چنانکه در آیه 125 سوره بقره می‌فرماید: وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ... ما به ابراهیم و اسماعیل سفارش کرد‌یم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و معتکفان در خانه و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان آماده کنند. یعنی اهمیت آماده‌کردن خانه خدا برای معتکفان تا حدی است که خداوند 2 پیامبر بزرگ خود را مسئول چنین کاری می‌گرداند.
وی افزود: نفس اعتکاف صرفا بودن در مسجد است و حداقل زمان آن نیز سه روز می‌باشد که در زمان‌های خاص مانند دهه آخر رمضان و یا ایام‌البیض (13 و 14 و 15) از ماه رجب برگزار می‌شود و شرط آن نیز روزه است. به تعبیر بزرگان روزه خود از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و مشروط شدن اعتکاف به روزه بیانگر اهمیت اعتکاف است که باید در خانه خدا و در ایامی خاص و همراه با روزه برگزار شود.
باقریان با اشاره با کارکدهای اخلاقی روزه تصریح کرد: اعتکاف نیز مانند سایر اعمال عبادی محرماتی دارد که توجه به آنها بعد دیگری از اهمیت اعتکاف را برملا می‌کند. اما از جمله کارکردهای اخلاقی اعتکاف که می توان بدان اشاره کرد مسئله دل‌کندن از همه چیز است. فرد معتکف سه روز از زندگی عادی، از خانواده، کار و مشغله‌های روزمره فاصله می‌گیرد و این دل بریدن از وابستگی‌ها یکی از آثار مهم اعتکاف محسوب می‌شود.
مسئله دیگر جدا شدن از رذایل اخلاقی است. چنانکه یکی از محرمات اعتکاف موضوع فخرفروشی است. اعتکاف در مجموع برخی از محرمات روزه و برخی از محرمات حج را شامل می‌شود ولی از جمله رذایل اخلاقی که در اعتکاف حرام است، فخرفروشی است. «مراء» و «جدال‌کردن» و «جر و بحث» بیهوده نیز از مواردی است که ممکن است موجب بطلان اعتکاف شود.
وی
خاطرنشان کرد: البته مباحثه و گفت‌وگوهای علمی اشکالی نداشته و بسیار مطلوب است به
شرط آن که به بحث و جدال کشیده نشود و از این گفت‌وگوهای علمی می‌توان به عنوان
آثار مفید علمی در اعتکاف نام برد. علاوه براین اعتکاف جایی است برای تفکر، در این
سه روز انسان خلوتی می‌یابد تا در باره همه چیز بیندیشید از جمله در خود، در گذشته،
در نوع عملکرد خود تاکنون و اینکه آیا تا به حال مسیر را درست طی کرده است یا نه ؟
و نیز فکر کردن برای آینده.
تصمیم‌سازی‌هایی
که در اعتکاف رخ می‌دهد بسیار حایز اهمیت است چرا که انسان در این خلوت سه روزه به
این نتیجه می‌رسد که از امروز طرحی نو برای آینده داشته باشد.
این پژوهشگر دینی خاطرنشان کرد: از دیگر کارکردهای معنوی اعتکاف می‌توان به برگزاری آن در خانه خدا اشاره کرد. بودن در خانه خدا عین عبادت است و جزء عمر انسان محسوب نمی‌شود. علاوه بر این قرائت دعا، قرآن، روزه و نماز هم به صورت جمعی و هم به شکل فردی و همچنین برنامه‌های ویژه ای که توسط مسئولان اعتکاف برنامه‌ریزی می‌شود از جمله حلقه‌ها و نشست‌های معرفتی با حضور متخصصان، می‌تواند تأثیر شگرفی بر زندگی فرد معتکف داشته باشد.
از بعد اخروی نیز اعتکاف حایز اهمیت است چرا که این سه روز محلی است برای تطهیر، پاک‌سازی و آمرزش گناهان، همچنان که در روایات ما آمده است کسی که از روی ایمان و به خاطر خدا اعتکاف کرده و ملازم مسجد می‌شود گناهان‌اش آمرزیده خواهد شد، از این رو فرد معتکف پس از اعتکاف احساس سبکی و پاکی می‌کند. به عبارت دیگر هم فکر او سالم می‌شود و هم جانش از رذایل اخلاقی دور می‌گردد.
باقریان اظهار کرد: اعتکاف نوعی پناهندگی به خداست که انسان فارغ از همه چیز و همه کس تنها به خدا پناه می‌برد و خود را به او می‌سپارد و در این سه روز مجموعه‌ای از آثار بسیار مهم در جنبه‌های اخلاقی، علمی، اجتماعی و معنوی را مشاهده می‌کند.
منبع:شبستان