- امام حسن مجتبی(ع) سبط اکبر و نخستین نوه رسول خدا(ص)
بود که وقتی خبر ولادتش را به پیامبر(ص) دادند بسیار شادمان شد، چنانکه گویی منتظر
چنین روزی بسر می‌برد تا تأویل سوره کوثر و وعده الهی را ببیند، بسیار خدا را شکر
کرد و وارد خانه دخترش حضرت فاطمه(س) شد. قنداقه را به دست حضرت(ص) دادند. حضرت(ص)
او را بوسید و بویید و در آغوش کشید و در گوشهایش اذان واقامه خواند. چه سروری اهل
خانه را فرا گرفته بود. حضرت فرمودند بر این طفل نامی برگزینید. پدر و مادر
بزرگوار (طفل) گفتند ما بر رسول‌خدا پیشی نمی‌گیریم. حضرت هم فرمود: من هم از خدا پیشی
نمی‌گیرم. بدانید نام این فرزند «حسن» است، چون هم خلقا و هم خلقا ازجهت صورت و
سیرت نیکوست و در آسمان معروف به «شبر» به همین معناست. می‌بینم که ملائک هم امروز شادند. همه
دیدند حضرت در حالی‌که طفل را در آغوش داشت و او را می‌بوسید می‌گریست و می‌فرمود
این حسنم غریب است و می‌فرمود: «حسن منی و انا منه احب ا... من احبه» (مناقب ابن
شهرآشوب، ج 2، ص387) سپس دستور فرمود برای حسنم قربانی کنید و گوشتش را به فقرا
بدهید و موی سرش را بتراشید و به وزن آن نقره صداق کنید.
در خصوص سبط اکبر نبی‌اعظم یکی همین حسن بودن حضرت است.
در روایت مأثور ازحضرت رسول(ص) وارد شده که فرمودند: «یا حسن اشبهت خلقی وخلقی»
(مناقب آل ابیطالب ابن شهرآشوب ج4، ص21)
شاهی که خصال نیک بی حد دارد
نوری به رخش چو نور احمد دارد
فرزند علی و فاطمه سبط نبی
نامش حسن و خلق محمد دارد
یکی هم سید جوانان اهل بهشت بودن حضرت است که در روایات
مکرری از ناحیه حضرت رسول(ص) به حسنین بزرگوار(علیهم السلام) نسبت داده شده است.
چنانکه فرمود: ان الحسن والحسین سید الشباب اهل الجنه» (علل الشرایع شیخ صدوق
ج1،ص285)
غالب این القاب و ویژگی برترحضرت که از ناحیه رسول معظم
اسلام(ص) مورد تاکید و تایید و تکرار قرار گرفته می‌توان درقالب این روایت از
پیامبر(ص) جست و جوکرد: فرزند رسول خدا(ص) آن‌هم سبط اکبر بودن، با وجود طعنه
دشمنان از نسل کوثر خودش مقام وسعادت والایی است؛ عباراتی مثل قره العین، میوه یا
قلب رسول‌خدا(ص) بودن، یاسید جوانان اهل بهشت بودن، حجت خدا بر امت بودن، امر و قول
اوامر و قول رسول‌خدا(ص) بودن خودش درجات و مقامات والایی است که هرکدام جای خود
بحث مفصلی می‌طلبد.
افزون بر این همین نمودها و نمادهایی را که در مفاهیم
عالیه زیارتنامه مخصوص و معروف حضرت(ع) درغالب کتب زیارتی و مفاتیح‌الجنان به‌نقل
ازمعصومین علیهم‌السلام خیلی سنگین وپرمعناست. البرالوفی(که اشاره به کرم و
نیکوکاری حضرت دارد)، العالم بالتاویل (که اشاره به سلوک قرآنی حضرت دارد)، القائم
الامین(که اشاره به ادامه دهنده امین راه رسول‌خدا(ص) دارد)، الهادی المهدی (که
اشاره به نقش امامت و هدایتگری حضرت در امت دارد)، السیدالزکی، الطاهرالزکی والتقی
النقی (که تقریبا با تفاوتهای ظریفی اشاره به معنویت و پاکی روحی حضرت دارند)، الحق الحقی(یعنی حقیقت حق نهایت حقانیت که اشاره
به حق سبط النبی وادامه دهنده طریق حق وصایت و خلافت دارد)، الشهیدالصدیق (هم می‌تواند
به شهادت صادقانه حضرت یا شاهد استوار بودنش در همیشه دهر اشارت داشته باشد).
کودکی و نوجوانی امام حسن(ع) چطور سپری شد؟
- موضوع کودکی و نوجوانی امام حسن مجتبی(ع) محدود به یکی
دو مسأله آن هم از یکی دو منظر صرف تاریخی و معیشتی مثل سایر انسانها نیست که
بتوان خیلی گذرا از آن عبورکرد. اما اگر بخواهیم قطره‌ای از دریا گفته باشیم، باید
بگوییم این عزیز فاطمه(س) درکودکی با فاصله اندکی در کنار برادر کوچکترش حضرت امام‌حسین(ع)
رشد کرد و مثل او مورد توجه و در آغوش جد بزرگوارش رسول‌خدا(ص) و هفت سال تحت
تعلیم حضرتش بود و همواره مورد سفارش و رحمت خاص آن‌حضرت؛ چنانکه درغالب روایات
حضرت نامش در کنار برادر عزیزش مورد ذکر و تمجید قرار گرفت.
براءبن عازب روایت می‌کند دیدم محمد(ص)درحالی که حسن(ع)
را بر دوش مبارکش داشت، چنین دعا می‌فرمود: «اللهم احب حسنا و حسینا و احب من
احبهما انی احبه فاحبه و احب من احبه» (به نقل از تذکره الخواص ابن جوزی شافعی
والعدد علامه حلی ص42)
افزون بر این از نکات کلیدی زندگانی آن‌حضرت درکودکی
قرارگرفتن تحت تعلیم وتربیت آسمانی آنچنان والدین بی‌نظیری مثل حضرت‌امیرالمومنین‌علی(ع)
و فاطمه زهرا(س) مادر عالم و زندگی درخانه وحی و ماجراهای آن درکنار رسول‌خدا(ص)
بود که بیان آن با همه ابعاد و ظرافتهایش از این مجال و از توان ما خارج است.
ابعاد ناشناخته ومظلومیت‌بار و سیره اخلاقی وسیاسی امام
حسن‌مجتبی(ع)چه بود؟
- از زاویه و منظرخوب و بحقی به سیره حضرت(ع) یعنی همان
نگاه مظلومیت بار مطرح فرمودید. درخصوص این مسأله که به نظر من مبنا و ریشه احساس
ضرورت پردازش به زندگی پر بار امام غریب و مظلوم(ع) است باید به دو بعد اصلی مظلومیتها
درخصوص حضرت(ع) توجه کنیم؛ یکی از آن مظلومیتها که از زمان حیات خود حضرت در صدر
اسلام با حضرت همراه بوده و تاکنون هم در چنبره تحلیلهای سیاسی مغرضانه دشمنان و
غفلت ما مغفول مانده، زوایای شخصیتی و جایگاه رفیع و شأن والای حضرت(ع) درابعاد
اخلاقی و سیره والای رفتاری است مثل خلق نیکو و... یک نمونه دیگر آن صبر و حلم
حضرت(ع) است که حتی دشمنانش به آن اعتراف کردند، چنانکه ابن حجر عسقلانی مورخ اهل‌سنت
می‌نویسد، در تشییع جنازه حضرت، یکی ازدشمنانش به سختی می‌گریست. وقتی علتش را
جویا شدند، گفت: من با شخصی دشمنی می‌کردم که صبورتر از کوه‌ها بود «به قول جلال
الدین سیوطی «شهدالانام بفضله حتی الاعداء والفضل ماشهدبه الاعداء».
افزون بر این مظلومیت حضرت(ع) در پنهان یا اختفا و حتی
قلب نمودن ابعاد و مقامهای معنوی و عقلی و علمی و زیبایی‌های گفتاری بسان روایات
زیبا و پربار است که به تصریح روایات ائمه اطهار(ع) در حد اعلایش در آن حضرت بود.
متأسفانه آن‌گونه که شایسته بود، حتی در منابع شیعه هم توسعه داده نشده و در طول تاریخ
مهجور و ناگفته و یا معطل مانده است.
از دیگر مظلومیتهای حضرت(ع) مطالب زهر آلودی است که در طول تاریخ
توسط معاندان ومغرضان درخصوص آن‌حضرت(ع) بیان شده است. چنانکه عموماً با ورود
ناشیانه و مغرضانه و جاهلانه در مسایل سیاسی و جنگ و صلح و... بدون درک شرایط
زمانی وحتی عملکردهای مثبت حضرت، تهمتها را بر آن بزرگوار رواداشتند و وارد متن
برخی کتابها کردند. تازه پس از شهادت جانسوز آن‌حضرت(ع) بیشتر هم شد. به‌عنوان نمونه
حضرت را در امور رهبری و امامت امت با بهانه‌های واهی و کینه توزانه مثل صلح با
معاویه بی‌کفایت یا ترسو خطاب می‌کردند. حال آنکه وقتی به شرایط عصر حضرت و بندهای
صلح‌نامه رجوع می‌کنیم اتفاقاً به درایت حضرت پی‌می‌بریم که چقدر جلوی انحراف
سیاسی وکشتار شیعیان و موالیان امیرالمومنین(ع) و درکل به‌نفع شیعیان تمام شده است
و وقتی شجاعتهای حضرت(ع) را درجنگها، کنار پدر بزرگوارش ماند جنگ صفین و نهروان
و... در تاریخ مرور می‌کنیم به باطل بودن این ادعا می‌رسیم.
چرا امام حسن(ع) اسوه احسان است؟ با توجه به اینکه همه
ائمه(ع) از کرامت و بزرگواری برخوردارند.
- امام حسن مجتبی(ع) نزد ما شیعیان، البته بیش از دیگر
خصال اخلاقی و معنویشان به امام حُسن و کرم معروفند و ما او را کریم اهل‌بیت (ع) می‌دانیم. علتش
هم آن سفره‌های پربار کریمانه‌ای بود که حضرت درمدینه پهن می کردند و به استناد
قرآن‌کریم «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما واسیرا» همه نوع افراد بر آن
سفره گرد می‌آمدند. افزون بر این انفاق مال در راه خدا حتی طبق روایات ایثار و
اعطای مال به فقرا چند مرتبه تا آخرین دارایی‌شان به‌حکم قرآن «ویوثرون علی انفسهم
ولوکان بهم خصاصه» بود که از تکلیف و توان انسان‌های عادی مثل ما خارج است. از
طرفی هم سرپرستی ایتام زیادی بود که تحت کفالت حضرت قرارگرفته بودند. این خصلتها
البته معمول همه ائمه بزرگوار(ع) از جمله پدربزرگوارشان حضرت امیرالمومنین‌علی(ع)
بود. اما اینکه چراحضرت(ع) به این خصال معروف شدند اینکه روحیه ایثار و انفاق و سفره‌های
وسیع اطعام کریمانه حضرت گاهی در شرایط فقر رقم می خورد و حضرت(ع) مانند پدر
بزرگوارشان هیچ وقت آن موقعیت خلافت و تولیت بیت‌المال مسلمین را متأسفانه با
دشمنی آل بوسفیان نتوانستند بر عهده بگیرند.
سلوک قرآنی امام حسن(ع) چگونه بود؟
- چیزی که در خصوص حضرت مجتبی(ع) مغفول مانده، بعد معنوی
و حشر حضرت(ع) با قرآن است که در بندی از زیارتنامه مأثور از قول امام معصوم(ع) در
شأن حضرت(ع) می خوانیم که «السلام علیک ایهاالعالم بالتاویل» افزون بر این قرائت
زیبای قرآن با صوت بهشتی و وزین و زیبای حضرت معروف است و همچنین تاویلها و
تفسیرهایی که ازحضرت در خصوص آیات قرآن به جای مانده و در کل معنویت عجیب آن‌حضرت
در ارتباط با قرآن و عمل به آن، به‌علاوه نمازهای طولانی و تن لرزان حضرت هنگام
نماز و وقت اذان همه مطالبی است که در جای خود صدها مثنوی سخن می‌طلبد. در این
زمینه هم حتی در مکتوبات شیعی خلا و مظلومیت خاصی را در قبال حضرت مشاهده می‌کنیم.
منبع:قدس
211008