شهرستان ابرکوه با سابقه تاریخی چند هزار ساله نیز این روزها عزادار سرور و سالار شهیدان است.
مردم ولایی این منطقه حتی در دوران پهلوی اول نیز که حکومت به خیال خام خود، می‌خواست عزاداری امام حسین (ع) کمرنگ شود، دست از تلاش برای برگزاری مراسم محرم برنداشتند و به صورت‌های مختلف از جمله روضه خوانی‌های خانگی برای این مهم می‌کوشیدند.
آیین‌های عزاداری در ابرکوه همه ساله مشتاقان بسیاری را از اقصی نقاط کشور به این شهرستان می‌کشاند و تعزیه خوانی بیش از سایر قالب‌های عزاداری در این شهرستان قدمت دارد و شاید بتوان گفت که ابرکوه، خاستگاه تعزیه در استان یزد به شمار می‌رود.
حامد اکرمی، یکی از محققان ابرکوه به تورق برگ‌هایی از تاریخچه عزاداری در این شهرستان پرداخته است.
گذر هیئت‌های مذهبی از کوچه‌هایی به قدمت تاریخ
وی افزود: دسته‌های عزاداری در ابرکوه در 10 روز اول محرم به ویژه تاسوعا و عاشورای حسینی به شکل بسیار باشکوهی و با برنامه تنظیم شده، با گذر از کوچه پس کوچه‌هایی به قدمت تاریخ این شهر کهن، خود را به تکایا و حسینیه‌های محله‌های دیگر می‌رسانند و مراسم عزاداری ابا عبدالله الحسین(ع) را به شکل با شکوهی برگزار می‌کنند.
اکرمی عنوان کرد: تا قبل از ورود«آقا میرزا عبدالغنی»، از عالمان ابرکوه به این منطقه، مراسم عزاداری به این شکل برگزار نمی‌شد بلکه به طور عمده به صورت روضه خوانی بود و ایشان با ورود به ابرکوه از شهر نجف، مطابق با مراسم آن منطقه، مبادرت به تشکیل هیئات و دسته‌جات عزاداری کرد و دیگر مراسم را نیز از نجف اشرف به عزاداری ابرکوه وارد کرده است.
این محقق ابرکوهی یادآور شد: در آن زمان هیئت‌ها فقط از محله درب قلعه به عنوان بزرگترین محله ابرکوه حرکت می‌کردند و تمام مردم نیز از دیگر محلات برای عزاداری به آنجا می‌آمدند که بعدها و در سال 1325، محله دروازه میدان، هیئت جداگانه‌ای را راه‌اندازی کرد.
وی افزود: در آن زمان مرحوم «فتح‌الله اسماعیل» که مشهور به «فتح‌الله ام‌کلثوم» و طبال محله درب‌قلعه بود با هیئت از حسینیه و محل روضه که خانه حاج اسماعیل قیومی بود، حرکت می‌کرد.
اکرمی ادامه داد: روضه خوان‌های نخبه و خوب آن زمان، مرحوم سیدعلی اکبر عظیمی، قاضی، شیخ حسین و سید محمد واعظ و ... بودند که جایگاه و احترام خاصی در بین مردم داشتند/گزارش مکتوب/ هیفا پردل/.
این محقق ابرکوهی بیان کرد: در حال حاضر مسیر هیئت امروزی، همان مسیر قبلی است با این تفاوت که در گذشته هیئت‌ها به مراکزی مانند خانه مرحوم آقازاده و صمصام در محله دروازه میدان و منزل بصیری‌ها در محله گلکاران که محل روضه خوانی بود، می‌رفتند و در حال حاضر تنها همان مسیرها پیموده می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در آن زمان کسانی که در ایام محرم، روضه خوانی داشته‌اند، از فتح‌الله اسماعیل(سردسته هیئت) تقاضا می‌کردند که به خانه آنها بیاید و بعد از اجرای مراسم نیز به سردسته چند کله قند هدیه می‌دادند.
اکرمی ادامه داد: شبیه خوانی در روستای مهرآباد ابرکوه نیز در آن زمان مشهور بوده است و حتی مردم از شهر نیز به آنجا می‌رفتند.
هیئات مذهبی در ابرکوه گسترش یافتند
به مرور زمان و افزایش جمعیت، هیئت‌های مذهبی نیز گسترش پیدا کردند و در حال حاضر 12 تا 13 هیئت عزاداری در ابرکوه وجود دارد.
نخستین فردی که در ابرکوه نوحه سرود، حاج میرزا کاظم طبیب و نخستین فردی که در ابرکوه فن موسیقی(طبل و شیپور زنی) را رواج داد، محمدعلی رجایی در سال 1300 هجری قمری بوده است.
سابقه نخل‌برداری ابرکوه به زمان صفویه می‌رسد
سابقه نخل‌برداری در ابرکوه نیز به زمان صفویه می‌رسد که البته اکنون در بسیاری از شهرها رواج دارد اما در حدود 30 سال بود که مراسم نخل‌برداری در ابرکوه اجرا نمی‌شد اما در چند سال گذشته، با ساخت یک نخل توسط یکی از هیئات مذهبی، این رسم دوباره در حال احیا شدن است.
برگزاری مراسم تعزیه با شیوه‌های خاص و با استفاده از نسخه‌های اصل، زنجیرزنی و سینه‌زنی، عرض ارادت به امامزاده‌ها و مراسم‌های روضه‌خوانی خانگی نیز از دیگر مراسمی است که همچون سایر مناطق کشور، در ابرکوه مرسوم است و اوج این برنامه‌ها مربوط به دهه اول محرم است.