عقیق: آن بزرگوار که در زمان چهارامام همام یعنی امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و بیشتر در عصرامام هادی(ع) می‌زیسته و از موالیان آن حضرت بوده، نه به خاطر اجداد و نسب شریفش واجب التعظیم است، بلکه خود ازخواص اهل علم و ولایت مدار، راوی و ثقه نقل روایت از ناحیه معصومان خصوصاً امام هادی(ع) بوده است. اما مسافر ری امروز دیگر ناشناس نیست و بارگاه منورش در شهر ری میعادگاه عاشقانی است که دل به ولایت اهل بیت(ع) بسته‌اند و آرزوی زیارت سیدالشهدا(ع) را دارند. مقام و منزلت این بزرگوار تا آنجاست که زیارت ایشان به منزله زیارت امام حسین(ع) است....همزمان با فرا رسیدن میلاد پربرکت این امام زاده واجب التعظیم، زندگی گهربار ایشان را در گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین مهدی پیشوایی مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام مورد بررسی و مداقه قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

جناب پیشوایی! درباره شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) مطالب کوتاهی در تاریخ نقل شده، جناب‌عالی برای تبیین شخصیت این بزرگوار چه نکاتی را قابل طرح می‌دانید؟
- حضرت عبدالعظیم(ع) یکی از علما و اندیشمندان بنام و تراز اول شیعه است که در علم حدیث جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده به طوری که در دوران حیات حضرت، به ایشان محدث گفته می‌شد. آن بزرگوار در جمع آوری احادیث و طبقه بندی روایات مستند معصومین(ع) تبحر داشت که در همین زمینه نیز شاگردان بسیاری را در مکتب شیعه تربیت کرد.اما حضرت شناسنامه ای دارد با این عنوان «انا ابوالقاسم عبدالعظیم ابن عبدا... ابن علی بن الحسن بن زیدبن الحسن بن علی بن ابیطالب(ع)» که در هنگام غسل دادن پیکر وی در جامه و جیب حضرت یافت شد و یک شجره نامه دارد که با چهار واسطه به حضرت حسن بن علی (ع)، می‌رسد و شخصیتی دارد که از کلمات و سخنان معصومین به دست می‌آید و بزرگانی درباره وی ابراز عقیده کرده‌اند.

آن حضرت برای حضور در ایران مأموریت داشت یا دلایل سیاسی شرایط این هجرت را فراهم کرد؟
- به نکته خوبی اشاره کردید، چرا که دوران حیات سیاسی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) معاصر با حکومت عباسیان بود و زمینه مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جست‌وجو کرد؛ خلفای عبّاسی نسبت به خاندان پیامبر(ص) و شیعیان ائمه(ع) بسیار سختگیری می‌کردند، یکی از بد رفتارترین این خلفا متوکّل بود که خصومت شدیدی با اهل بیت(ع) داشت و تنها در دوران او چند بار بارگاه امام حسین(ع) در کربلا تخریب شد. در چنین شرایطی تحمل روشنگری‌های حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) برای خلفای سفاک عباسی دشوار بود و بر همین اساس تعقیب و دستگیری آن حضرت را در دستور کار خود قرار دادند. آن حضرت به همین دلیل از عراق به ایران آمد و در ری مستقر شد. از آنجایی که عموم مردم به آن حضرت رجوع می‌کردند ایشان به عنوان مرجع دینی و فقیه مطالبات مردم را به صورت پنهانی پیگیری می‌کرد، چنانکه ابوحماد رازی می‌گوید در سامرا بر امام هادی(ع) وارد شدم و پرسشهایی درباره حلال و حرام کردم و جواب شنیدم، در هنگام وداع، امام فرمود: «هر گاه سؤال دینی برایت پیش آمد از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلا م مرا به او برسان.»

اشاره کردید که آن حضرت وجود مقدس چهار امام معصوم(ع) را درک کرده و از محضر آنها کسب فیض نموده است؛ اما چرا بیش از همه تاریخ به ارتباط میان ایشان و امام هادی(ع) اشاره دارد؟
-یکی از نکته‌های برجسته شخصیت حضرت عبدالعظیم کسب فیض از محضر وجود مقدس امام موسی کاظم(ع)،‌ امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و حضرت هادی(ع) است. آن بزرگوار روایات و احادیث فراوانی را از این چهار امام معصوم(ع) برای شیعیان به صورت مستند جمع آوری، حفظ و عرضه کرد، اما ارتباط ویژه ای میان ایشان و امام هادی(ع) بود تا آنجا که می‌بینیم آن حضرت از اعتقادات خود بر امام هادی(ع) نقل می‌کرد و امام می‌فرمودند: «تو ولی ما به شایستگی هستی و این دین، دین خداوندی است. خدا تو را بر آن ثابت بدارد.» حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) بیشترین پرسشهای اعتقادی شیعیان را در باب نبوت، امامت معصومین تا امام عصر(عج) و عصر غیبت،‌ معراج، سؤالات قبر و... را در محضر نورانی امام هادی(ع) مطرح و پاسخ آنها را از ایشان دریافت می‌کرد.

از آنجایی که ایشان به توسعه علوم دینی اهتمام ویژه داشتند، گویا تألیفاتی هم از حضرت عبدالعظیم(ع) به جای مانده، آیا این موضوع درست است؟
- بله همین طور است، جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم(ع) تا آنجاست که همه شیعیان پرسشهای خود را از ایشان می‌کردند و از محضر درس و بحثهای علمی حضرت بهره می‌بردند. بر این اساس، غیر از احادیثى که ایشان راوى و ناشر آن بوده، دو کتاب دیگر نیز از ایشان باقی‌مانده که نجاشی در رجال خود آورده است: «عبدالعظیم حسنى (ع)، در مورد خطبه‌هاى حضرت علی(ع)، کتابى به نام «خط» نوشته است، که در آن کتاب دو حدیث از حضرت امیرالمؤمنین(ع) دیده مى شود. اما کتاب «یوم و لیله» تألیف دیگرى از حضرت عبدالعظیم (ع) است که «صاحب بن عباد» محتوای آن را فرایض روز و شب ذکر کرده است و عده اى از مورخین و محدثین به موضوع چنین کتابى اعتراف کرده‌اند و همان طور که از نام آن پیداست، درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقى افراد، در هر شبانه روز نوشته شده است، امّا متأسفانه این کتاب هم مانند بسیارى از آثار تاریخى، محو و از دسترس خارج شده است.» بنابراین تاریخ بر دانش، فقاهت و علم بی بدیل آن حضرت صحه می‌گذارد، اما ناشناسی و غربت ایشان در ایام زندگی در ایران و ری جهاد علمی حضرت را از دیده ها پنهان و ناشناخته نگه‌داشته است.

اما یکی از وجوه تمایز حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) نسبت به سایر امام زادگان، برابری زیارت ایشان با زیارت امام حسین(ع) است؛ این مقام و منزلت از چه روی برای آن بزرگوار ترسیم شده است؟
- به نکته خوبی اشاره کردید، چرا که حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) فقیه، محدث، مبارز و مهاجر الی ا... دارای شخصیت و روحیه جهادی بودند، به قدری جایگاه معنوی ایشان بالا بود که حضرت امام هادی (ع) فرموده اند: «من زار عبدالعظیم بری کمن زار حسین(ع) بکربلا». آن حضرت زیارت ایشان را در ری معادل زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) در کربلا توصیف فرموده‌اند و این جایگاه ویژه به ولایتمداری و صیانت از آرمانهای اهل بیت(ع) برای ایشان ماندگار شده است.
اما ذکر این نکته را هم نباید دور از نظر بدانیم که حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) حلقه وصل شیعیان در شهرهای مختلف بودند و می‌توان از ایشان به عنوان سفیر سیار ائمه(ع)یاد کرد.
چنانکه شیخ المحدّثین «صدوق» از محمّد بن یحیی عطّار –که یکی از اهالی ری است– این گونه نقل کرده که خدمت امام هادی(ع) رسیدم، ایشان فرمود: «کجا بودی؟» گفتم: حسین بن علی(ع) را زیارت کردم، امام هادی(ع) فرمود: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی(ع) را زیارت کرده باشد.»

منبع:قدس

211008