باید توجه داشت که آنچه برای امام مجتبی(ع) در این چند
روزه زندگانی دنیا حائز اهمیت بود این بود که بتواند به هر شکل ممکن، دین خدا را
از نابودی حتمی آن، که حزب اموی در پی آن بود، محافظت کند. آن بزرگوار از هر شخص
دیگری به ارزش معنویاتی که توسط حزب اموی مورد تهاجم قرار گرفته بود آگاهتر و از
هر مسلمان آزاده ای نسبت به حفظ و حراست از اسلام حریص تر بودند.
بنابراین، نسبت به آن چه انجام می دادند کوچکترین تردید
و شبهه ای نداشتند تا جایی که ابن کثیر می نویسد: "در این ماجرا، امام (ع)
نیکوکار با ثبات ستوده خصالی بود که سینه اش را شائبه ای تردید و ملامت وجدان، تنگ
نکرد بلکه در همه حال راضی و گشاده روی بود."
با دقت در مواد صلحنامه براى هر خواننده به خوبى روشن مىشود
که امام (ع) در این قرارداد هیچ گونه امتیازى به معاویه ندادند... و حکومت او را
به عنوان خلافت و زمامدارى بر مسلمانان به رسمیت نشناخته...،
بلکه خلافت را حق مسلم خود دانسته و بطلان ادعاى معاویه را در این باره به اثبات
رسانده اند.
باید توجه داشت شرایط زمان امام حسن (ع) با شرایط زمان
امام علی (ع) متفاوت بود اگر امام علی (ع) هم در شرایط دوران امام حسن (ع) واقع می‌شدند،
همان کاری را می‌کردند که پسرشان امام حسن (ع) انجام دادند، چرا ایشان هم مجری
احکام الهی است و همان سیره و روشی را انتخاب می‌کند که خدا و رسولش (ص) انتخاب می‌کنند.
همچنان‌که این سیره و روش امام حسن (ع) را در سیرة پیامبر (ص) می بینیم که پیامبر
(ص) در جنگ های زیادی چون بدر و اُحد، خندق (احزاب) و... جنگیدند و در مقطعی دیگر
که شرایط برای جنگ آماده نبود مثل حدیبیه صلح فرمودند. در کلامی امام حسن (ع) علت
صلح خود را چنین بیان می‌کنند: "علت صلح من با معاویه، همان علت صلح رسول خدا
(ص) با
بنی‌ضَمَرِه و بنی اشجع است، هنگامی که از حدیبیه بر می‌گشتند؛ منتهی فرقی که هست
این است که آنان آشکارا کافر بودند ولی معاویه و یارانش در باطن کافرند (و در ظاهر
لباس مسلمانی بر تن دارند.) اگر من از جانب خدا امام هستم پس جایز نیست در قبول
صلح و یا جنگ به سفاهتِ رأی، نسبت داده شوم، اگر چه حکمت آنچه انجام می دهم برای
افراد مشتبه باشد آیا نمی بینی که خضر به خاطر سوراخ کردن کشتی و کشتن پسر و تعمیر
دیوار، از طرف موسی (ع) مورد غضب واقع شد؛ برای آن‌که علت برای او مشتبه بود، تا اینکه
خضر به او خبر داد و موسی (ع) راضی شد. هم چنین من نیز به خاطر صلحی که با معاویه کردم،
از طرف کسانی که علت امر را نمی دانستند مورد غضب واقع شدم، و اگر من صلح نمی کردم
معاویه یک نفر شیعه روی زمین باقی نمی‌گذاشت."(1)
از جمله علل اصلی که می‌توان برای صلح آن حضرت (ع) ذکر
کرد خطبه آن حضرت (ع) قبل از صلح با معاویه است که خطاب به مردم فرمودند:"شک
و پشیمانی، ما را از جنگ لشگر شام باز نداشت، بلکه با سلامت نفس و اطمینان و شکیبایی
با آنان می‌جنگیدیم، ولی سلامت نفس با کینه و عداوت مخلوط گردید و استقامت با
تزلزل در هم آمیخت و شما که به صفین می رفتید، دین را در پیش رو و دنیا را در پشت
سر داشتید ولی اکنون دنیا را در جلو و دین را پشت سر افکنده‌اید، بدانید ما برای
شما آنچنانیم که بودیم (و تغییر نکرده ایم) ولی شما نسبت به ما آنچنان که بودید
نیستید. بدانید معاویه ما را وادار به امری کرد که در آن شرافت و انصاف نیست، اگر
کشته شدن را دوست دارید، پیشنهاد وی را بر می گردانیم و با دَم شمشیرها با او
برخورد می‌کنیم؛ و اگر زنده بودن را دوست دارید، پیشنهاد معاویه را قبول می‌کنیم.
هنگامی که سخن به اینجا رسید همه فریاد زدند."البُقیة البُقیة" یعنی ما
را باقی بدار و از اندیشه‌ات بیرون نیاور (یعنی ما از جنگ دیگر خسته شده ایم).(2)
از این رو، تنها ماندن امام حسن (ع) در کنار دلایلی
همچون مصمم نبودن یاران در مبارزه و خیانت، ایشان را وادار به صلح کرد، آنچنان که
حضرت (ع) بارها با این حقیقت تلخ روبه‌رو شدند از جمله در آغاز جنگ، وقتی به پل
منیع رسیدند، حجر بن عدی از سوی حضرت (ع)، مردم را در مسجد جمع کرد و کوشید آنان
را به جنگ تهییج کند. اما همه سکوت کردند؛ به گونه‌ای که عدی بن حاتم برخاست و
گفت: سبحان الله! چقدر سکوت شما زشت است. آیا به امام (ع) و فرزند پیامبر خود پاسخ
نمی‌دهید. (3)
امام در برابر اعتراض ها به صلح هم می‌فرمودند:
"سوگند به خدا! حکومت را به معاویه نسپردم؛ مگر اینکه یارانی نیافتم."(4). حتی در دعاهای امام (ع) نیز این مطلب هست.
پی نوشت ها:
1_( علل الشرایع، ج 1،ص 211)
2_ (دایرة
المعارف حیدرآباد، ج 2، ص 13)
3_(امالی طوسی، ص559 .)
4_
(بحارالانوار، ج 44، ص 147)
منبع:قدس
211008