و نیز می فرماید: یا أَیّهَا النّاسُ کُلُوا مِمّا فِی
اْلأَرْضِ حَلالاً طَیِّبًا وَ لا تَتّبِعُوا خُطُواتِ الشّیْطانِ؛ ای مردم از
آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را بخورید و از گام‌های شیطانی پیروی نکنید». (1)
تغذیه
و خوراک می تواند نقش بسزایی را در تکوین نفس انسان و قوای ادراکی او ایفا نماید.
در روایات اسلامی هم به صراحت از آثار برخی از غذاها در تقویت حافظه و ازدیاد عقل
یا بالعکس خبر داده است. امام رضا ( علیه السّلام ) می فرماید : … اِنَّ الخَلَّ
یَشُدُّ الذِّهنَ وَ یَزیدُ فی العَقلِ. سرکه، ذهن(انسان) را بیشتر و عقل را زیاد
می کند.(2)
رفتار و کردار آدمی همواره از توان جسمی او تبعیت می کند
و فقر و ناداری که خود عامل سوء تغذیه است می تواند کارکردهای بدن را مختل کرده و
باعث بروز رفتارهای ناهنجار شود. امام رضا (ع) در مذمت فقر می فرماید: المسکنة
مفتاح البوس . بینوایی کلید بدبختی و بیچارگی است.(3)
همانطور که اشاره شد تغذیه از طیبات و غذاهای حلال
همواره در متون دینی مورد سفارش قرار داشته است. تغذیه از مالی که توسط کسب حرام
بدست آمده آثار سوء و غیر قابل جبرانی در پی دارد. امام رضا (ع) در حدیثی خوردن
مال یتیم را مساوی کشتن او دانسته است چون او را به گریبان تهیدستی و بینوایی
انداخته است. (4)
خوراک‌های گوناگون سوخت و ساز بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
در روان‌شناسی جدید نیز تمرکز به مغز و سیستم عصبی نهاده شده و تأثیرات زیستی بر
کارکرد مغز مورد توجه واقع شده است. از این رو تغذیه تأثیرات تکوینی بر نفس دارد
چرا که نفس مرتبط با بدن است و قوای ادراکی انسان تحت‌تأثیر آن است و تغذیه حلال و
پرهیز از تغذیه با آن چه حرام است نیز بر تربیت انسان موثر است. امام‌رضا (ع) می‌فرماید :
خدای متعال هیچ خوردنی و نوشیدنی را جایز نکرده مگر آنچه در آن سود و صلاحی است و
هیچ چیزی را ممنوع نکرده مگر آنچه در آن زیان و نابودی و تباهی بوده است. پس هرچه
سودمند و توان‌بخش جسم باشد و به بدن آدمی نیرو بدهد حلال است.(5)
یکی از مواردی که بر اخلاق آدمی و روحیات روانی او موثر
است پرخوری و زیاده روی در خوردن است. امام رضا (ع) در این زمینه می فرماید: اگر
مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان سالم بود. (6)
امام رضا (ع) همچنین در این زمینه می فرماید: بدن همانند
زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به
گونه ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر
باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرمی اش بیشتر
می گردد و کشت آن برکت می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف
هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین
است. پس سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه می گسترد. بنگر که چه چیز با تو
و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای
برای بدنت سالم تر است، همان را برای خویش مقرر بدار و خوراک خود گیر. (7)
در سیره تربیتى- بهداشتی امام رضا(ع) علاوه بر توجه به
سایر ابعاد، به رعایت بهداشت، تغذیه سالم و نیز عوامل غیر مادى مؤثر در سلامتى
مانند صدقه و عقیقه توجه خاص شده است. امام رضا (ع) عقیقه کردن براى پسر و دختر، نامگذارى،
تراشیدن موهاى سر نوزاد در روز هفتم و معادل وزن موها طلا یا نقره صدقه دادن را
لازم شمرده و فرموده اند: فرزندانتان را در روز هفتم ختنه کنید؛ زیرا ختنه باعث
پاکى بیشتر و رشد سریعتر آنان مىشود. آن حضرت ضمن توجه به نکات تربیتی از رعایت
نکات تغذیه ای غافل نبوده و همواره به تغذیه صحیح سفارش می کردند. یحیى صنعانى
مىگوید: در « منا » بر حضرت رضا(ع) وارد شدم، در حالى که جواد(ع) در دامان حضرت
نشسته بود و حضرت به او موز مىداد.
همانطور که اشاره شد در روایات از پرخوری نهی شده است؛ چرا
که کسی که پرخوری می کند نمی تواند عبادت را با توجه و حضور انجام دهد و عابد
حقیقی نیست و غذای زیاد مانع حضوردر عبادت است و کسی که عابد حقیقی است و مشتاق
عبادت است به کمترین مقدار غذا اکتفا می کند تا در عبادت موفق باشد. از این رو
امام رضا (ع) می فرماید: پرهیز از یک چیز، واگذاردن آن نیست. پرهیز از یک چیز تنها
کم خوردن از آن است.(8) و درجایی دیگر می فرماید: هیچ چیز نزد خدا منفورتر و مکروه
تر از پرخوری نیست.(9)
پی نوشت ها:
1. بقره: 168
2. اصول کافی، ج 6، ص 229
3. الحیاة ج4،ص284
4. شیخ صدوق، 1378، ج 2، ص92
5. محمدرضا حکیمی، الحیاة، ج 6، ص 126
6. بحار الانوار، ج 66، ص 425، حدیث 41
7. بحار الانوار ،ج 62 ،ص 310
8. بحار الانوار ،ج 62، ص 140، حدیث 1
9. عیون اخبار الرضا،ج2، ص 36،ح91
منبع:قدس
211008