عقیق: حجت‌الاسلام محسن مهاجرنیا عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره برخی از اندیشه‌های سیاسی امام راحل توضیح داد: پیچیدگی‌های شخصیت امام راحل از زوایای مختلف قابل بحث است که برای دریافت برجستگی‌های شخصیت ایشان باید به فهم اندیشه‌شان همت گماریم.

-1فهم از شرایط تاریخی

وی در تشریح فهم امام راحل از شرایط تاریخی توضیح داد: جامعه و شرایط تاریخی که قبل از انقلاب در آن بودیم یک شرایط بسیار خاصی بود، ما دچار یک گسست تاریخی بودیم پیش از مشروطه ما یک جامعه کاملاً سنتی داشتیم. با شروع تحولات مشروطه ما از سنت وارد جامعه صنعتی با ویژگی‌های خاص خود شدیم، از یک فرهنگ روستانشینی وارد فرهنگ شهرنشینی و از زندگی ارباب و رعیتی که در دوره پیش از مشروطه در ایران وجود داشت به فضای زندگی شهروندی با ادبیات و تعریف جدید خود رسیدیم.

حجت‌الاسلام مهاجرنیا در ادامه افزود: در آن دوره یک مرتبه پدیده‌های نوین نظیر رسانه و مطبوعات و ارتباطات بین‌المللی به سمت ما آمد، بنابراین پیش از مشروطه تا بعد از آن یک انقطاع و گسست رخ داد که بعد از آن کاملاً جامعه تحت تأثیر فضای بیرونی غرب قرار گرفت. بنابراین هنر امام، فهم اوست به این معنا که اگر کسی بخواهد در این فضا یک تحول ایجاد کند این تحول موافق شرایط موجود باید باشد تا بتواند موفق شود وگرنه رسیدن به اهداف سخت می‌شود.

وی با بیان اینکه هنر امام این بود که گسست قبل و بعد از مشروطه را به خوبی فهمید و اظهار داشت: جامعه ما به هر حال یک دوگانگی هویت و شخصیت پیدا کرد. به تعبیر دیگر هم هویت تاریخی سنتی جامعه دچار خدشه شد و هم هویت جدید آن در عرصه اجتماع ایرانی مستقل نبود، این دوگانگی هویتی در حقیقت برای جامعه ایرانی یک تشویش و اضطراب داخلی ایجاد کرد، چون هم فرهنگ غرب به ایران ورود کرد و هم استبداد شدیدتر شد.

این پژوهشگر حوزه سیاست با تأکید بر اینکه انقلاب مشروطه انقلاب محدود کردن شاه بود نه حذف شاه، اظهار داشت: در این دوره استبداد جدید در فضای فرهنگی و سیاسی شدیدتر از دوره قبل و همینطور وابستگی و تهاجم فرهنگی فوق‌العاده شدید شد، بنابراین از سوی دیگر جامعه ایرانی با اینکه از سنت بریده ولی ارزش‌های دینی خود را کاملاً از دست نداده است و فهم این شرایط برای کسی که می‌خواهد انقلاب ایجاد کند، بسیار مهم است.

-2فهم ظرفیت‌های مردم

حجت‌الاسلام مهاجرنیا در ادامه افزود: نکته دیگر در هنر فهم امام، فهم ظرفیت‌های مردم است بهرحال هر انقلابی برای اتفاق افتادن توسط مردم باید رخ دهد، بسیاری از متفکران در این دوران از مردم مأیوس هستند لذا خیلی‌ها به صراحت می‌گویند که دیگر نمی‌توان مردم را به ارزش‌های دینی و مسیر دیگر هدایت کرد، ولی امام این ظرفیت‌های مردمی را به خوبی فهم می‌کنند و نزدیک یک ربع قرن بر مردم کار می‌کنند و موفق هم می‌شوند.

-3فهم ظرفیت‌های متغیر دین

این عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ویژگی سوم هنر فهم امام را فهم ظرفیت‌های متغیر دین به شمار آورد و افزود: بسیاری از متفکران هستند که دین را به مثابه یک بسته غیرقابل تغییر تلقی می‌کنند درحالیکه یکی از نظریاتی که از دوره مشروطه به این سمت مطرح شد و امام شدیداً بر این مسأله اعتقاد دارند، این است که دین به دو بخش تقسیم می‌شود، یک مسائلی در دین که لایتغیر است و یک مجموعه احکام در دین متغیر و تابع شرایط زمان و مکان است این دسته از احکام را امام به خوبی فهم کرده و بر آنها کار کردند.

وی با ارائه مثالی از حکومت اسلامی و اعتقاد امام به اصل آن توضیح داد: همه به اصل حکومت اسلامی اعتقاد دارند ولی اگر در دوران گسست تاریخی می‌خواستیم همان فضای دینی را وارد جامعه کنیم امکان رخدادن وجود نداشت لذا امام بر احکام متغیر دست گذاشت و فرمود که اصل حکومت ثابت است ولی ساختار آن متغیر است، مثل چگونگی شکل‌گیری، اعمال قدرت، توزیع و مهار حکومت بنابراین ایشان اسلام شناسی جامعی داشتند که با کمک احکام متغیر، احکام ثابت هم اجرایی، فهم و در جامعه پیاده شد.

-4ترکیب، تطبیق و ارجاع

وی درباره چهارمین هنر امام «ترکیب، تطبیق و ارجاع» توضیح داد: امروزه یکی از مشکلات متفکران این است که وقتی می‌خواهند یک پدیده جدید را با دین تطبیق دهند مشکل پیدا می‌کنند و نمی‌توانند مسائل نوپدید را که امروز آمده و نشانی از آن در دلالت‌های دینی وجود ندارد، ارجاع دهند و این برایشان سخت است، درحالیکه هنر امام این بود که به خوبی توانست جمهوریت را که یک تصویر و ایده جدید است با اسلامیت تطبیق بدهد و اینها را به اصول کلی دین ارجاع داده و حکم فروعات جدید را استخراج بکند.

-5هنر عمل کردن

وی به آخرین هنر فهم امام که همان عمل کردن است، اشاره کرد و افزود: یک متفکری ممکن است به لحاظ فکری تشخیصش درست باشد، شرایط و ظرفیت‌های مردم را خوب درک کند، حتی ظرفیت‌های متغیر و ارجاع او به اصول هم خوب باشد ولی پای عمل که برسد نتواند خوب عمل کند. یک تعبیر قشنگی امام سال 42 در سخنرانی معروف خود داشتند که من از آن مراجع و مجتهدانی نیستم که فتوا بدهم و بعد بنشینم چرت بزنم و بقیه عمل کنند من اگر فتوایی بدهم پشت آن راه می‌روم و عمل می‌کنم.

حجت‌الاسلام مهاجرنیا با اشاره به اینکه امام راحل به عنوان یک ایدئولوگ، رهبر، مؤسس انقلاب و حاکم عملی یک نظام اسلامی، در کرسی حکومت بسیاری از معضلات و مشکلات امروزی جامعه اسلامی را در عرصه‌های مختلف رفع کرد، اظهار داشت: در نهایت امام راحل یک نظام و سیستم سیاسی متناسب با مبانی دینی در دنیای امروز طراحی کرد و نظامی تشکیل داد که همه ابعاد دموکراتیک دنیای امروز که همه مدعی آن هستند را در نظام اسلامی و قانون اساسی منعکس شد.