به طور كوتاه به برخى از آنها اشاره می كنم: هر يك از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان، خويشان و نزديكان، همسايگان و شهروندان، جوانان و سال‏خوردگان، معلمان و دانشجويان، ثروتمندان و تهی دستان، كارگزاران و زيردستان، هم‏كيشان و هم‏وطنان و... نسبت به يكديگر وظايف و حقوقى دارند. كه رعايت آنها يك وظيفه وجدانى، اجتماعى و شرعى است. و تضييع آنها يك گناه و جرم محسوب می شود، كه در قيامت مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

امكان دارد خداى متعال در قيامت از حقوق تضییع شده خودش صرف نظر كند، ولى از حقوق تضيیع شده بندگان نسبت به يك‏ديگر صرف نظر نخواهد كرد؛ مگر اين كه خودشان رضايت دهند و از دادخواهى صرف نظر كنند.

انواع ظلم

اميرالمؤمنين(ع) فرمود: ظلم سه گونه است: اول ظلمى كه بخشيده نخواهد شد، دوم ظلمى كه بدون دادستانى رها نمی شود، سوم ظلمى كه مورد بخشش قرار خواهد گرفت. ظلمى كه بخشيده نخواهد شد عبارت است از شرك به خدا. قرآن مى ‏فرمايد: «إِنَّ اللّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِـهِ». اما ظلمى كه بخشيده مى ‏شود ستم كوچكى است كه هر انسانى نسبت به خودش روا داشته است. اما ظلمى كه بدون حساب رها نمی شود عبارت است از ظلم بندگان نسبت به يکديگر. قصاص در آن‏جا بسيار دشوار خواهد بود، سختى آن در حد زخم كارد و زدن تازيانه نيست بلكه بسيار سخت‏تر است.

رسول خدا(ص) فرمود: «هر كس از قصاص می ترسد از ستم به مردم خوددارى كند.»

مشكل حساب‏رسى به حق الناس در قيامت اين است كه در آن‏جا چيزى ندارد تا به طلب‏كاران بدهند؛ مثلاً كسى كه اموال مردم را در دنيا غصب كرده يا نفقه زن و فرزندانش را نداده يا شخصى را كشته و ديه‏ اش را نپرداخته يا ضربه ‏اى به مظلومى زده و ديه ‏اش را نداده يا زيان مالى به كسى زده و جبرانش نكرده يا از كسى غيبت كرده يا به او توهين و هتك حرمت كرده و راضى‏ اش نساخته است، در قيامت و به هنگام دادرسى چيزى ندارد تا به طلب‏كاران بپردازد.

راه حل رفع عذاب

حل اين مشكل به يكى از دو وجه امكان دارد: وجه اول اين كه به مقدار طلب بستان‏كار از حسنات بدهكار برداشته مى ‏شود و به طلب‏كار داده می شود. وجه دوم اين كه اگر حسناتى نداشت به همان مقدار از سيئات شاكى برداشته و در نامه عمل بده‏كار ثبت می شود.

شخصى از امام باقر يا امام صادق(ع) روايت كرده كه فرمود: بده‏كار را در قيامت حاضر می كنند در حالى كه شديداً وحشت زده و نگران است، اگر حسناتى دارد از او می گيرند و به طلب‏كارش مى ‏دهند و اگر حسناتى نداشت از گناهان طلب‏كار مى‏ گيرند و به بده‏كار می دهند.

رسول خدا(ص) فرمود: «شخصى را در قيامت براى حساب در محضر خداى متعال حاضر می سازند و نامه اعمالش را به دستش می دهند، وقتى در آن نگاه می كند حسناتش را در آن مشاهده نمی كند، می گويد: خدايا! اين نامه عمل من نيست، چون عمل‏هاى صالح خود را در آن نمی يابم. در جواب گفته مى‏شود: پروردگارت اشتباه و فراموشى ندارد. حسنات تو به واسطه غيبتى كه از مردم كرده ‏اى به آنان داده شده است. سپس شخص ديگرى را براى حساب حاضر می سازند و نامه عملش را به دستش مى‏ دهند. هنگامى كه در آن می نگرد عبادت‏هاى فراوانى در آن مشاهده مى‏ كند كه آنها را انجام نداده است، مى‏ گويد: خدايا! اين نامه عمل من نيست چون بعضى كارهايى كه انجام نداده ‏ام در آن ثبت شده است. در جواب گفته مى‏ شود: چون فلان كس از تو غيبت كرده بود، در عوض حسنات او را به نامه عمل تو منتقل كرديم.»

پی نوشت:

(گناه شناسی ایت الله امینی)