عقیق: سال‌ها قبل و پیش از هجرت رسول اکرم(ص) به مدینه منوّره، هر یک از نمازهای مسلمانان، تنها "دو رکعت" بود. بنابراین تعداد کل رکعت‌های نماز یومیه آنان، به "10 رکعت" می‌رسید.

پس از آن که پیامبر اکرم(ص) به مدینه منوّره هجرت فرمود، همین رویه به مدت "یک ماه" ادامه داشت، تا اینکه در روز "دوازدهم ربیع‌الثّانی" سال اول هجری قمری، آن حضرت با الهام از فرمان الهی، تعداد رکعات ِ چهار نماز از پنج نماز یومیه را افزایش داد.

به این صورت که دو رکعت بر نماز ظهر، دو رکعت بر نماز عصر، یک رکعت بر نماز مغرب و دو رکعت بر نماز عشاء برای حاضران در شهر خود، افزوده شد. ولیکن برای کسانی که به مسافرت می‌روند(غیر از نماز مغرب) بقیه نمازهایشان شکسته و "دو رکعتی" خواهد بود؛ زیرا نماز مغرب، چه برای حاضران در شهر خود و چه برای مسافران، حکم واحد دارد و باید "سه رکعت" خوانده شود.

پیامبر(ص) برای نخستین بار کجا با شکل کنونی نماز آشنا شد

طبق روایات به طور قطع قبل از سال نهم بعثت هیچ وجوبی درباره نماز نبوده و برخی روایات نیز به صراحت نماز به شکل کنونی را به حادثه معراج مرتبط دانسته‌اند، امام باقر(ع) در این باره فرمودند: هنگامی که پیامبر(ص) را به معراج بردند و خدای سبحان اذان و اقامه و نماز را به او یاد داد، وقتی به نماز ایستاد خداوند به او فرمان داد که در رکعت اول حمد و توحید بخواند و فرمود: یا محمد! این وصف من است، و در رکعت دوم حمد و سوره قدر بخواند و فرمود: یا محمد این وصف تو و اهل بیت تو تا روز قیامت است، پس از این روایت به خوبی بر می‌آید که نماز به صورت کنونی، پیش از معراج وجود نداشته و نخستین بار در واقعه معراج بر پیامبر(ص) واجب و ایشان در این سفر با آن آشنا شده و یاد گرفته است.

تعداد رکعاتی از نماز یومیه که در شب معراج واجب شد

طبق برخی روایت، در شب معراج پس از آنکه 50 نماز بر پیامبر(ص) واجب شد، پیغمبر(ص) در مسیر بازگشت از کنار موسی(ع) گذشتند و موسی از ایشان پرسید: چند نماز بر امتت واجب شد؟ گفتند: 50 نماز، موسی گفت: به سوی خداوند بازگرد و از او بخواه که به امت تو تخفیف دهد، حضرت رسول(ص) رفت و پس از بازگشت به موسی برخورد، وی گفت: چند نماز بر امتت واجب شد؟ فرمود: فلان مقدار، موسی گفت: امت تو ضعیف‌ترین امت‌هاست به سوی خدا بازگرد و از او بخواه که به امتت تخفیف دهد، زیرا من در میان بنی اسرائیل بودم، آنان جز به کمتر از این مقدار قدرتی نداشتند، پس از آن پیامبر(ص) از خداوند درخواست تخفیف کرد تا آنکه 5 نماز (5 نماز دو رکعتی) مقرر شد.

علت تغییر تعداد رکعات نماز

تغییر تعداد رکعات نماز همانند اختلاف در تعداد رکعات برخی نمازها با یکدیگر و همچنین تفاوت در سایر جزئیات عبادات، علاوه بر اسرار و رموزی که در آن‌ها نهفته است و ما اطلاع دقیقی از آن‌ها نداریم و پذیرش این تغییرات و اختلافات به عنوان احکام الهی به نوعی روحیه تسلیم در برابر خدا و دستورات پیامبر را در ما تقویت و استوار می‏‌کند؛ در واقع همین تفاوت‌های ناشناخته و تغییرات در دستورات دینی است که در مورد موجودی دارای عقل و شعوری چون انسان روح تسلیم و عبودیت را ایجاد می‌نماید.

بر طبق دسته دیگر از روایات اصل نماز یک رکعت است. چون اصل عدد، یک می‏‌باشد. لذا هر گاه نماز را از یک رکعت کمتر بیاورند عمل آورده شده نماز نیست باری حقّ عزّ و جلّ می‏‌دانست یک رکعتی که کمتر از آن اصلا نماز نیست را بندگان کاملا و تماما نیاورده، بلکه ناقص ادا می‏‌نمایند. لذا یک رکعت دیگر را با آن مقرون ساخت تا با رکعت دوّم نقص رکعت اوّل جبران شود و بدین ترتیب اصل نماز دو رکعت گردید.

سپس رسول خدا(ص) می‏‌دانستند بندگان این دو رکعت را با تمام آنچه مورد امر است و کاملا و تماما نخواهند آورد از این رو به هر کدام از نماز ظهر و عصر و عشاء دو رکعت ضمیمه شد تا بدین وسیله نقص دو رکعت اوّل و دوّم جبران گردد و نیز حضرت می‏‌دانستند که در وقت نماز مغرب غالبا مردم از خواندن نماز منصرف و به کارهایی از قبیل افطار و تناول غذا و وضو و آماده نمودن مقدّمات استراحت در شب هستند، لذا یک رکعت بیشتر به آن اضافه نکردند تا بدین وسیله نماز مغرب بر آنها سبک و خفیف باشد و نیز وجه دیگر برای اضافه شدن یک رکعت به نماز مغرب آن است که بدین وسیله رکعات نماز در روز و شب عدد فرد می‏‌گردد و امّا نماز صبح به حال خود واگذارده شده و چیزی به آن اضافه نگردیده، زیرا اشتغال در وقت این نماز بیشتر از اوقات دیگر بوده و دنبال نیازمندی‌ها رفتن وسیع‏تر نسبت به زمان‌های دیگر است و جهت دیگر آن که قلوب و دل‌ها در وقت نماز صبح از فکر و اندیشه خالی‏‌تر است نسبت به اوقات دیگر، زیرا در شب معاملات مردم کمتر و داد و ستد کمتر و ضعیف‏‌تر می‏‌باشد. لذا انسان در وقت صبح اقبالش به نماز بیش از اوقات دیگر است.

در نهایت باید به این نکته توجه شود که احکام الهی بر اساس مصالح و مفاسد حقیقی وضع می‌شوند. لذا اگر چه برخی از این مصالح را می‌دانیم و یا از طریق معصومین برای ما بیان شده است. اما ممکن است به جهت اینکه برخی از این مصالح را به هر دلیل (مثل اینکه یا فرا مادی می‌باشند و یا اگر هم قابل ادراک برای انسان هستند فعلا برای ما شناخته شده نیستند) نمی‌شناسیم. ولی با توجه به این مطلب کاملا طبیعی است که با توجه به تفاوت شرایط زمان اولین سال‌های بعثت و اعلان اولیه نماز با شرایط زمان استقرار اسلام برخی از احکام نیز مصالح و مفاسدش تغییر یافته و لذا حکم الهی نیز به تبع آن تغییر یابد.