پاسخ : 

علل نفوذ تشيع در ايران عبارت است از:

.1جاذبه اسلام و وجود مبارك پيامبر اكرم(ص)

2.محبوبيت علويان؛ بويژه ائمه اطهار(ع)

3 .روحيه ظلم ستيزيِ ائمه و علويان

.4 زهد، تقوا و عدالت امامان معصوم و علوي

بي‏‌گمان رهبران شيعي و پيروانشان در انجام فرايض ديني بسيار مقيد بودند و اسلام را با عمل خود به مردم معرفي مي‏كردند. مردم تفاوت بين اسلام ائمه و علويان را با اسلام امويان و عباسيان به خوبي درك مي‏كردند. سفيان ثوري مي‏گويد: «هل ادركت خيرالناس الا الشيع» آيا بهترين مردم را جز شيعه ديده ‏اي؟ 

.5مظلوميت ائمه و علويان؛
ستم امويان و عباسيان به ائمه و علويان سبب گرايش مردم به تشيع شد.

يعقوبي، با اشاره به قيام زيد بن علي بن الحسين(ع) كه باعث شد علويان مظلوميت ديگري بعد از حادثه كربلا به دست آورند، مي‏گويد: از آن پس در خراسان، تشيع شايع شد و تبليغات عليه بني‏اميه رواج يافت.{1} عزاداري‏هاي فراوان ائمه، بويژه امام سجاد(ع)، در شهادت امام حسين(ع) نشانگر آن است كه ائمه: از اين عامل بهره‏برداري كافي را در جهت اظهار مظلوميت خويش مي‏نمودند و به طبع آن، براي جهت گيريهاي سياسي لازم در ضديت مردم با دشمنانشان، استفاده مي‏كردند.{2}

تأثير اين مظلوميت‏ها براي انسان‏هاي مؤمن و با انصاف زياد بود؛ به طوري كه سفيان ثوري به عيسي بن زيد بن علي گفت: هر كس كمترين ايماني داشته باشد، براي فشارها و كشتارها و تهديدهايي كه در مورد فرزندان فاطمه(س) مي‏شود، گريه خواهد كرد. 

.6مواليان ايراني. شماري از ايرانيان كه در اواخر قرن اول هجري، و بيش‏تر در قرن دوم هجري، به كوفه آمدند و به فراگيري حديث پرداختند. كوفه، مركز تشيع، توانست عقايد شيعي را ميان ايرانيان مهاجر منتشر سازد. ايرانيان پس از بازگشت به وطن، عقايد شيعي را ميان مردم پراكنده كردند. 

7.مهاجرت عرب‏ها و اشعريان به قم

طبق پاره‏اي از گزارش‏ها، اهالي قم از ربع آخر قرن نخست هجري، شيعه شده‏بودند و اين به سبب مهاجرت تعدادي از اعراب و اشعريان به آن منطقه بوده است. در روايتي آمده است: جمعي از مواليان ابن عباس در نيمه قرن اول به قم آمدند و آن جا ساكن شدند. نيز گفته شده كه بعد از قيام مختار در سال 67 ه’ ق، گروهي از بني اسد به قم هجرت كردند. بنابر نظر يعقوبي، بيش‏تر عرب‏هايي كه ساكن قم شدند، از قبيله مذحج و پس از آن، اشعريان بودند.{3}

موسي بن عبداله سعد اشعري كه تربيت شده كوفه است، نخستين كسي بود كه به قم مهاجرت كرد و مذهب شيعه را در آن جا گسترش داد.{4}
مهاجرت ساير عرب‏ها به نقاط ديگر ايران همچون خراسان، نهاوند و قزوين، سبب نشر شيعه در ايران شد. 8. 8.هجرت ناخواسته امام رضا(ع) به خراسان
وجود امام رضا(ع) در خراسان باعث شد تا شخصيت آن بزرگوار به عنوان امامِ شيعه، براي مردم بيش‏تر شناخته شود و بر همين اساس طرفداران تشيع هر روز، بيش‏تر و بيش‏تر شدند. 

9.مهاجرت سادات علوي

از دلايل مهم نفوذ تشيع در ايران، ورود سادات علوي به ايران بود. بيش‏تر اين افراد، شيعه بودند. البته بسياري از آنان شيعه زيدي و برخي ناصبي بودند.{5} شواهد بسياري براي اين مدعا وجود دارد. در يكي از مآخذ در اين باره مي‏ خوانيم.

در مأخذ ديگري، وجود قبر امامزاده حمزه در شهر ري به عنوان نشانه وجود تشيع در اين شهر گزارش شده است.{6} از مقبره‏هاي سادات و امامزاده‏ها، مي‏توان تا حدودي - گر چه در حد احتمال - خطوط گسترش شيعه را در ايران ترسيم كرد. توضيح اين نكته لازم است كه اين بزرگان، كه براي آنها مقبره ساخته‏اند، جزو شخصيت‏هاي مهم علوي بوده‏اند و محبوبيت آنان به حدي بوده كه از زمان مرگ يا شهادتشان، قبرهايشان را به گونه‏اي محترمانه مشخص مي‏كردند تا از ديد ديگران مخفي نماند و هم مكاني براي اداي احترام به آنان و راز و نياز باشد. چنين شخصيت‏هايي در زمان حياتشان تأثيرات سياسي - مذهبي زيادي بر مردم داشته‏اند و باعث نفوذ مكتب علوي در حوزه خويش شده‏اند.

عوامل ياد شده و نظاير آنها، از اسباب رويكرد ايرانيان به تشيع بوده است. نفوذ تشيع در ايران به صورت دفعي نبوده؛ بلكه به طور تدريجي و تا قرن‏ها به كندي صورت مي‏گرفته است.
از يك نگاه تشيع در ايران در 7 مرحله گسترش يافت: 

1. گرويدن ايرانيان مقيم عراق به تشيع؛
2. نفوذ تشيع در بعضي از مناطق مركزي ايران، مانند قم؛
3. توسعه گرايش‏هاي شيعي با روي كار آمدن بني عباس؛
4. فتح طبرستان به دست علويان؛
5. برپايي حكومت آل بويه؛
6. بعد از حملات مغول‏‌ها؛
7. روي كار آمدن دولت صفويه.{7}

از آنچه يادآوري شد روشن مي‏‌شود كه شبهه پيدايي تشيع به وسيله ايراني‎‏ها، بي اساس است چرا كه تشيع پيش از گرايش ايراني‏‌ها در عالم اسلام نفوذ داشته است.