوا بِالْبَیدَاءِ خُسِفَ بِهِمْ ...»؛ صنعانی، المصنف، ج11، ص371.
[17] ابن ابی شیبه، المصنف، ح19484؛ سنن ابی داود، ح4282.
[18] البیان فی اخبار صاحب الزمان7 ، ص43، ح22؛ الحاوی للفتاوی، ص71، عقد الدرر، ص195؛ ابن ابی شیبه، المصنف، ج 7، ح 19484..
[19] صنعانی، المصنف، ح20770، البیان، ص42، ح21.
[20] مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص207 ؛ سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج 8، ص 179 .
[21]أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِی ... وَ یمْلَأُ اللَّهُ قُلُوبَ أُمَّةِ محمّد ص غِنًی ...»؛ احمدبن حنبل، مسند، ج 3، ص 37؛ مقدسی شافعی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر، باب 8، ص 219.
[22] مقدسی شافعی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر ، باب دوم، یک حدیث به آخر.
[23] محمّد بن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، ج 1، ص 207، ح 81.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی