پیامبر(ص) می‌فرماید: «بهترین عبادت امت من، خواندن قرآن است» اما باید توجه کرد که تلاوت قرآن اگر چه یک ارزش است هدف نهایی نیست، بلکه وسیله‌ای برای شناخت معارف الهی و دستورات حق تعالی و سپس عمل به آنها است.
پس قرآن منحصر در تلاوت آن نیست، بلکه باید از مرحله تلاوت به مرحله عمل به آن رسید.
رابطه بین تلاوت و عمل، آدابی است که برای آن شمرده‌اند:
الف ـ آداب ظاهری تلاوت قرآن مجید
1 ـ در همه احوال و حالات ایستاده، نشسته و خوابیده، می‌توان قرآن خواند، (الّذینَ یَذْکُرونَ اللّهَ قیاما و قُعُودا و عَلی جُنوبِهم) ولکن بیشتر فضیلت را حالت ایستاده، سپس نشسته و پس از آن خوابیده دارد.
2 ـ مقدار تلاوت قرآن بستگی به توانایی قاری دارد ولی در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:
»قرآن، پیمان خدا با بندگان خویش است، پس لازم است انسان مسلمان به پیمان خود عمل کند و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.» و قرآن مجید می‌فرماید: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَیَسَّروا؛» یعنی هر چقدر می‌توانید قرآن بخوانید.
3 ـ یکی از مستحبات سفارش شده، حزین خواندن قرآن است؛ چنان که پیامبر(ص) می‌فرماید: «قرآن را تلاوت کنید و گریه کنید و حالت گریه به خود بگیرید.«
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «قرآن با اندوه نازل شده است، پس آن را با صدای حزین بخوانید.«
4 ـ در وقت شروع جمله استعاذه به زبان آورد؛ یعنی بگوید: «اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ» و پس از آن تسمیه یعنی «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» بگوید، مگر هنگامی که در شروع آیات انتخابی آیه عذاب باشد.
امام صادق (ع) می‌فرماید: «دربهای گناه را با استعاذه ببندید و دربهای اطاعت را با تسمیه بگشایید.».
5 ـ سفارش شده است که قرآن را با صوت زیبا تلاوت کنید.
6 ـ از روی قرآن، تلاوت نمائید، زیرا نگاه به آیات و یا شنیدن آنها با گوش باعث تأثیر بر چشم و گوش و سپس بر دل می‌شود؛ همچنین باعث شفای چشم می‌شود؛ پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرمودند:
»درد
چشم داشتم، به جبرئیل شکایت کردم به من گفت: همیشه در قرآن نظر فرما.«
مقدار تلاوت قرآن بستگی به توانایی قاری دارد ولی در
روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «قرآن، پیمان خدا با بندگان خویش
است، پس لازم است انسان مسلمان به پیمان خود عمل کند و هر روز پنجاه آیه از آن را
بخواند.» و قرآن مجید می‌فرماید: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَیَسَّروا؛» یعنی هر
چقدر می‌توانید قرآن بخوانید.
ب ـ آداب باطنی تلاوت قرآن
آنچه در تلاوت قرآن اهمیت بسیاری دارد، عمل به آن است؛ پس فهم آن و آداب باطنی تلاوت بر آداب ظاهری برتری دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1 ـ آگاهی از عظمت کلام و متکلم: انسان باید به این مسئله توجه کند که قرآن کلامی است که از عرش اعلی به فرش ادنی و در سطح فهم مردم نازل شده و در قالب کلمات، حروف و اصوات به بشر ارائه گردیده است.
دیگر اینکه گویند این سخنان کسی هست که تمام هستی از اوست، کسی که آفرینش دنیا و آخرت همه در قدرت اوست؛ بنا بر این نباید این کتاب را با کتاب‌های نویسندگان دیگر مقایسه کند و یا به آن بی اعتنا یا کم توجه باشد.
2 ـ تدبر و اندیشه: قاری و شنونده قرآن، هر دو باید توجه داشته باشند که منظور حق تعالی از کلمات و جملات قرائت شده چیست؛ پس دستور قرآن این است که صاحبان اندیشه در معانی آن تفکر کنند.
خداوند متعال می‌فرماید: «قرآن کتاب مبارکی است که آن را نازل کردیم تا مردم در آیاتِ آن تدبر کنند و بر صاحبان اندیشه متذکر باشند.» (سوره ص، آیه 29: «کتابٌ انزلناه الیکَ مُبارکٌ لِیَدَّبَّروُا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ اُولو الْاَلباب»)
پس از تدبر سعی کند مفهوم آیه را عملی سازد و آن را برنامه زندگی خود قرار دهد.
3 ـ تأثیر: تلاوت کننده و یا شنونده قران باید همواره خویش را مورد خطاب آیات قرآن بداند و در تمام امر و نهی و حکایات قرآنی، خود را مخاطب بداند تا در فضای معنوی کلام الهی قرار و در پرتو آن پند بگیرد. قرآن می‌فرماید: «ما قرآن را برای پند گرفتن آسان ساختیم. پس آیا پند گیرندهای هست؟» (سوره قمر، 22: «وَ لَقَدْ سَیَّرْنَا الْقرآنَ لِلذّکر فَهلْ مِنْ مُدَّکِرٍ»)
پس اگر در هنگام تلاوت و یا شنیدن آیاتِ عذاب، احساسِ وحشت و ترس و هنگام قرائت و یا شنیدن آیاتِ مغفرت و رحمت، نشاط و شادابی به فرد دست داد، معلوم است که کلام الهی در او اثر گذاشته است.
نتیجه آدابِ ظاهری و باطنی تلاوت قرآن این است که فرد پس
از تلاوت، تفکر و اندیشه و تدبر در قرآن به آن عمل نماید.
تلاوت
فضیلت، آثار و فواید تلاوت قرآن کریم
درجات بهشت بر اساس تعداد آیات قرآن تقسیم شده است و هر کس هر مقدار که با قرآن آشنا باشد درجات بهشت را طی می‌کند.
برای تلاوت قرآن کریم فضایل، آثار و فوائد دنیایی و آخرتی فراوانی بیان شده است: باروری ایمان، صفای دل، تخفیف گناهان، عبادت برتر، برخورداری از ثواب فرشتگان و پیامبران، هم‌نشینی با فرشتگان، پیمودن درجات کمال و ترقی در بهشت، درمان بیماری‌های روحی، رفع غم و اندوه، روشنایی دیدگان، مونس تنهایی، عمر با برکت، استجابت دعا، صفای خانه، رفع عذاب از پدر و مادر و....
شایان توجه است که پیمودن مراتب کمال قرائت، همچون رسیدن به مرحله تدبّر و عمل، مستوجب کمال ثواب و رضای الهی و دریافت خیرات بیشتر و بهتر می‌شود.
اهمیت و فضیلت قرائت قرآن تا چه اندازه است؟
برای قرائت قرآن، در کلمات گهربار پیشوایان معصوم (علیهم السلام) فضایل و آثاری بیان شده که موجب رشد و پرورش روح و روان آدمی می‌شود. همین فضائل و آثار باعث گردیده که تلاوت و قرائت قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار باشد. اکنون به برخی از این فضایل و آثار اشاره می‌کنیم:
.1سعادت‌مندی: پیامبر اکرم (ص می‌فرماید: «اگر زندگى سعادتمندان و مرگ شهدا و نجات در روز جزا و امنیت در روز هراس و نور در روز ظلمت و سایبان در روز حرارتِ شدید و سیراب شدن در روز عطش و ارزش و سنگینى در روز سبکى اعمال را مى‌خواهى، پس قرآن را مطالعه کن، چرا که قرآن یادآور خداى رحمان و حافظ از شیطان و عامل برترى در ترازوى اعمال است». (1)
در حدیث دیگر می‌فرماید: «هر کس قرآن بخواند، گویى به مرتبه پیامبرى رسیده است، جز آن که بر او وحى نمى‌شود!». (2)
.2باروری ایمان: امیرمۆمنان علی (علیه السلام) فرمودند: «بارورى و رشد ایمان با قرآن خواندن به دست مى‌آید». (3)
.3استجابت دعا: امام حسن مجتبی (ع) فرمود: «هر کس
قرآن بخواند ـ بلافاصله یا با کمى تأخیر ـ دعایش مستجاب خواهد شد». (4)
امام صادق (ع) می‌فرماید: «خواندن قرآن از روى
مصحف، عذاب پدر و مادر را سبک مى‌کند، گرچه کافر باشند».
.4نورانیت و افزودن خیر و برکت خانه: پیامبر اکرم (ص) فرمود: «خانه‌هایتان را با تلاوت قرآن نورانى کنید و آنها را همچون یهود و نصارا ـ که نماز و عبادت را در خانه‌ها تعطیل کرده، تنها در کنیسه و کلیسا انجام مى‌دهند ـ به گورستان تبدیل نکنید. هنگامى‌که در خانه‌اى زیاد قرآن خوانده شود، خیر و برکت آن فزونى یابد و اهل خانه مدت‌ها از آن لذت خواهند برد و همانگونه که ستارگان براى زمینیان مى‌درخشند، [این خانه] نیز براى آسمانیان مى‌درخشد».(5)
.5غفران گناهانِ پدر و مادر: امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «خواندن قرآن از روى مصحف، عذاب پدر و مادر را سبک مى‌کند، گرچه کافر باشند».(6)
.6افزایش مدّت بینایی: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر کس قرآن را از رو [با نگریستن بر آیات] بخواند، از بینایى‌اش براى مدت طولانى لذت خواهد برد». (7)
.7 آمیخته شدن قرآن با گوشت و خون قاری: امام صادق (ع) فرمود: «هر جوان مۆمنى که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خونش آمیخته خواهد شد».(8)
.8صفای دل: پیامبراکرم (ص) فرمود: «بدون شک این دل‌ها زنگار مى‌گیرند; هم‌چنان که آهن زنگ مى‌زند. عرض شد: صیقل آن به چیست؟ فرمود: قرائت قرآن».(9)
.9بهترین عبادت: پیامبر (ص) فرمود: «بهترین عبادتِ امتِ من، تلاوت قرآن است». (10)
.10 بخشش گناهان: نوشته شدن حسنه و پاک شدن گناهان.(11)
پی نوشت ها:
[1]. میزان الحکمه، ج8، ص74.
[2]. همان، ص82.
[3]. غررالحکم و دررالکلم، ص112.
[4]. بحارالانوار، ج89، ص204.
[5]. همان، ص200.
[6]. الکافی، ج2، ص613.
[7]. بحارالانوار، ج89، ص202.
[8]. الکافی، ج2، ص603.
[9]. قطب الدین راوندی، الدعوات، ص237; متقی هندی، کنز العمال، ج1، ص545.
[10]. وسائل‌الشیعه، ج6، ص168.
[11]. الکافی، ج2، ص611.
منبع:شبستان