عقیق: این بانوی بزرگوار، از همان آغاز، در محیطی پرورش یافت که پدر و مادر و فرزندان، همه به فضایل اخلاقی آراسته بودند. عبادت و زهد، پارسایی و تقوا، راستگویی و بردباری، استقامت در برابر ناملایمات، بخشندگی و پاکدامنی و نیز یاد خدا، از صفات برجسته این خاندان پاک سیرت و نیکو سرشت به شمار می‌رفت. پدران این خاندان، همه برگزیدگان و پیشوایان هدایت، گوهرهای تابناک امامت و سکان داران کشتی انسانیت بودند.

حضرت معصومه (ع) در اول سال 173 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود. نام شریف آن بزرگوار فاطمه و مشهورترین لقب آن حضرت، «معصومه» است.

پدرش امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر(ع) و مادرش حضرت نجمه بود که به علت پاکی و طهارت نفس به او طاهره می‌گفتند. حضرت معصومه در 28 سالگی و به نقلی در روز دهم ربیع الثانی سال 201 هجری قمری در قم به شهادت رسید که امروز بارگاه ملکوتی و مرقد مطهرش همچون خورشیدی در قلب شهرستان قم می‌درخشد و همواره فیض بخش و نورافشان دل‌ها و جانهای تشنه معارف حقانی است.

آن حضرت در واقع بتول دوم و جلوه‌ای از وجود حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود. در طهارت نفس امتیازی خاص و بسیار والا داشت که امام هشتم برادر تنی آن حضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند. فرمود: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی» : (کسی که حضرت معصومه (ع) را در قم زیارت کند مانند آن است که مرا زیارت کرده است.)

تاریخ وفات و شهادت حضرت معصومه(س(

مدارک متعددی وجود دارد که حضرت معصومه در سال 201 ه.ق. در قم وفات نموده است چنان که در کاشی‌کاری‌های اطراف حرم که از قرن‌ها پیش به جای مانده مرقوم شده است، ولی در مورد روز و ماه وفات آن حضرت، اختلاف است، که تا سه قول گفته شده است:

طبق پاره‌ای از مدارک، دهم ربیع الثانی بوده است.

مطابق بعضی از مدارک، دوازدهم ربیع الثانی بوده است.

و بر اساس مدرک دیگر، هشتم شعبان بوده است.

هیچ‌یک از این سه قول، آن‌گونه که باید، مورد اطمینان نیست.

ولی همان گونه که بعضی از بزرگان گفته‌اند: انصاف این است که برای جمع بین دو قول اول و دوم، برای بزرگداشت مقام آن بزرگ‌بانوی دو عالم جهان، سه روز (10 و 11 و 12 ماه ربیع الثانی) را به‌عنوان سوگواری معصومیه، مراسم سوگواری برقرار کرد، چنان که در سال‌های اخیر مسئولین و دست اندرکاران آستانه‌ مقدسه حضرت معصومه(س) همین کار را شروع نموده، و این سنت خوب به جریان افتاده است، و این سه روز به‌عنوان ایام معصومیه، جا افتاده است، به امید آنکه در این ایام در آستانه مقدسه قم، و در سایر مساجد و محافل، از آن بانوی باعظمت، تجلیل شایان گردد، و خاطره زندگی درخشان آن شفیعه روز جزا، تجدید شود.

از آنچه خاطرنشان شد نتیجه می‌گیریم که سن حضرت معصومه هنگام وفات، در حدود 28 سال بوده است (از سال 173 تا 201 ه.ق.) پس اینکه در زبان عوام، آن حضرت به‌عنوان 18 تا 23 ساله، ‌معروف شده، مدرک و سند محکمی ندارد.

علت مهاجرت حضرت معصومه به ایران

مأمون عباسی در سال 200 هجری قمری، با نامه‌ها و پیام‌های بسیار، حضرت رضا(ع) را به خراسان دعوت کرد، آن بزرگوار، ناگریز از روی اکراه، این دعوت را پذیرفت و با کاروانی که مأمون فرستاده بود، به‌سوی خراسان آمد. یک سال بعد (سال 201) حضرت معصومه به‌شوق دیدار برادرش حضرت رضا(ع) عازم خراسان گردید و با همراهان حرکت کردند، ولی حقیقت این است که این حرکت، هجرت معنی‌دار و عظیم حضرت معصومه برای حمایت از ولایت امام علی‌بن موسی الرضا(ع) و تقویت مسأله رهبری بود، که در ظاهر به‌صورت سفر برای دیدار برادر عنوان می‌شد.

ماجرای ورود حضرت معصومه(س) به قم در روایات دیگر

امام کاظم(ع) وقتی که زندانی شد، به فرزندش امام رضا(ع) وصیت کرد تا سرپرستی دخترانش (که خواهران حضرت رضا(ع) باشند) را عهده‌دار گردد، و به آنها سفارش کرد، که در همه امور از برادرشان حضرت رضا(ع) اطاعت کنند. حضرت معصومه هنگام شهادت پدر (که در سال 183 ه.ق. رخ داد) 10 سال داشت و بخش مهمی از دوران کودکی‌اش را با روزگار تلخ فراق پدر (که در زندان به‌سر می‌برد) گذراند.

حضرت معصومه(س) در پناه برادرش زندگی می‌کرد، زیرا پدرش در زندان بود، هنگامی که یگانه برادر و پناهگاهش از روی اکراه به خراسان رفت، یک سال در مدینه بدون برادر زندگی کرد، ولی کاسه صبرش لبریز شد، تصمیم گرفت به‌خاطر دیدار برادر، سفر دور و دراز بین مدینه و خراسان را بپیماید، سرانجام همراه کاروانی از بستگانش، مدینه را به‌قصد خراسان ترک کرد، و با یک جهان اشتیاق و امید، بلکه پس از یک سال دوری برادر و سرپرستش، به فیض زیارت او نایل گردد، ولی در ساوه بیمار گردید... .

بعضی علت بیماری آن حضرت را چنین نوشته‌اند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، ازاین‌رو وقتی که موکب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسید، به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت، برادران و برادرزادگان حضرت معصومه در این جنگ به شهادت رسیدند، حضرت معصومه همچون عمه‌اش زینب(س) به‌وقتی که بدن‌های پاره پاره آن 23 نفر را دید، به‌شدت غمگین گشته بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه قم گردید، و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از 16 یا 17 روز رحلت کرد.

و در روایت دیگر آمده: هارون‌بن موسی‌بن جعفر(ع) همراه 23 نفر از بستگانش که یکی از آنها خواهرش حضرت معصومه(ع) بود، در یک کاروانی وارد ساوه شدند، دشمنان اهل‌بیت(ع) به کاروانی که در حال غذاخوردن بودند، حمله کردند و آنها را به شهادت رساندند و افراد دیگر کاروان را مجروح و پراکنده ساختند. نقل شده در غذای حضرت معصومه(ع) زهر ریختند و آن بانوی گرامی، مسموم گشته بستری شد، و طولی نکشید که در قم به شهادت رسید.

مطابق نقل بعضی، مسموم نمودن آن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد.

توسل ملاصدرا به حضرت معصومه(س(

صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، معروف به ملاصدرا، و صدرالمتألهین از علما و حکما و فلاسفه بزرگ دوره صفویان است، ملاصدرا(حکیم مذکور) هرگاه در مطالب علمی به مشکلات پیچیده برخورد می‌کرد، از روستای کهک به زیارت حضرت معصومه(ع) می‌آمد، و با توسل به آن بی بی دو عالم، مشکلات علمیش حل می‌شد، و از منبع فیض وجود مبارک مستفیض می‌گردید مرحوم آیت الله العظمی شهاب الدین مرعشی نجفی(ره) مکرر می‌فرمود: هر وقت برای ملاصدرا مشکل علمی یا مطلب مبهمی پیش می‌آمد، در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) به بی بی مکرر متوسل شده، و با استمداد از آن بانوی دو عالم، مشکلش، حل و آسان می‌شد.

احادیث درباره حضرت معصومه (س)

امام صادق(ع): خداوند حرمی دارد که مکه است پیامبر حرمی دارد و آن مدینه است و حضرت علی (ع) حرمی دارد و آن کوفه است و قم کوفه کوچک است که از 8 درب بهشت سه درب آن به قم باز می‌شود - زنی از فرزندان من در قم از دنیا می‌رود که اسمش فاطمه دختر موسی (ع) است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند.

امام صادق (ع): کسی که آل حضرت را زیارت کند در حالی که آگاه و متوجه شأن و منزلت او باشد به بهشت می‌رود.

امام صادق (ع): آگاه باشید که حرم و حرم فرزندان بعد از من قم است.

ناسخ التواریخ، ج ٣، ص ٦٨، به نقل از کریمه اهل بیت، ص٣٢

زبدة التصانیف، ج ٦، ص ١٥٩، به نقل از کریمه اهل بیت، ص 3

بحار ج ٤٨ صفحه ٣٠٧

بحار ج ٦٠ صفحه ٢١٦