راوی می‎عقیق:گوید: «من هرگز ندیدم که حضرت رضا(ع) با حرف یا سخنی کسی را بیازارد و ندیدم که او حرف کسی را قطع کند و صبر می‎کرد تا سخن طرف تمام شود، و هیچ‎گاه تا حدّ امکان حاجت و خواسته کسی را ردّ نمی‎کرد و در حضور دوست و همنشینش هرگز پای خود را دراز نمی‎کرد، و در مجلس دوستان تکیه نمی‎داد، و هرگز به زیر دستان و غلامان خویش تندی و پرخاش نمی کرد؛ و هرگز او را ندیدم که خنده‎ یا قهقهه کند، بلکه خنده‎اش تبسّم و لبخند بود. هنگامی که سفره غذا پهن می‎شد امام(ع) بندگان و غلامان حتّی دربان خود را بر سر سفره می‎نشاند و با آنها غذا می‎خورد. امام(ع) شب‎ها کم می‎خوابید و شب زنده‎دار بود و از سر شب تا صبح علی الطلوع عبادت و مناجات می‎کرد.

6-انفاق و ایثار
ابن شهرآشوب ساروی مازندرانی روایت عجیبی را از حضرت رضا(ع) نقل کرده است:
«حضرت رضا(ع) در خراسان در روز عرفه تمام دارایی و اموالش را بین مستمندان و فقرا تقسیم کرد، فضل بن سهل به حضرت عرض کرد، این کار خسارت و زیان است، حضرت فرمودند: نه، این کار غنیمت و دارای فایده است، کاری را که من به خاطر اجر و پاداش الهی و جود و کرم انجام دادم، آن را ضرر و زیان به حساب نیاور.»

7-معاشرت کریمانه
امام رضا(ع) وارد گرمابه شدند. شخصی به ایشان گفت: پشت مرا کیسه کنید. امام(ع) قبول کرد و شروع کرد به کیسه کردن آن مرد، کم کم مردم وارد حمّام شدند و امام علی بن موسی الرضا(ع) را شناختند و به او احترام می‎گذاشتند، تا اینکه این شخص فهمید کسی که او را کیسه می‎کشد امام رضا(ع) است، او خیلی خجالت زده شد و از امام پوزش خواست، امام در حالی که خوشنود و خوشحال بود به کیسه کشیدن وی ادامه داد.

8 ـ نشاط و سرزندگی
نشاط روحی و جسمی، شادی و تفریح سالم یکی از نیاز‎های روحی - روانی انسان است، اما بسیاری از مردم به دلیل مشغله‎های زیاد و دغدغه‎های معیشتی از آن غافل‎اند. امام کاظم(ع) در اشاره به مدیریت صحیح زمان، و بهره‎گیری بهینه از لحظه‎های زندگی، توصیه و سفارشی کارگشا دارند و می‎فرمایند: «وقت شبانه‎روز خویش را چهار قسمت نمایید، بخشی را برای نیایش و راز و نیاز با خدای خویش، بخشی دیگر را برای کسب معاش و تأمین هزینه‎های زندگی، بخشی از وقت خود را به معاشرت و ارتباط با برادران دینی که عیوب شما را گوشزد می کنند، صرف کنید و بخش چهارم را به استراحت و تفریح سالم، لذّت‎های حلال و مباح مانند شوخی و خنده اختصاص دهید.»

9- خنده و شوخی
امام رضا(ع) در ضرورت نشاط و شادی در زندگی می‎فرماید: «حضرت عیسی(ع) در شبانه‎روز هم گریه می‎کرد و هم می‎خندید؛ اما یحیی پیامبر تنها گریه می‎کرد و اصلاً نمی‎خندید، رفتار و شیوه حضرت عیسی(ع) در این باره بهتر است.»
شایان یادآوری است، مزاح و لطیفه‎گویی تا زمانی که از حدود خود، تجاوز نکرده، امری پسندیده است، زیرا این مقدار از مزاح و شادی در زندگی انسان لازم است و در مکتب اسلام نیز به آن سفارش شده است، لکن اگر شوخی از حدّ بگذرد و به سبُکی و دلقکی برسد یا به استخفاف و ریختن آبروی کسی منجر شود، امری زشت و حرام است.
امام علی(ع) در این باره می‎فرماید:هرکس بسیار شوخی کند، سبک شمرده شود و هرکس بسیار بخندد هیبت، شکوه
 و وقارش از بین برود.»
مرحوم کلینی بابی را به عنوان باب «الدّعابه و الضحک» (شوخی و خنده) اختصاص داده است. معمّر بن خلّاد نقل می‎کند که «از امام کاظم(ع) (یا امام رضا(ع)) پرسیدم، مردی با دیگران سخنی به شوخی می‎گوید و آنها می‎خندند، نظر شما چیست؟ امام(ع) می‎فرماید: اشکال ندارد مادامی که به سخن زشت و فحش نینجامد. سپس حضرت قضیه‎ای را راجع به پیامبر(ص) نقل می‎کند که روزی مرد اعرابی خدمت پیامبر(ص) هدیه‎ای می‎آورد و به پیامبر می‎گوید: وجه و مبلغ هدیه مرا بدهید، پیامبر خنده‎اش می‎گیرد و هر زمانی که پیامبر غمگین می‎شد می‎فرمود: ماجرای اعرابی چه بود؟ کاش دوباره نزد ما بیاید.»
امام صادق(ع) نیز در این مورد می فرماید: «ما مِن مؤمن إلّا وفیه دعابه، قلت: وما الدّعابه؟ قال: المزاح. هیچ کس مؤمن نمی باشد مگر اینکه در او «دعابه» باشد، پرسیدم دعابه چیست؟ فرمود: شوخی و مزاح.»

10- حقوق خانواده و خویشاوندان
از امام رضا(ع) نقل شده که ایشان به نقل از امام صادق(ع) فرمودند: «با ارحام و خویشاوندانت ارتباط برقرار کن و صله رحم داشته باش و به آنها احسان کن حتی اگر شده به جرعه‎ای از آب، و بهترین صله رحم این است که آزار و اذیّتت به آنها (خویشاوندانت) نرسد، و صله رحم باعث تأخیر در اجل و سبب دوستی و مهرورزی در خانواده‎ات می‎شود.»
در وسائل الشیعه نیز بابی با عنوان «استحباب التوسعه علی العیال» وارد شده که مستحب است مرد و سرپرست خانواده در امور معیشتی بر اهل و عیالش توسعه بدهد و تا حدّ امکان، برای خانواده خویش رفاه و آسایش فراهم آورد. از جمله آن روایات، روایت زیر است که از امام رضا(ع) نقل شده است: «بر مرد توانگر و ثروتمند واجب است که بر اهل و اعضای خانواده‎اش توسعه دهد و بر آنها تنگ نگیرد و آنها را از نعمت‎های مادی و لذایذ حلال زندگی بهره‎مند سازد.»
امام رضا(ع) همچنین فرمود: «سزاوار است که سرپرست خانواده بر اهل و عیالش توسعه دهد و آنها را در نعمت، آسایش و گشاده دستی قرار دهد، مبادا بر آنها تنگ بگیرد تا اینکه اعضای خانواده‎اش مرگ او را آرزو کنند.»
یاسر خادم نقل می‎کند که از امام رضا(ع) شنیدم که فرمود: «سزاوار است که مؤمن در فصل زمستان از هزینه معیشتی و خورد و خوراک خانواده‎اش بکاهد و آن را برای وسایل گرمایشی خانواده‎اش هزینه کند.»
خانواده کانونی است که هر چه با صفا و گرم تر باشد زندگی شیرین‎تر و توفیقات آدمی بیشتر خواهد بود. از این رو حضرت رضا(ع) در اشاره به اهمیت این کانون اجتماعی، به بعضی از عواملی که خانواده را با صفا و با طراوت و روابط آن را گرم نگه می‎دارد، اشاره می‎کند و می‎فرماید:کسی که ایمانش برتر از دیگران است، اخلاقش نیکوتر و به خانواده‎اش مهربان‎تر است و من نسبت به خانواده خود، از همه مهربان‎ترم.»
در رهنمودهای اجتماعی اسلام و آموزه‎های دینی، بعد از زن و شوهر و والدین، داشتن رابطه با خویشاوندان و بستگان نزدیک از اولویّت ویژه‎ای برخوردار است. به طوری که صله رحم، از واجبات محسوب شده است.
صله رحم و رفت و آمد با اقوام و فامیل، افزون بر آثار فراوان معنوی، روانی و اجتماعی، آثار وضعی نیز دارد. آبادی و عمران شهرها، زیادی رزق و روزی و یافتن عمر طولانی، از جمله برکات این آثار است، که با ذکر روایت آن، به برخی از این خیر و برکات اشاره می‎کنیم. عالم آل محمد(ص)، حضرت رضا(ع) چنین فرمودند: هرکس که دوست دارد از عمری طولانی و روزی فراخ و فراوان برخوردار باشد صله رحم به جای آورد.»
آن حضرت همچنین به نقل از پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسی که به من قول دهد با خویشاوندان خود صله رحم کند، من برای او چهار چیز ضمانت می‎کنم: خدا او را دوست بدارد، روزی او فراخ شود، عمر او را طولانی کند و خداوند او را به بهشت ببرد.»
حضرت رضا(ع) در اشاره به آداب صله رحم به نقل از روایتی از پیامبر(ص)فرمودند: از خویشاوندان خود پذیرایی کنید، هرچند با شربتی آب باشد، و بهترین نوع صله‎ رحم، دست برداشتن از اذیت و آزار آنان است.»
 

منبع:قدس

211008