یکجوری نام مسجد جامع بازار تهران با نفس گرم و روحانی آیت‌الله حاج‌آقا مجتبی تهرانی‌ پیوند خورده بود و هر سال جمعیت زیادی از گوشه و کنار تهران و شهرهای اطراف در شب‌های قدر به‌سمت بازار تهران می‌رفتند. هر سال هم که می‌گذشت علاقه‌مندان بیشتری- به‌ویژه جوانان- در این مراسم شرکت می‌کردند. اما امسال قرار است حجت‌الاسلام حسین تهرانی، فرزند ارشد حاج‌آقا مجتبی برگزاری مراسم شب‌های قدر را در مسجد جامع بازار تهران به‌عهده بگیرد.

 حضور در مسجد از کودکی

حضور حاج‌آقا مجتبی تهرانی در مسجد بازار به حدود 40 سال قبل بر‌می‌گردد. البته پیش از او در دوران حکومت پهلوی اول، پدرش مرحوم آیت‌الله میرزا عبدالعلی تهرانی که یکی از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری بود همراه آیت‌الله شاه‌آبادی، در مسجد جامع بازار تهران اقامه نماز می‌کرد و شب‌های قدر در مسجد مراسم برپا می‌شد. شاید برای همین بود که حاج‌آقا مجتبی از‌‌ همان دوران کودکی تحصیل در علوم دینی و علوم حوزوی را شروع کرد و در این راه در محضر اساتید بزرگی چون امام خمینی‌(ره)، آیت‌الله‌العظمی بروجردی، آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، علامه محمدحسین طباطبایی، آیت‌الله فرید و آیت‌الله داماد بهره برد و در ۲۵ سالگی به درجه اجتهاد رسید. بعد از آن در سال ۵۱ بود که حاج‌آقا مجتبی تهرانی اقامه نماز جماعت در مسجد جامع بازار تهران را به‌عهده گرفت و خیلی زود جلسات اخلاق و تفسیر او مشتاقان زیادی پیدا کرد. همین سال‌ها نیز مراسم احیاء شب‌های قدر با حضور این استاد اخلاق در مسجد جامع بازار تهران برگزار می‌شد و هر سال پذیرای جمع زیادی از شب‌زنده‌داران تهران و شهرهای اطراف بود.

قدیمی‌ترین احیاء دسته‌جمعی

برگزاری مراسم احیا و بزرگداشت شب‌های قدر به زمان ورود اسلام به ایران برمی‌گردد. یعنی از‌‌ همان زمان که مردم ایران با اسلام آشنا شدند و آموزه‌های دینی آن را پذیرفتند، تقویم که تاریخ شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را نشان می‌داد مسلمانان ایرانی ‌همراه سایر مسلمانان جهان، مراسم تعظیم این شب‌ها را اجرا می‌کردند. این مراسم گاهی به‌صورت دسته‌جمعی و گاهی به‌صورت فردی در مساجد، حسینیه‌ها و خانه‌ها برگزار می‌شد. اما تاریخ به دوران حکومت پهلوی که رسید، خفقان و ظلم دستگاه حکومت اجازه اجرای مراسم احیا در شب‌های قدر را به مردم مسلمان نمی‌داد. تهرانی‌ها هم از این قاعده مستثنی نبودند و ناگزیر، مراسم احیا را گاهی به‌صورت فردی یا دسته‌جمعی به شکل پنهانی برگزار می‌کردند.

در‌واقع از‌‌ همان سال ۵۱ که حاج‌آقا مجتبی تهرانی امام جماعت و مسئولیت برگزاری شب‌های قدر را در مسجد جامع بازار تهران به‌عهده داشت، مانند پدرش بار‌ها با مخالفت و مانع‌تراشی دستگاه حکومت مواجه شد اما به‌رسم تعظیم این شب‌های پربرکت، نه‌تنها از برگزاری مراسم احیا کوتاه نیامد بلکه مردم را تشویق می‌کرد تا در این‌گونه مجالس شرکت کنند. بنابراین می‌توان گفت که مراسم احیاء شب‌های قدر در مسجد جامع بازار تهران، یکی از قدیمی‌ترین و باسابقه‌ترین مراسم احیا در تهران و بلکه ایران محسوب می‌شود. آن زمان تعداد افرادی که برای برگزاری مراسم احیاء شب‌های قدر به مسجد جامع بازار تهران می‌آمدند مانند این سال‌ها نبود اما به‌مرور زمان با شناخته شدن اهمیت مراسم احیاء شب‌های قدر به‌صورت دسته‌جمعی در میان مردم تهران و شهرهای دیگر، هر سال بر تعداد شب‌زنده‌داران در این مسجد اضافه شد. تا جایی که در سال گذشته جمعیت حاضر در مراسم احیاء این مسجد به‌اندازه‌ای بود که کوچه‌های بازار آهنگر‌ها و بازار شیرازی مملو از جمعیت شده بود.

شب‌های قدر بدون حاج‌آقا مجتبی

مسجد جامع بازار تهران هفت شبستان دارد. حاج‌آقا مجتبی در شبستان زیر‌زمین می‌نشست. در حالی که بقیه شبستان‌های مسجد می‌توانند پذیرای صد‌ها شب‌زنده‌دار باشند، حیاط و کوچه‌های اطراف نیز پر از ‌جمعیت می‌شوند تا یکی از پر‌جمعیت‌ترین مراسم احیا در شب‌های قدر در این مسجد برگزار شود.

همه مردم به شوق نشستن پای صحبت‌های دلنشین و پندآموز حاج‌آقا مجتبی تهرانی و با باور به اخلاص و نورانیت مجلس او، از ساعت‌ها قبل از شروع برنامه، از مناطق دور و نزدیک به مسجد جامع بازار تهران می‌آمدند. طعم خوش‌بندگی و شب‌زنده‌داری در مراسم احیاء شب‌های قدر در مسجد جامع بازار تهران با حضور حاج‌آقا مجتبی احساسی بود که هر کسی که یک‌بار در آن مراسم شرکت کرده بود، اصلا آن را از یاد نمی‌برد و دیگر پای ثابت منبرهای حاج‌آقا می‌شد. اما امسال برای همه کسانی که سال‌ها شب‌های قدر را با حاج‌آقا‌مجتبی در مسجد صبح کرده بودند سخت می‌گذرد؛ شب‌های قدری‌ که فراق استاد هم به آن اضافه شده است.

 پای درس استاد

‌بعضی‌ها می‌پرسند این پیرمرد 75 ساله که از او با عنوان استاد اخلاق یاد می‌کنند چه می‌کرد و چه می‌گفت که آن همه آدم در شب‌های قدر از گوشه و کنار تهران خودشان را به مسجد جامع بازار می‌رساندند؟ قطعا خواندن این مطلب برای آنهایی که فقط یک‌بار پای منبر او نشسته‌اند سخت است. اینها بخشی از مولفه‌های آقامجتبی در شب‌های قدر است.

*پیامبر اکرم‌(ص) می‌‏فرماید: «أَیُّها النّاسُ إِنَّ مَنْ فِی الدُّنْیا ضَیْفٌ وَ ما فِی أَیْدیهِمْ عَاریَهٌ وَ إِنَّ الضَّیْفَ مُرْتَحِلٌ وَ الْعاریَهَ مَرْدُودَه». در این روایت شریفه، پیامبر اکرم(ص) دیدگاه انسان نسبت به خود و دنیا را در قالب یک مثال بیان فرموده. دیدگاه انسان نسبت به خودش باید مانند میهمانی باشد که از اینجا می‌‎رود و کوچ می‌‎کند اما نسبت به‌دنیا باید مانند مالی عاریه‏ای باشد که باید آن را پس داده و برود و تنها می‌‏تواند از آن استفاده کند. مالکیت انسان در دنیا اصالت ندارد. اصالت آنجاست که انسان مالک آن باشد در حالی که دنیا نزد ما عاریت است.

*اگر می‌‏خواهی دعا کنی، ابتدا در پی این باش که خدا بینش تو را نسبت به‌دنیا تصحیح کند تا دنیا هدف و بزرگ‎‌ترین غصه‌ات نشود. اگر ان‏شاءالله دعایت مستجاب شد، آن ‏وقت برای دنیایت دعا کن. اگر بینشت تصحیح شد، از خدا کفاف بخواه و بیش از آن نخواه. هر‌چه دنیا در پی تو باشد، تو از آن گریزان هستی. چنین فردی صاحب بینشی صحیح در ارتباط با دنیاست.

*از خصوصیات شب‌های قدر که در روایات بیان شده، این است که تمام حجاب‎‌ها برداشته می‌‎شوند و هیچ حجابی از ناحیه خدا نسبت به بنده‌اش وجود ندارد. این تعبیر در روایتی بیان شده بود: «تُفَتَّحُ أَبْوابُ السّماءِ فی لَیْلَهِ الْقَدْر».

شب نوزدهم شب اندازه‎گیری و بررسی امور سال آینده است، شب بیست‏ و یکم شب ثبت و ضبط امور انسان‎‌هاست و شب بیست ‏و سوم نیز طبق روایات شب امضای ولی‏الله ‏الاعظم است.

*در شب‌های قدر درخواست ما از پروردگارمان دو چیز است: یکی ترمیم نسبت به گذشته و دیگری ترسیم امور آینده.

*وقتی می‌‏گوییم «أَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ أَتُوبُ إِلَیْه» و استغفار می‌‏کنیم، به مقام غفاریت خداوند پناه می‌‏بریم. ما امشب از خدا بهترین ترمیم را طلب می‌‏کنیم. یعنی می‌‏گوییم خدایا! این معاصی را از من جدا کن و مرا تطهیر کن. به شاهدان معصیت من نیز بگو یادتان برود که این بنده چه کار کرده. هیچکس نتوانسته این مقامات الهیه را ادراک کند که «غافر الذنب» و «رحمه ‏للعالمین» بودن خداوند به چه معناست. نه مقام رحمت او را کسی درک کرده و نه مقام مغفرت او را. حتی نیازی نیست که بگوییم «أَسْتَغْفِرُ الله». همین ‏که خدا ببیند ما در دلمان پشیمان و خجالت‏زده هستیم، رحمت و غفرانش را شامل حال ما می‌‏کند.