مردم را با غیر زبان خود به مذهب خویش دعوت کنید، تا پارسایى و سخت کوشى در عمل و عبادت و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا اینها، خود بهترین مبلّغند.
عقیق:حجت الاسلام علی رفیعی، استاد سطوح عالی حوزه در گفتگویی ضمن تبیین ابعاد مختلف فعالیت های تبلیغی امام صادق(ع) گفت: شیوه تبلیغ امام صادق(ع) دارای چند جنبه است که نخستین جنبه آن رفتار عملی حضرت است. حضرت در حدیثی که در اصول کافی جلد 2 صفحه 105 نقل شده می فرمایند: کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم ، لِیَرَوا مِنکُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَیرَ ، فَإِنَّ ذلِکَ داعِیَةٌ : مردم را با غیر زبان خود [به مذهب خویش] دعوت کنید، تا پارسایى و سخت کوشى [در عمل و عبادت] و نماز و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا اینها، خود [بهترین] مبلّغند. عالی ترین و موثرترین روش تبلیغ، اخلاق و رفتار توأم با عمل است و همین ویژگی امام صادق (ع) موجب جذب حداکثری مردم می شد. نمونه بارز آن را نیز می توان در انفاق به فقرا، عطا و بخشش های پنهانی و یاری رساندن به مستمندان بنی ساعده مشاهده کرد. وی افزود: رفتارهایی مانند اعتدال، تواضع، پرهیز از تشریفات، گره گشایی، عفو، گذشت و صبر و شکیبایی از ویژگی های اخلاق عملی آن حضرت بوده است. دومین روش تبلیغی امام صادق(ع) تربیت شاگردان مجرب و کارآزموده مانند ابان ابن تغلب، ابو بصیر، محمد بن مسلم بن ریاح، جابر بن یزید جوفی، ابوحمزه ثمالی و هشام بن حکم بود. این کارشناس دینی در بیان آثار تبلیغی و فعالیت های شاگردان امام صادق (ع) در جامعه خاطرنشان کرد: در رابطه با فعالیت های «ابان ابن تغلب» در کتاب «جامعه الرواه» جلد یک صفحه 9 آمده است که وی هرگاه وارد مدینه می شد مردم برای شنیدن احادیث و مسایل فقهی به سویش هجوم می آوردند و جمعیت به قدری زیاد می شد که غیر از ستون مسجد جایی باقی نمی ماند، همچنین هشام بن حکم برای تجارت به شهرها می رفت و در عین حال مردم را ارشاد می کرد. وی از حریم اهل بیت (ع) دفاع کرده و با منکران خدا به مناظره و مباحثه می نشست به گونه ای که کسی قادر به پاسخگویی به او نبود. هشام در علم کلام سابقه زیادی داشت و هنگام بحث و مناظره با توان ویژه ای نظریات و عقاید متکلمان و بزرگان دیگر فرق را که تحت تأثیر افکار یونانی بودند، رد می کرد. مناظره و بحث با سران مکاتب و مذاهب مختلف آن روز جامعه اسلامی روش تبلیغی دیگری بود که حجت الاسلام رفیعی به آن اشاره کرد و گفت: در کتاب «عوالم العلوم» جلد 20 صفحه 519 آمده است که ابوالعوجاء که دهری مذهب بود خدمت امام رسید در حالی که امام در رابطه با خدا سخن می گفت. وی خود می گوید: « من ازاین فرصت استفاده کرده و سوال کردم که چرا خدا خود را بر آفریدگان خویش آشکار نمی کند؟ و شخصا آنها را به پرستش خود دعوت نمی کند؟ تا حتی دو نظر مخالف نیز در این موضوع وجود نداشته باشد؟ چرا خدا خود را از بندگان پنهان می دارد و پیامبران را می فرستد ؟ در صورتی که اگر خودش می آمد مردم زودتر ایمان می آوردند.» جعفر بن محمد(ع) در پاسخ به من فرمود: وای بر تو! چگونه کسی که قدرتش را در وجود خودت به تو نشان داده بر تو پوشیده مانده است، تو نبودی و او به تو وجود دارد، کوچک بودی تو را بزرگ کرد، ضعیف و ناتوان بودی به تو نیرومندی و توان بخشید. به یاد آور تصمیم و اراده ات را پس از تزلزل! و اندوهت را پس از شادی! و تردید و دودلی ات را پس از تصمیم و عزم ... ابوالعوجاء اعتراف می کند که با این سخنان آنچنان آثار قدرت و خلقت خدا را در وجود خود متجلی دیدم که نمی توانم آن را انکار کنم. حجت الاسلام رفیعی در ادامه به مناظرات حضرت صادق (ع) با ابوحنیفه و معتزله اشاره کرد و افزود: نوع برخورد امام با فرق مختلف مانند مرجئه، قدریه، خوارج و معتزله و راهنمایی آنها به صراط مستقیم از دیگر روش های تبلیغی امام صادق (ع) است. تشویق جامعه به دین از دیگر ابزاری بود که امام برای تبلیغ از آن بهره می جست. در مراجعه به آموزه های امام صادق(ع) در این زمینه به این فرمایش از حضرت می رسیم که می فرماید: « ریشه هر فردی دین و تقوای اوست! مردم همه همانند یکدیگر فرزندان آدم هستند و این برابری فطری در فرزندان آدم ریشه دارد.» همچنین فرمودند: 10 چیز در دنیا پسندیده است از جمله راستی با مردم، امانت داری، پیوند و ارتباط با خویشاوندان، میهمان نوازی، پاداش دادن به نیکی ها و غذا دادن به مستمندان و .... وی خاطرنشان کرد: حضرت جعفر صادق (ع) به صورت های مختلفی مردم را به جهاد تشویق می کرد و تنها به آموزش اکتفا نمی فرمود ، امام صادق (ع) معتقد بود هواداری از ستمکاران اهل ستم را نیرومند ساخته و جهاد همراه با دادگران اسلام را استوار می گرداند. روزی برخی خدمت حضرت عرض کردند ما دعا می کنیم ولی اجابت نمی شود امام در پاسخ فرمودند زیرا شما کسی می خوانید که او را نمی شناسید. خداشناسی زندگی را پاکیزه می سازد و میان « دعا و استجابت » و « امید و رضایت» پیوند نزدیکی برقرار است. این استاد سطوح عالی حوزه یکی از شیوه های نوین در تربیت امروز را موضوع « تلقین به خویشتن» برشمرد و گفت: دعا نیز یکی از شیوه های تربیتی است چرا که در آن تلقین به امید و توجه به خدا و تلاش برای خوشنودی خدا وجود دارد. وی افزود: استفاده از برنامه های اقتصادی برای تبلیغ نیز از منظر امام صادق (ع) دور نماند، اگر تمدن غرب تنها این اواخر دریافته است که «کار» نخستین ابزار تولید است، وحی آسمانی سالیان پیش آن را اعلام کرده است، کار بازرگانی و صنعتی میراث پیامبران است آنچنان که امام صادق (ع) بیل به دست می گرفت و در باغستان خود کار می کرد و می فرمود: دوست دارم برای به دست آوردن روزی از تابش آفتاب به رنج افتم.