علامه امینی پس از اتمام تحصیلات اسلامی خود در عراق به
ایران مراجعت کرد و رحل اقامت در زادگاهش تبریز افکند و زمانی را بر ارشاد و هدایت
مردم پرداخت. اما پس از مدت کوتاهی تبریز را برای روح بزرگش تنگ دید و ناچار بار
سفر دوباره ای بست و یک راست به عراق بازگشت و در کنار قبر مولایش علی (علیه
السلام) در شهر نجف اقامت گزید، اما بجای خانه نشینی و رساله نویسی، طرح تدوین و
تألیف اثری شگرف و جهانی را در مغز و اندیشه خویش، پی ریخت. امینی هنگامی که قصد
از قوه به فعل درآوردن این طرح بزرگ را نمود دیگر یک لحظه از پای ننشست و نزدیک به
چهل سال از عمر گرانقدر خویش را، صرف آن کرد. او با مسافرت های فراوان تحقیقی، به
اطراف و اکناف جهان اسلام و بررسی و تحقیق در متون و مدارک فراوان علمی و تاریخی،
به طرح عظیم خویش، جامه عمل پوشاند.
آری، او چهل سال در کتابخانه های مختلف جهان به کنکاش پرداخت و آنگاه بزرگترین اثر تحقیقی خویش را، که بنام «الغدیر» معروف است، در دسترس اهل مطالعه و تحقیق قرار داد. و بدین ترتیب بود که «الغدیر» کتابی عظیم از قرن بیستم، برای همه قرون گشت. آنانی که دستی در مسائل تحقیقی و تاریخی دارند و الغدیر را دیده اند، می دانند که برای تهیه و تدوین اینگونه کتاب ها، همیشه یک هیئت علمی به صورت گروهی با صرف بودجه های عظیم شروع به کار می کند و تاکنون سابقه نداشته است که یک مرد تنها و غریب، بی هیچ امکان آنچنانی مالی و رسمی، بی ادعا و مطمئن دست به کاری چنین عظیم بزند و جهانی را در حیرت فرو ببرد! به هر حال؛ علامه امینی کتاب «الغدیر» را با هر مشقتی که بود چاپ کرد و با همه دسیسه ها و کارشکنی های دوستان نادان و دشمنان مغرض، این کتاب کم کم جای خودش را در دل اهل تحقیق و در میان فضلا و دانشمندان فِرَق مختلف اسلامی و حتی جهان مسیحیت باز کرد و گروه گروه مردان و زنان آزاده و آزاداندیش را به «شیعه شدن» کشاند.
تألیفات
و تحقیقات
علامه امینی (ره) در زمینه علوم اسلامی بسیار کوشیده و
آثار ارزشمندی را به یادگار گذاشته است که اکثر آن ها در نوع خود بی بدیل و چون
الغدیر، گوهری گرانبهایند. این آثار عبارت اند از:
1. تفسیر سوره فاتحة الکتاب؛
2. کتاب شهداء الفضیله؛
3. تحقیق کامل الزیارات تألیف فقیه الطائفه أبی القاسم
جعفر بن قولویه (متوفی 367 ق)؛
4. آداب الزائر لمن یمم الحائر؛ رساله ای موجز در اعمال
و مستحبات زیارت سیدالشهداء؛
5. سیرتنا و سنتنا، کتابی در مورد اقامه ماتم و عزا بر
سیدالشهداء؛
6. تعلیقه بر کتاب رسائل شیخ انصاری؛
7. تعلیقه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری (مخطوط)؛
8. المقاصد العلیّه فی المطالب السنیه (مخطوط)؛
9. ریاض الانس (خطی)؛
10. رجال آذربایجان (شرح حال دویست و سی و چهار عالم و
ادیب و شاعر)؛
11. ثمرات الاسفار (در دو جلد، شامل خاطرات سفر به هند و
سوریه)؛
12. العترة الطاهرة فی الکتاب العزیز؛
13. الغدیر.
علامه
امینی از نظر دیگران
برای آنکه بیش تر با ویژگی های علامه امینی آشنا شویم،
خالی از لطف نیست تا آرای علمای بزرگ اسلامی را درباره او ذکر کنیم:
حضرت آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی
«کتاب ارجمند شهیدان راه فضیلت را با امعان نظر نگریستم
و دیدم با حسن ظنی که به مؤلف امینش- علامه امینی- دارم، مطابقت دارد. این پرچمدار
دانش و ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی، همان گونه است که زیبنده دانش و فضیلت و
رأی و بصیرت است.»
آیت
الله العظمی خویی
آیت الله موسوی اردبیلی در دیدار اعضای ستاد کنگره
علامه امینی نقل کرده اند: «به یاد دارم که روزی خدمت مرحوم آیت الله العظمی خویی
حرکت می کردیم. مطلبی از ایشان پرسیده بودم. وقتی جوابم را گرفتم، می خواستم
خداحافظی کنم که فرمودند: «علامه امینی از ایران برگشته اند نمی خواهید، به دیدن ایشان
برویم؟» عرض کردم: «امروز روز درس است، اگر اجازه بفرمایید، ما روز دیگری می رویم
و امروز به درس هایمان می رسیم.» فرمود: «مطمئن باشید، ثواب زیارت ایشان از ثواب
همه این درس ها بیش تر است.»
آیت
الله العظمی فاضل لنکرانی
«علامه امینی با صرف دقت و تحمل مشقت ها و مسافرت های
متعدد، توانست یکی از بزرگ ترین خدمات ارزنده را به عالم تشیع بنماید و تا حد قابل
اعتنایی از مظلومیت مکتب تشیع که امام آن نیز اول مظلوم عالم بود، بکاهد. حقیقتاً
کتاب الغدیر مخصوصاً با قلم رسا و مطابق روزش، توانسته جمیع شبهات را در رابطه با مسئله
امامت و وصایت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) پاسخی متناسب که مقبول عقل سلیم و منطقی
خالی از تعصب است بدهد.»
آیت
الله صافی گلپایگانی
«در عصر حاضر و قرن چهاردهم، مرحوم آیت الله مجاهد علامه
امینی یکی از مفاخر بزرگ و نوابغ علم و ادب و خادمین موفق اسلام بود. تلاش مداوم و
کوشش بی وقفه آن عالم جلیل، در معرفی حقایق اصل و اصیل اسلام و معارف حق این دین حنیف
و مکتب پربار و یگانه اَعدال قرآن کریم، اهل بیت (علیه السلام)، کم نظیر بود.»
آیت
الله شیخ آقا بزرگ تهرانی
«از خصوصیات علامه، محبت و ارادت کامل به آل محمد (ص) می
باشد که زبانزد همه است و می توان گفت: الغدیر اثری از آثار آن محبت ها می باشد و
به خاطر همین علاقه به اهل بیت (علیه السلام) است که ایشان، علاقه خاصی به شنیدن
مصائب امام حسین (علیه السلام) و اصحابش دارند و بر مصائب امام حسین (علیه السلام)
با صدای بلند گریه می کند و خطبا و حاضرین مشاهده می کنند که در حین ذکر مصیبت،
حال ایشان متغیر می شود و از گریه ایشان همه متأثر می شوند و به گریه ایشان، گریه
می کنند. به حقیقت می توان گفت: مجلسی که ایشان در آن مجلس حاضر است و ذکر مصیبت
آل محمد (ص) می شود، گویا یکی از آل محمد (ص) در آن مجلس حاضر می باشد، و این حالت
در ایشان به اوج خود می رسد، زمانی که خطیب، مصیبت حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س)
را بیان می کند، در این زمان صورت ایشان سرخ می شود و گریه می کند، همانند کسی که
به ناموس او اهانت شده باشد... بعد از اینکه به محتوی و عظمت علمی کتاب الغدیر پی
بردم، دست به دعا برداشته و از خدا طلب نمودم که بقیه عمر مرا به علامه امینی
ببخشد، تا ایشان صورت واقع الغدیر بدهد و این تفریظ را به علامه امینی نوشتم: من
از وصف این کتاب قیّم قاصر هستم و شأن «الغدیر» بالاتر از این است که بشود آن را
توصیف نمود. تنها عملی که از دست بنده می آید این است که از خدا می خواهم عمر مؤلف
را طول دهد و عاقبت ایشان را ختم به خیر نموده و با خلوص نیت از خدای می خواهم که
بقیه عمر مرا به عمر شریف مؤلف اضافه کند.»
عروج
ملکوتی
تلاش بی پایان مولف الغدیر گویا با بیماری که
بدان دچار شده بود باید متوقف می گردید؛ بیماری و ضعفی که بتدریج فزونی یافت و او
را از کوشش علمی بازداشت چنانچه بیماری و بستری شدن علامه نزدیک به دو سال به طول
انجامید و حتی درمان های خارج از کشور نیز مفید واقع نشد.
علامه سید محمد صادق بحرالعلوم نجفی در مجلس ترحیم علامه
امینی در باب آخرین لحظات زندگی این محقق و عالم وارسته بیان می دارد:
28 ربیع الثانی بود که حال علامه دگرگون و به شدت وخیم
شد؛ اما همچنان هوشیار بود و بر مشاعر و حواس خود تسلط داشت. در همین حال فرمود که
لب هایش را با آب مخلوط به تربت حسین (علیه السلام) مرطوب سازم؛ آن گاه خواست که
برایش دعای مشهور به «عدیله» را قرائت کنم و خود نیز با من شمرده شمرده می خواند.
پس از اتمام این دعا، اشاره فرمود که برایش بعضی از
دعاهای رسیده از امام علی بن الحسین (علیه السلام)، زین العابدین (علیه السلام) را
تلاوت کنم. من دعای مشهور به مناجات المتوسلین و دعای مشهور به مناجات المعتصمین
را خواندم و ایشان هم با من با صدایی حزین و آهسته می خواند؛ در حالی که اشک هایش
می ریخت تا نزدیک ظهر. هنگامی که به اذان ظهر نزدیک شد، خود هر دعایی که می خواست
قرائت می کرد و آخرین عبارات و جمله هایی که بر زبان جاری ساخت، این بود:
«اَللهُمَّ هَذِهِ سَکراتُ المَوت قَد حَلَّت فَاقبِل اِلیَّ بِوَجهِکَ الکَریم وَ
اَعِنّی عَلَی نَفسی بِما تُعَیِنُ بِهِ الصالِحینِ عَلَی اَنفُسِهِم...؛
بارخدایا؛ این لحظه سکرات مرگ است که فرا رسیده است؛ پس با وجه بزرگوارت به من رو
کن و مرا بر نَفسَم کمک فرما، آن گونه که صالحان را بر نفسشان کمک می کنی.»
هنوز این دعا را به پایان نبرده بود که داعی پروردگارش
را لبیک گفت و روح شریفش به سوی خدایش پر کشید و این گونه استاد حافظان و محدثان،
محقق تاریخ و سیره و اَبَرمرد میدان تحقیق و تألیف، زندگی شریفش را به پایان برد.
علامه پس از عمری تلاش و دفاع از حریم تشیع در تاریخ 28 ربیع الآخر 1390 هجری قمری
مطابق با 12 تیرماه 1349 شمسی دار فانی را وداع گفت؛ اما الغدیر وی چراغ دل های با صفا
شد و مشعل هدایت امت اسلامی.
پی نوشت ها:
1- سید کباری، سید علی رضا. علامه امینی غواص غدیر.
نشریه فرهنگ کوثر: 1376، شماره 2.
2- اردشیری لاجیمی، حسن. علامه امینی. نشریه مبلغان:
1389، شماره 126.
3- معلم. علامه امینی پژوهشگری سترگ. نشریه رشد معلم:
1373، شماره 102.
منبع:قدس
211008