عقیق: در دعای  بیست و نهمین روز ماه مبارک رمضان می خوانیم :

اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَةِ، وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَةِ، وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَةِ، یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین.

خدایا مرا در آن به مهر ورحمتت فراگیر، و توفیق وخود نگهداری را  روزیم کن، و دل مرا از تاریکی های تهمت پاک کن، ای مهربان به بندگان با ايمان خود.

در دعای روز بیست و نهم پنج عنوان مطرح شده است:

1.       رحمت گسترده الهی؛

2.       توفیق و سعادت مندی؛

3.       خود نگاه داری؛

4.       نگاه منفي وتهمت؛

5.       نگاه به رحیمیت خداوند.

رحمت گسترده الهی؛

در فراز اول می خوانیم:« اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَةِ» خدایا من را در آن به مهر ورحمتت فراگیر.

رحمت الهي گسترده است، واز نامهاي خداوند رحمان و رحیم است که از ریشه (ر ح م ) گرفته شده است؛ اسم رحمان مثل الله از اسامی خاص خدا است؛ همانگونه که نام الله را بر اشخاص نمی گذارند نام رحمن را نیز نباید بر افراد گذاشت، بلکه باید از عبد الرحمن، عبد الله استفاده کرد. رحیم و کریم نیز از اسماء خداوند است؛ اما از نامهاي مختص خداوند نيست، و می توان بر افراد گزارده شود؛ اما الرحمن اسم مختص خدا است.

خداوند دارای رحمت واسعه است، وكسي نبايد از آن نوميد باشد.

در قرآن کریم آمده است: « قالَ وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّالُّون‏»⁽¹⁾

گفت: جز گمراهان چه كسى از رحمت پروردگار خويش نوميد مى‏شود؟

همچنین در سوره عنكبوت می فرماید:« وَ الَّذينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ لِقائِهِ أُولئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتي‏ وَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَليم‏»⁽²⁾

كسانى كه به آيات خدا و ديدار او كافر شدند، از مهر ورحمت من نوميدند؛ و براى آنها عذاب دردناكى است!

به امام زين العابدين(ع) گفتند: حسن بصری گفته است: تعجب نمیکنم از فردی که به هلاکت افتاده است كه چرا وچگونه به هلاكت افتاده است، تعجب از آن است که چگونه فردی نجات پیدا کرده است. حضرت سخن وي را اينگونه رد فرمود:« من مي گويم: تعجب از فردی نیست که چگونه نجات پیدا کرده است؛ بلكه عجب از کسی است که با رحمت گسترده خدا چگونه به هلاکت افتاده است؟»⁽³⁾بنابراين ايشان رحمت خدا را چنان وسیع وگسترده مي بيند که اصل را بر نجات انسان می داند.

امام صادق(ع)می فرماید:« در روز قیامت رحمت خدا چنان گسترده می شود که حتی ابلیس طمع می کند (که رحمت خدا شامل حال او نیز بشود!)»⁽⁴⁾

خداوند به داود(ع)می فرماید:« ای داود همان گونه که از خورشید (با بهره گيري از تابش آن) چیزی کم نمی شود، رحمت من كم شدني نيست»⁽⁵⁾.

بايد در پي منبع نور رفت كه گرما نيز به تبع آن حاصل مي شود، مرحوم آيت الله شيخ مجتبي قزويني اينگونه نصيحت مي كرد: اگر فرد به دنبال خورشید باشد هم به گرما می رسد هم به خود مقصود، اما اگر فردی تنها به دنبال گرمای خورشید باشد از مسائل بزرگتر جا می ماند.

رحمانیت خدا عام است و شامل حال همه میشود، ومسلمان و غیر مسلمان را در بر میگیرد. مانند آنکه همه از نعمت زندگی استفاده می کنند، همه می توانند اکسیژن استشمام کنند، همه از نظام عالم بهره مي گيرند.

اما خداوند علاوه بر رحمت عام وفراگير، رحمت ويژه هم دارد، كه ويژه اهل ايمان است، رحمان عنایت عام خدا است که شامل حال همه می شود، و رحیمیت رحمت خاص خدا است که شامل حال بندگان مومن خدا می شود، واينگونه سرآغاز سوره هاي قرآن كريم به هر دوي آنها اشاره شده است، ومي خوانيم: «بسم الله الرحمن الرحيم».

بنابراين مؤمنان هم از رحمانيت خداوند بهره مي گيرند وهم از رحيميت. در رابطه با برخي رحمت هاي ويژه در قرآن کریم می خوانيم:« ما يَوَدُّ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِكينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ اللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيم‏»⁽⁶⁾

كسانى كه كافر شدند از اهل كتاب و مشركان، دوست ندارند كه از پروردگارتان هيچ خير وبركتي بر شما فروآيد، و خداوند هر كه را خواهد به مِهر و بخشايش خود ويژه سازد، و خدا داراى فزونى و بخشش بزرگ است.

امير مؤمنان امام علی(ع)وامام باقر(ع)در رابطه با این آیه می فرمایند:« مقصود از رحمت مختص، نبوت است.»⁽⁷⁾

همچنین در برخي روایات آمده است مقصود از «يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ من يشاء» نبي و وصی است.(8)

اینها عنایات ویژه است؛ این نعمت نبوت رسول خدا وولایت امیرالمومنین(ع)است.

در نتیجه رحمانیت خدا عام است شامل حال همه می شود اما رحيمیت خدا ویژه است و شامل حال مومنین می شود.

توفیق و سعادت مندی؛

در فراز دوم دعا می خوانیم:« وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَةِ» و توفیق وخود نگهداری را به من روزی کن.

توفیق و عصمت دو واژه کلیدی این فراز از دعا هستند.

در یک روایت آمده است که سعادت کامل وقتی به دست می آید که چهار چیز با هم جمع شوند:

1) نیت انجام كار را داشته باشد؛ مثلا نیت کند مدرسه ای بسازد، خانه ایتام بسازد.

2) توانایی و امکان انجام کار را داشته باشد. مثلا توان مالی ساخت مدرسه را داشته باشد

3) موفقیت انجام کار را داشته باشد. یعنی بتواند مدرسه یا خانه ایتام را بسازد.

4) به هدف هم برسد. یعنی وقتی که مدرسه ساخته شد یا دار الایتام ساخته شد از آن در همین راستا و هدف استفاده شود.

این 4 مورد وقتی باهم جمع شود این شخص خوشبخت و سعادتمند مي سازد.

امام صادق(ع)می فرماید: « اينگونه نيست كه هر چه را انسان نيّت كند بتواند انجام دهد، و هر چه را قدرت بر آن دارد توفيق به دست آوردنش را پيدا كند، و هر چه را توفيق پيدا كرد به هدف ومقصود برسد، اما هر گاه نيّت و قدرت و توفيق و رسيدن به هدف با هم جمع شد، سعادت‏ كامل‏ مي گردد»⁽⁹⁾. بنابراين اگر نیت، قدرت، توفیق و اصابه به هدف بدست آيد سعادت تمام می شود.

خود نگاه داری؛

مقصود از عصمت در اين دعا خود نگاه داری است، كه هركس به ميزان تلاش وتقواي خود مي تواند درجه اي از آن را داشته باشد، واين غير از عصمت ويژه اي است كه خداوند به پيامبران وامامان عليهم السلام داده است، در دعای كمیل مي خوانيم: «ولا یمکن الفرار من حکومتك»(10) خدايا! از دايره حكومت تو نتوان فرار كرد. اگر کسی اين جمله را بدرستي دريافت كند، خود را پيوسته در این محدوده بيند، در نتيجه تلاش مي كند كه خود نگهدار گشته و كمتر نافرمانی خدا کند.

امام صادق می فرماید:« خداوند حفظ می کند کسی را که اطاعت و پیروی خداوند را میکند. اما اگر کسی نافرماني وگناه كند از آن (دايره حفاظتي) خارج است»⁽¹¹⁾.

انسان با انجام گناه، از دایره خودنگاهداري بیرون می آید، و سرآغاز هلاکت از همین جا است. بنابراین باید در خود نگاه داری بكوشد، و از خدا كمك جويد. شراب خواری، قمار بازي، رباخوري، بي حجابي، بدحجابي، بيهوده گويي، عيب جويي مردم از جمله كارهايي هستند كه موجب خروج از دایره خودنگاهداري وعصمت است.

نگاه منفي وتهمت؛

در فراز سوم دعا می خوانیم« وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَةِ » و دل مرا از تاریکی های تهمت پاک کن.

ما یک یک تهمت داريم ويك غیبت. غیبت یعنی قضیه ای را که راست است در مورد كسي كه در جلسه گفتمان ما حاضر نيست بازگو كنيم، اما آن جريان بگونه اي است كه  اگر آن را جلوی او بگوییم ناراحت می شود.

خداوند در قرآن کریم سوره حجرات می فرماید:« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحيم‏»⁽¹²⁾

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از بسيارى از گمانها- گمانهاى بد- دور باشيد، زيرا برخى از گمانها گناه است. و [در كار و عيب‏هاى پنهان مردم‏] كاوش مكنيد، و از پس يكديگر غيبت مكنيد. آيا يكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ بى‏گمان آن را ناخوش و ناپسند مى‏داريد. و از خداى پروا كنيد، كه خدا توبه‏ پذير و مهربان است.

اما تهمت آن است كه در رابطه با كسي سخني را بگوييم كه از اساس دروغ است وواقعیت ندارد؛ بسیاری از ناهنجاريهاي اجتماعي، اختلافات خانوادگي وبداخلاقی های سیاسی ما نيز از این ناشی می شود که فردي به خاطر حسادت وبي تقوايي هر چیزی را كه خواست می گوید، و بعد که تحقیق می شود می بینیم نادرست است. امام صادق(عليه السلام) می فرماید:« کسی که به برادر مومن تهمت بزند ایمان در قلبش ذوب می شود همان گونه که نمک در آب حل می شود.»⁽¹³⁾

تهمت زدن به افراد با گفتن العفو و استغفار لفظي حل نمی شود، و حتما باید جبران شود. برخی با داشتن سایت ها و وبلاگ ها واستفاده از پيامك ها هر سخن و تهمتی را در رابطه با افراد منتشر می کنند كه گناهي بس بزرگ است. و بدین وسیله ترور شخصیت می کنند كه از ترور فيزيكي بدتر است. بنابراین از خداوند می خواهیم دل ما را از تاریکی هاي تهمت پاک کند.

اين تهمت را به معناي بدگماني نيز مي توان تفسير كرد، بدين گونه كه گاه تهمت در رابطه با افراد است، همانگونه كه گذشت، وگاهي در رابطه با خدا است، به اين معني كه نسبت به خداوند بدگمان است، مثلا با خود مي گويد چرا خداوند به ديگران امكانات داده است وبه من نداده است؟ اين سخن ناشي از تاريكي دل است كه در اين دعا مي خواهيم آن را از ما بزدايد، ودلمان را از تاريكي هاي تهمت پاك سازد.

نگاه به رحیمیت خداوند.

در فراز آخر دعا می خوانیم:« یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین» ای مهربان به بندگان خود.ای کسی که مهربانی ويژه اش شامل حال بندگان مؤمنش است.

حجت‌الاسلام محمد امین پورامینی-نمی از یم رمضان