عقیق:با توجه به فرارسیدن ماه مبارک رمضان، ماه بهار قرآن، چکیده ای از مباحث آیت الله جوادی آملی در خصوص انس با قرآن را در کتاب قرآن در قرآن از نظر می گذرانیم:
تلاوت قرآن و درخشانشدن خانه ها
رسول اکرم(ص) در اهميّت تلاوت قرآن مي فرمايد: «نوّروا بيوتکم بتلاوة القرآن ولا تتخذوها قبوراً»[1] خانه هاي خود را با تلاوت قرآن نوراني کنيد و خانه ها را به صورت قبر و گورستان درنياوريد. کسي که اهل قرآن نيست و به آن اُنس ندارد، مرده است و خانه او گور اوست. امام ششم(ع) فرمود: خانه اي که قرآن در آن تلاوت شود نوراني است: «يتراءاهُ أهل السماء کما يتراءي أهل الأرض الکواکبَ الدّري في السماء»[2] يعني همان گونه که اهل زمين از ستارگان آسمان نور مي گيرند و آن اجرام آسماني براي مردم زمين چشمگيرند، خانه اي که در آن قرآن تلاوت مي شود براي اهل آسمانها چشمگير و درخشان است و آنها نيز از اين خانه هاي نوراني کسب نور مي کنند.
ادب تلاوت قرآن
اولين مرحله استفاده و بهره مندي از قرآن کريم تلاوت آيات است که در کنارش بايد مضامين آنها را خوب فهميد و سپس بدان عمل کرد. بايد سعي کنيم تلاوت ما شبيه تلاوت رسول الله (ص) و سلم باشد و مانند آن حضرت، عمق دل و جان خود را با قرآن پيوند زنيم؛ زيرا تمام رفتار و سنّت و سيرت ايشان، از جمله تلاوتشان براي جامعه اسلامي اسوه حسنه اي است که بايد بدان اقتدا کرد. ﴿ولقد کان لکم في رسول الله أسوة حسنة﴾[3] .آغاز تلاوت بايد با استعاذه و پناهنده شدن به خداوند از شرّ وسوسه هاي شيطان باشد چنانکه فرمود: ﴿فإذا قرأت القران فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم﴾[4] و در هنگام تلاوت، وقتي به آيات رحمت مي رسيم، با معناي آن آشنا شده و محتواي آن را که همان رحمت مخصوص است از خداي سبحان مسئلت کنيم و آنگاه که به آيات عذاب مي رسيم از خداي سبحان، آمرزش، بخشايش و نجات طلب کنيم. چنين تلاوتي مي تواند گرد و غبار قلب تلاوت کننده را بزدايد.
با زبان و دهان آلوده نمي توان قرآن طاهر را تلاوت کرد، از اين رو لازم است پيش از تلاوت به تطهير و تنظيف جسمي و معنوي دهان و زبان بپردازيم. بايد با مسواک کردن و مانند آن، فضاي دهان را تميز و نظيف نمود و با استغفار، بوي بد گناهاني مانند غذاي حرام و سخنان ناشايسته را زدود. باطن گناه جز تعفّن و پليدي نيست، به همين دليل دستور فرموده اند: «تعطّروا بالاستغفار لاتفضحنّکمروائح الذنوب»[5] يعني با استغفار معطّر شويد که بوي بد گناهان، شما را رسوا نکند.
اگر اهميّت و فضيلت تلاوت قرآن براي ما روشن شود و بدانيم که قرآن تکلّم و سخن گفتن خداوند با ماست، و با طهارت باطن و اُنس با قرآن لذّت تلاوت را بچشيم، هيچ گاه حاضر نمي شويم بين خود و قرآن فاصله بيندازيم و هرگز از فيض عظيم آن، حدّاقلّ با تلاوت پنجاه آيه در شبانه روز، محروم نمي گرديم.
اُنس با قرآن و مقام صالحين
خداي سبحان رسول الله (ص) را مستقيماً تحت ولايت خود معرفي کرده، مي فرمايد ﴿إن وليَّي الله الذي نزّل الکتاب وهو يتولي الصالحين﴾[6] اين آيه کريمه حاوي چند مطلب است: اول آنکه مي فرمايد خدا ولي رسول الله است ﴿ان وليَّي الله﴾ دوم آنکه همان خدايي ولي رسول الله است که قرآن را نازل فرموده ﴿الذي نزل الکتاب﴾ و سوم آنکه خداوند متولّي صالحين است ﴿وهو يتولي الصالحين﴾. با توجّه به اين سه نکته مي فهميم که راه اينکه خدا ولي انسان باشد، آن است که انسان، صالح بشود و تا صالح نگرديم تحت ولايت الله نخواهيم بود و خدا هم تولّي ما را نخواهد پذيرفت و بهترين راه صلاح هم اُنس با قرآن است. اين جمله که مي فرمايد ولي رسولالله (ص) خدايي است که قرآن را نازل کرده، از باب تعليق حکم بر وصف مي باشد که مشعر به عليّت است؛ يعني اگر کسي به قرآن عمل کند صالح مي شود و اگر خداوند بخواهد ولي کسي بشود، از راه قرآن ولايت و تدبير او را اعمال مي کند.
به همين دليل مي فرمايد: ﴿فاقرءوا ما تيسّر من القران﴾[7] آن مقدار که براي شما ميسّر است قرآن تلاوت کنيد و با اين کتاب الهي مأنوس باشيد. حتي اگر معناي بعضي از آيات و سور براي شما روشن نشد، نگوييد خواندن بدون ادراک چه اثري دارد. چون قرآن، کلام آدمي نيست که اگر کسي معنايش را نداند خواندنش بي ثمر باشد؛ بلکه نوري الهي است که خواندن آن به تنهايي عبادت است گرچه به معنايش آگاهي نداشته باشيم.
قرآن حبل الهي است که اُنس با آن و تدبّر در آن و ايمان و عمل به آن، انسان را بالا مي برد و به مقام صالحين، ملحق مي سازد تا مستقيماً تحت ولايت الله قرار گيرد. اگر انسان مشمول ولايت الله بود تمام امورش را خدا اداره مي کند و در آن مقام، ديگر هيچ راهي براي وسوسه و رخنه اهريمن نيست. خدا او را از تمام تيرگي ها و تاريکي ها نجات مي دهد و او را نوراني مي سازد ﴿الله ولي الذين امنوا يُخْرجهم من الظلمات إلي النور﴾[8] چنين شخصي در بين امّت با نور حرکت مي کند يعني در حالي که حرکت و بصيرت و سيره اش روشن و روشنگر است ﴿وجعلنا له نورا يمشي به في الناس﴾[9] .
«صالحين» در اين آيه، غير از ﴿الذين امنوا وعملوا الصالحات﴾[10] است. اين صالحين ناظر به صلاح در «مقام ذات» است نه «مقام فعل». صالحين در مقام ذات يعني ذواتي، به اندازه اي بالا آمده اند که ذاتشان صالح شده است. کار صالح چندان کاربردي ندارد ولي کارايي جان صالح کامل است. رسولالله (ص) و اهل بيت عصمت و طهارت(س) از صالحين هستند. خداي سبحان درباره بعضي از انبياي عظام فرموده که در قيامت او به صالحين ملحق مي شود ﴿وإنه في الاخرة لمن الصالحين﴾[11] مقام ذات اگر صالح شود از او چيزي جز کار صالح صادر نمي شود ولي اگر ذات صالح نشد، ممکن است احياناً کار صالحي از او صادر نشود يا ناصالحي از او سر زند.
لازم است توجّه شود که بين قوس نزول و صعود فرق است؛ زيرا به لحاظ قوس نزول، انسان کامل مانند حضرت رسول اکرم (ص)و نيز اهل بيت معصوم آن حضرت که از جهت منزلت نوراني، يک حقيقتند آن ذوات مقدّس همتاي قرآن کريمند، چون صادر اول و اولين کلام تکويني خداوندند، نه آنکه تحت هدايت قرآن قرار گيرند، ولي به لحاظ قوس صعود، همه آن ذوات مقدّس، همانند انسانهاي ديگر مکلّفند وبايد تحت هدايت قرآن واقع شوند، آنان حدّاکثر بهره را از جهت علم و عمل از قرآن مي برند تا صعودشان موازي نزولشان گردد، و ديگران چنين توفيقي را ندارند گرچه هر يک، سهمي از حمايت و هدايت قرآن را دارا خواهند بود.
گفتنی است دومین جشنواره ملی ملکوت با نام طرح ملی ملکوت با محوریت کتاب قرآن در قرآن آیت الله جوادی آملی در سال جاری برگزار خواهد شد.
پی نوشت:
1 ـ کافي، ج 2، ص 610.
2 ـ همان.
3 ـ سوره احزاب، آيه 21.
4 ـ سوره نحل، آيه 98.
5 ـ بحار، جلد93، ص278.
6 ـ سوره اعراف، آيه 196.
7 ـ سوره مزّمل، آيه 20.
8 ـ سوره بقره، آيه 257.
9 ـ سوره انعام، آيه 122.
10 ـ سوره عصر، آيه 3.
11 ـ سوره بقره، آيه 130.
منبع:مهر