عقیق: در تربیت دینی و رشد فرهنگی در سطح عمومی نهاد خانواده جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و بدون تردید آنچه بهترین و بیشترین تأثیرگذاری و بازدهی را دارد، نهاد خانواده است، زیرا خانواده اولین و زیربنای بنیادی و اساسی جامعه در ابعاد مختلف است، بنابراین بر حسب اهمیت جایگاه خانواده در ارتقا بخشیدن فرهنگ جامعه در سلسله گزارش‌هایی به تبیین این موضوع به روایت حجت‌السلام والمسلمین ناصر رفیعی محمدی کارشناس دینی می‌پردازیم که بخش نخست آن در ادامه می‌آید:

*حقوق مشترک خانواده

قال الله تبارک و تعالی: « وَمِنْ آَیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً»

یکی از کانون‌های مهم اجتماع، خانواده است. نخستین کانون اجتماع خانواده زن و شوهر است. این کانون است که بعداً کانون اجتماع را می‌سازد،‌ فرزند ابتدا در نهاد خانواده شکل می‌گیرد بعد به اقیانوس جامعه می‌پیوندد.

در واقع اگر جزئی‌تر نگاه کنید می‌بینید خانواده‌ها، فرهنگ خانواده‌ها، برخورد خانواده‌ها، اخلاق خانواده‌ها در جامعه تبدیل به اجتماع می‌شود. به قول یکی از نویسندگان غربی به نام گاردنر، ایشان کتابی به نام جنگ علیه خانواده دارد که ترجمه هم شده است، در این کتاب می‌نویسد: هیچ کانونی جای کانون خانواده را نمی‌گیرد، نه مهد کودک، نه دبیرستان، نه دانشگاه، نه اجتماعاتی که در جامعه تشکیل می‌شود. در واقع اگر کانون خانواده‌ای گرم باشد و اگر کانون خانواده‌ای عواطف داشته باشد، فرزندان با نشاطی تحویل جامعه می‌دهد. اگر در خانه‌ای جنگ و درگیری و اختلاف باشد گل وجود بچه‌ها را پژمرده تحویل جامعه می‌دهد.

لذا اخلاق در خانواده و تعامل زن و مرد مسأله مهمی است. زن و مرد غالباً طلبکار هم هستند؛ یعنی خانم از آقا طلبکار است، آقا از خانم طلبکار است، غالباً نیز حقوق یکدیگر را خوب بلد هستند؛ یعنی حقوق طرف مقابل را می‌دانند؛ آقایان حقوق زن‌ها را و خانم‌ها حقوق خانم‌ها حقوق آقایان را خوب بلد هستند. هیچ کس نمی‌گوید حقوق من این است،‌ می‌گوید حقوق زن من این است،‌ او باید این‌ها را رعایت کند. خانم‌ها می‌گوید حقوق شوهر من این است او باید این‌ها را رعایت کند.

*دستور قرآن راجع به خانواده

من سه آیه از قرآن درباره خانواده برای شما می‌خوانم ببینید موضوع چه قدر مهم است، ‌بعد بحث را باز می‌کنم. آیه اول، همین آیه‌ای که خواندم: «وَمِنْ آَیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا»؛ یک نشانه خدا این است که برای شما همسر آفرید، وقتی هم که ازدواج می‌کنید «لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَ» همسر برای آرامش است،‌ برای طغیان‌زدایی است. از بین رفتن اضطراب است، کانون خانواده برای ایجاد آرامش و اطمینان است، و بعد خدا دو وعده داده است؛ می‌گوید وقتی ازدواج می‌کنید «جَعَلَ»؛ خدا قرار می‌دهد اگر در اول ازدواج با هم مشکل و ناسازگاری دارید اندکی که بگذرد خدا بین شما مودت و رحمت قرار می‌دهد؛ موجب می‌شود که با هم دوست و رفیق بشوید.

*فرق مودت و رحمت از دیدگاه علامه طباطبایی

مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید: فرق رحمت و مودت این است که مودت در قلب است و رحمت در عمل است. یک وقت انسان یکی را دوست دارد، ولی ابراز نمی‌کند این مودت و محبت است؛ اما یک وقت دوستی‌اش را ابراز می‌کند و می‌گوید دوستت دارم، ‌برایش چیزی می‌خرد، او را مسافرت می‌برد، ابراز دوستی می‌کند که این رحمت می‌شود.

*ابراز محبت به همسر

لذا روایت داریم که پیامبر(ص) فرمود: «قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ» اگر مردی به زنش بگوید، «إِنِّی أُحِبُّکِ» من تو را دوست دارم، «لَا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً» این جمله هرگز از ذهن زن خارج نمی‌شود، بعضی می‌گویند این حرف‌ها زن را لوس می‌کند، یا این حرف‌ها مرد را لوس می‌کند، نه، این‌گونه نیست، اما حسین(ع) فرمود:

«لعمرک إننی لأحب داراً/تکون بها سکینة والرباب»

من خانه‌ای را دوست دارم که در آن رباب، همسرم باشد. ائمه(ع) محبت‌شان را ابراز می‌کردند، حضرت علی (ع) محبتش را ابراز می‌کرد، حضرت زهرا(س) محبتش را ابراز می‌کرد. پیامبر(ص) دوستی‌اش را نسبت به خدیجه کبری ابراز می‌کرد. این آیه قرآن است که می‌گوید: ازدواج و کانون خانواده نشانه خداست.

*زیباترین جمله قرآن راجع به حقوق همسران از دیدگاه یک نویسنده غیرمسلمان

آیه دوم «هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» به قول یکی از نویسندگان غیر مسلمان که وقتی به این آیه می‌رسد در کتابش درباره خانواده می‌گوید: از این زیباتر نمی‌توان گفت که زن لباس مرد است و مرد لباس زن است، مگر لباس چه کار می‌کند؟ لباس عیب آدم را می‌پوشاند، لباس انسان را در مقابل سرما و گرما حفظ می‌کند، لباس انسان با فصل تغییر می‌کند، شما در زمستان لباس گرم می‌پوشید در تابستان لباس سرد می‌پوشید، در عروسی لباس شاد می‌پوشید و در عزا لباس مناسب با عزا می‌پوشید.«هُنَّ لِبَاسٌ لَکُم» معنایش این است که مرد و زن باید با شرایط هم خودشان را تغییر بدهند.

یک وقت مرد از سر کار می‌آید و خسته است، زن باید برخوردش تفاوت کند، یک وقت خانم بچه به دنیا آورده شرایط ویژه‌ای دارد یا دوران خاصی در زندگی‌اش پیش می‌آید، یک وقت مرد دچار مشکلات می‌شود، پس همان گونه که شما با تغییر شرایط لباستان را تغییر می‌دهید، شرایط مرد و زن نیز نسبت به هم باید تفاوت کند.

*توجهی که قرآن به نورچشم انسان دارد

آیه سوم در سوره فرقان خدا برای بندگان ویژه‌اش دوازده ویژگی بیان می‌کند. یکی از بزرگان کتابی به نام «انسان کامل» یا «مربی کامل» دارد که در تفسیر سوره فرقان این صفات را بحث می‌کند. بعضی از عزیزان نیز در این رابطه کتاب نوشته‌اند، یعنی غیر از اینکه کل قرآن را تفسیر کرده‌اند، برخی از علما درباره این دوازده صفتی که در این سوره آمده کتاب نوشته‌اند.

اواخر سوره فرقان که از کلمه «عِبَادُ الرَّحْمَنِ» شروع می‌شود، « الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً» بندگان خوب خدا متکبر نیستند، «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً»؛ با جاهل خوب برخورد می‌کنند، دعوا نمی‌کنند، او را تحمل می‌کنند. این صفات ادامه می‌یابد تا می‌رسد به اینجا که می‌فرماید: یکی از صفات بندگان خوب خدا این است که می‌گویند «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا» انسان‌های خوب می‌گویند، خدایا زن و فرزندانمان را نور چشم ما قرار بده، همان تعبیر نور چشمی که ما در فارسی می‌گوییم؛ یعنی چشم روشنی ما قرار بده و ما را پیشوا و الگوی متقیان قرار بده. می‌خواهم این را بگویم که قرآن توجه ویژه‌ای به بحث خانواده دارد.

قرآن می‌فرماید «یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ» حضرت اسماعیل(ع) به خانواده‌اش می‌گفت: نماز بخوانید. وقتی حضرت ابراهیم(ع) زن و بچه‌اش را در سرزمین مکه گذاشت که یک خانم جوان و بچه‌ای کوچک بود، نگفت: خدایا آن‌ها آمده‌اند که غذا بخورند، به آن‌ها جا و مکان بده، گفت: «لِیُقِیمُوا الصَّلَاة» خدا آن‌ها را اینجا گذاشتم که نماز و دین برپا شود.

وقتی هم دعا می‌کند می‌گوید: خدایا خانواده من را اهل نماز قرار بده. لقمان در قرآن به پسرش نصیحت می‌کند: «یَا بُنَیّ أَقِمِ الصَّلَاةَ» امیرالمؤمنین(ع) به فرزندش نامه می‌نویسد- نامه 31 نهج‌البلاغه- عرض من این است که خانواده در قرآن کریم بسیار مورد توجه و عنایت است. در دعاها نیز غالباً به خانواده توجه شده است. در صفات و ویژگی‌های انبیا می‌بینید که نسبت به خانواده توجه شده است.

خدا در سوره تحریم آیه ششم می‌فرماید: «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» این آیه خطاب به همه مؤمنان است، «قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ»؛ مردم خودتان و خانواده‌هایتان را از جهنم نجات بدهید، پس اینکه می‌گوید «ذریه» یا «ازدواج» معلوم می‌شود خانواده در اسلام قوام و نظامی دارد و توجه ویژه‌ای به آن شده است. امروزه در غرب خانواده از هم پاشیده شده ‌و تک زیستی، تجرد و هم‌جنس‌گرایی ‌دارد جای کانون خانواده را می‌گیرد. متأسفانه این فرهنگ در کشورهای اسلامی هم کم‌کم دارد رسوخ می‌کند. رابطه‌های قبل از ازدواج که غالباً به ازدواج منجر نمی‌شود، روابط نادرست، از هم‌پاشیدگی زندگی، طلاق‌ها و جدایی‌ها، در گذشته در جامعه این‌قدر طلاق و اختلاف بین زن و شوهر جوان نداشتیم، شما شهرهایی را که بافت مذهبی آن حفظ شده ببینید، هر اندازه یک شهر بافت مذهبی و دینی‌اش حفظ شده است طلاق و اختلاف در آن کمتر بوده است، لذا بحث خانواده را که در این جلسه مطرح می‌کنم بحث مهمی است، ببینید اسلام چگونه جایگاهی برای زن و مرد در نظر گرفته است.

منبع:فارس

211008