عقیق: «غسل یعنى شستن و در اصطلاح شرعى، شستن تمام بدن به نحو مخصوص و به قصد قربت است.»

اگر انسان چه در خواب و چه در بیدارى جنب شود، باید براى خواندن نماز و انجام كارهایى كه به طهارت نیاز دارد، غسل كند.

غسل گاهى واجب است مانند غسل جنابت و گاهى مستحب، مانند غسل جمعه.

قبل از انجام غسل باید مانعى در بدن نباشد كه از رسیدن آب به بدن جلوگیرى نماید.

تماس آب با پوست بدن نیز علاوه بر شستشو و نظافت، فواید زیادى دارد. از جمله این كه تعادل از دست رفته بین اعصاب سمپاتیك و پاراسمپاتیك بدن را تجدید مى كند. حضرت رضا(ع) درباره علّت تشریع غسل جنابت كه یكى از اقسام غسل است مى فرماید:

«إِنَّ الْجَنابَةَ خارِجَةٌ مِنْ كُلِّ جَسَدِهِ، فَلِذلِكَ وَجَبَ عَلَیْهِ تَطْهیرُ جَسَدِهِ كُلِّهِ» (بحارالانوار، ج 6، ص 95)

آنچه موجب جنابت است از همه بدن خارج مى شود، از این رو بر شخص جنب واجب است كه همه بدن خود را تطهیر كند.

اولیاى بزرگوار اسلام براى توجّه دادن پیروان خود به هر دو بُعد مادّى و معنوى غسل، خواندن این دعا را به هنگام غسل كردن توصیه فرموده اند: «أَللَّهُمَّ طَهِّرْنى وَ طَهِّرْ لى قَلْبى» خداوندا! مرا پاك كن! دلم را هم برایم پاك فرما! (اخلاق عبادى(ج 2)،مقدس نیا- الهامى نیا ،ص: 39)

غسل بر دو نوع است:

1- ترتیبی: در غسل ترتیبی باید به نیت غسل، اول سرو گردن، بعد طرف راست و بعد طرف چپ بدن را بشوید.

2- ارتماسی: در غسل ارتماسی اگر به نیت غسل ارتماسی بتدریج در آب فرو رود تا تمام بدن زیر آب رود، غسل او صحیح است و احتیاط آن است که یک دفعه زیر آب رود.

مواردی که غسل باطل می گردد عبارتند از:

1- در غسل ترتیبی اگر عمدا یا از روی فراموشی یا به واسطه ی ندانستن مساله، ترتیب را مراعات نکند، غسل او باطل است.

2- درغسل ارتماسی اگر بعد از غسل بفهمد به مقداری از بدن آب نرسیده چه جای آن را بداند یا نداند، باید دوباره غسل کند.

3- اگر در غسل به اندازه ی سرمویی از بدن نشسته بماند، غسل باطل است.

4- کسی که قصد دارد پول حمامی را ندهد یا بدون این که بداند حمامی راضی است، بخواهد نسیه بگذارد، اگر چه بعد حمامی را راضی کند، غسل او باطل است.

تفاوت غسل ترتیبی و ارتماسی

1- در غسل ارتماسی باید تمام بدن پاک باشد اما در ترتیبی اگر نجس باشد و هر قسمتی را قبل از غسل، آب بکشد غسل او صحیح است.

2- در غسل ارتماسی باید بین آن فاصله نباشد ولی در غسل ترتیبی اشکالی ندارد.

تذکرات:

1- اگر کسی شک کند که غسل کرده یا نه، باید غسل کند.

2- اگر کسی شک کند غسل او صحیح بوده یا نه، لازم نیست دوباره غسل کند.

شرح پرسش

من فردی معلول هستم. در غسلهای گذشته فکر می‌کردم که باید در حد توان غسل کنم، به همین دلیل آب به برخی جاها نمی‌رسید. آیا نمازهای من صحیح بوده است؟ به صورت کلی فرد ناتوان، جهت غسل، آیا لازم است آب را به همه جای بدن برساند؟

بطور کلی:

1. در غسل لازم است آب به همه جاى بدن برسد و در صورت عدم توانایی، باید به نحوى نایب گرفت که آب را به بدن برساند، مگر اینکه اصلاً امکان رساندن آب به برخی اعضا نباشد، مثل اینکه اعضا به هم چسبیده باشد.

با این حال، برخی از فقها (آیة الله نوری همدانی دام ظله) در این‌باره می‌گویند، در صورت عدم قدرت همان مقدار که می‌تواند، کافی است.

2. در فرض سوال، غسل صحیح نیست و باید هر مقدارى از نمازهایى که فرد یقین دارد با چنین غسلى خوانده‌، قضا نماید.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای:

لازم است آب به همه جاى بدن برسد و در صورت عدم امکان باید به نحوى نایب بگیرید که آب را به بدن شما برساند و در غیر این صورت غسل صحیح نیست و هر مقدارى از نمازهایى که یقین دارید با چنین غسلى خوانده‌اید، اعاده نمایید.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی :

نمازهایی که با چنین غسل ناقصی خوانده‌اید قضا کنید.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی:

در صورت عدم قدرت همان مقدار که می‌تواند کافی است.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی :

12. چنانچه امکان رساندن آب به تمام بدن باشد فرق بین معلول و غیر معلول نیست و در فرض سۆال که می‌توانسته آب را به همه جا برساند و نرسانده، غسل‌ها باطل و نمازها باید قضا شود و اگر امکان رساندن آب به برخی اعضا نباشد مثل آنکه اعضا به هم چسبیده باشد غسل به همان صورت کفایت می‌کند.

سوال: آیا در غسل می‌توان بعضی از اعضای بدن را با دوش حمام شست (ترتیبی) و بعضی از اعضا را تشت آبی پر کرد و یکدفعه در آب کرد و شست (ارتماسی)؟

در انجام غسل، شستن برخی از اعضا به صورت ترتیبی و بقیه به صورت ارتماسی، مانعی ندارد. 

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:[1]

اشکالی ندارد.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:

شستن برخی از اعضا بصورت ترتیبی و بقیه بصورت ارتماسی

مانعی ندارد.

اشکال ندارد.

سوال: لطفاً غسل‌های واجب را بیان كنید.

غسل‌های واجب هفت تا می‌باشد:

1) غسل جنابت 2) غسل حیض 3) غسل نفاس 4) غسل استحاضه 5) غسل مس میت 6) غسل میت 7)غسلی كه به واسطه‌ی نذر و قسم و مانند اینها بر انسان واجب می‌شود. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج1، ص221)

بله در غسل شستن ظواهر بدن لازم است و شستن بواطن بدن (جاهایی از بدن كه دیده نمی‌شود) مثل توی گوش یا بینی واجب نیست. اما در موارد سوراخ جای گوشواره باید گفت كه اگر این سوراخ بقدری گشاد باشد كه داخل آن دیده شود، باید آن را شست و اگر دیده نمی‌شود شستن داخل آن لازم نیست. اما جایی كه مكلف شك نماید كه فلان عضو آیا از ظاهر بدن است یا از باطن آن، شستن آن لازم نیست، ولی احتیاط در شستن است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج1، م374 و376)