عقیق:حال منظور از صله ارحام مدنظر اسلام چيست؟ آيا ديد و بازديد كه در آن ياد خدا نباشد هم حكم صله ارحام را دارد؟

يكي از دستورات اسلام، كه خيلي درباره آن سفارش شده است، صله رحم است. كه با تعابير زيادي در آيات و روايات آمده است. شايد يك علتش اين باشد كه اجتماع بزرگ نتايج پرثمرتري را در بردارد. هرچيزي كه موجب اتحاد و اجتماع شود، اسلام درباره‌اش سفارش نموده است. اصولاً، علت اين كه اسلام نسبت به نگهداري و حفظ پيوند خويشاوندي، پافشاري زيادي كرده، اين است كه هميشه براي اصلاح، تقويت، پيشرفت، تكامل و عظمت بخشيدن به يك اجتماع عظيم، از هر نظر كه باشد،‌ (از نظر اقتصادي و يا نظامي و يا جنبه‌هاي معنوي و اخلاقي) از واحدهاي كوچك آن شروع مي‌كنند.
با پيشرفت و تقويت تمام واحدهاي كوچك، اجتماع عظيم، خود به خود اصلاح و داراي عظمت خواهد شد. اسلام براي عظمت مسلمانان، ‌از اين روش به نحو كاملتري بهره‌برداري نموده است. پيداست هنگامي كه اجتماعات كوچك خويشاوندان و بستگان، از نظرمادي، معنوي، عاطفي و... قوي و نيرومند شد، اجتماع عظيم ملت مسلمان نيز عظمت مي‌يابد. حديثي كه از پيامبر اسلام نقل شده كه: «صلة الرحم تعمر الديار و تزيد في الأعمار و إن كان اهلُها غير أخيارٍ». يعني پيوند با خويشان، شهرها را آباد مي‌كند و بر عمرها مي‌افزايد. اگر چه انجام دهندگان آن از نيكان هم نباشند.(1)
معناي واژة «صله»:
صله واژه‌اي عربي است كه در كتب لغت براي آن ده‌ها معني ذكركرده‌اند از جمله به معني پيوستن، پيوند و برقراري خويشي است.
برخي گفته‌اند: حقيقت صله، مهرباني و لطف و رحمت است. يا آن كه خويشان را در ثروت و رفاه خود شريك گرداند.
در ميان مردم عرب، زماني كه كسي بخواهد بگويد، مردي بر مرد ديگر احسان كرد و مال يا چيزي به او هديه داد، مي‌گويند: فلاني به وسيله مالي كه بخشيده است، (و صله كرده) خود را به فلاني وصل نموده است.
معناي واژة «رحم»:
واژة «رحم و ارحام» در اصل، برگرفته از همان رَحِم است كه جايگاه رشد جنين است. ارحام و به تعبير ديگر «ذوالقربي» به تمام افرادي گفته مي‌شود كه از راه تولد با انسان نسبتي پيدا مي‌كنند و منحصر به افرادي نيست كه نمي‌شود با آنان ازدواج كرد (مثل عمه، خاله، خواهر).
بنابراين، صله رحم، به معناي مهرباني و رسيدگي نسبت به خويشان و نزديكاني است كه از حقوق بيشتري نسبت به ديگران برخوردارند. به همين سبب در فقه به ارحام و خويشان نسبي توجه زيادي مبذول شده است. و در مواردي كه انسان حقوق مالي (نذر، صدقه، زكات و...) به عهده دارد، اگر ميان بستگان وي، افراد نيازمندي وجود داشته باشند، بايد آنها را بر ديگران مقدم بدارد. و از آنجا كه اين گونه امور، از مسايل فطري و سنن اجتماعي است، اسلام بر آن تأكيد دارد. تا آنجا كه قرآن كمك به بستگان را جزء حقوق مالي ثروتمندان محسوب مي‌دارد. و از آنجا كه سخن از كمك به اقوام و خويشان به ميان آمده، آن را به عنوان يك حق واجب ذكر كرده است.
بايد دانست كه، صله رحم تنها در ديد و بازديد، خلاصه نمي‌شود. بلكه بايد بر پيوند خويشاوندي با مهر و محبت و صفا و صميميت، باقي ماند.برخي از علما دين كمك مالي هنگام نياز به ارحام را جزء صله ارحام مي‌دانند.
حدود خويشاوندي:
همراهي و بررسي امور خويشاوندان، از نظر مالي و معنوي، از بزرگترين وسايل تقرب به درگاه خداوند و بهترين طاعات محسوب مي‌شود. و موجب زيادي مال و طولاني شدن عمر است. بايد يادآوري كردكه هر چه روابط فاميلي را بگسلد، انجام آن روا نيست. از جمله اينكه، كسي هديه‌اي به آنها بدهد و پس بگيرد و يا از او قرض بخواهند و با وجود توان مالي ندهد. و نيز مريض شود ولي عيادتش نكند. حد واجب رابطه با فاميل و رسيدگي به آنها، آن مقدار است كه اگر انجام نگيرد، گويند وي رابطه‌اش را با فاميل قطع كرده است. و تشخيص اين امر به عهده عرف است. و در هر خانواده، مراتبي مخصوص دارد. افزون بر اين حدّ، مستحب است كه هر كسي بيشتر بدان موفق شود از فضيلت بيشتري برخوردار است.
در جواب به قسمت دوم سؤال
مزبور بايد توجه داشت كه چون صله رحم در جوامع اسلامي باعث پيوند خويشاوندي و تحكيم آن مي‌شود، و در نتيجه در جامعه بسياري از مشكلات خود به خود، به واسطه همين صله رحم حل مي‌شود، ثواب دارد و اگر ياد خدا هم نباشد، صرف عمل، ‌محبوب خداست. و اگر ياد خدا باشد، ثواب بيشتري دارد.اما نكته اي كه نبايد از آن غافل بود اين كه در عبادات نيّت لازم است براي ثواب بردن لازم است اصل صله رحم به نيّت الاهي باشد.
نتيجه‌گيري:

به هر تقدير، از ديدگاه اسلام، انسان با خويشان خود، بايد ارتباط داشته باشد. و آنها را مورد احترام قرار دهد و احوال آنها را جويا شود. و نسبت به آنها بي‌تفاوت نباشد و از آنها دلجويي كند.

پي نوشت:

1. سفينه البحار، ماده رحم.

منبع:جام

211008