از مراحل قيامت که در آيات و روايات مورد توجه قرار گرفته، عبور از پل صراط است.

معنای صراط

صراط در لغت به معني راه و طريق است و در آيات قرآن نيز به همين معنا به کار رفته ، قرآن مي فرمايد: «خدا هر کس را بخواهد به راه راست هدايت مي کند.» (1)

البته گاهي در راهي كه منتهي به دوزخ مي شود نيز به كار مي رود.«و همسران آنان و آنچه را که غير از خدا پرستش مي کردند، محشور نمائيد آنگاه همگي را به سوي راه دوزخ راهنمایي کنيد.» (2)

در حقيقت راه بهشت و دوزخ هر دو به گونه اي آسان است ، راه بهشت در گرو اعمال انسان ها و پيروي از فرامين الهي و مطابق با آفرينش است و با بعد ملکوتي انسان هماهنگ است، و راه دوزخ در گرو توجه بيش از حد و هماهنگي با قواي حيواني است.

از آيات و روايات مي توان فهميد که در روز رستاخيز گذرگاهي عمومي وجود دارد که همگان بايد از آن عبور کنند. در روايات به آن صراط گفته شده و در قرآن اگر چه به طور صريح در اين مورد مطلبي نيست ، اما مفسران اين آيه را ناظر به صراط مي دانند:« هيچ يک از شماها نيست مگر اين که وارد آن (دوزخ) مي شود و اين مطلب، حکم و تقدير حتمي خداوند است، آنگاه پرهيزگاران را نجات مي دهيم و ستمگران را فرو مي گذاريم تا در آن آتش به زانو در افتند.» (3)

معناي کلمه «ورود»

در آيه فوق منظور از ورود چيست؟

- نظر اول: نزديكتر شدن به آن ؛ در زبان عرب ، اشراف و نزديكي به چيزي را ورود مي گويند.

مثلاً  اگر كسي به دروازه شهري رسيده باشد، گويند وارد آن شهر شد.

اين گروه به برخي از آيات قرآن استناد مي كنند مانند:درباره موسي (ع) «هنگامي که بر آب مدين وارد شد. » (4)

در واقع ، آب در درون چاه بود و مقصود از ورود بر آب مدين، اشراف بر آن و رسيدن بر بالاي آن است ، به دنبال آيه مي فرمايد: « گروهي را ديد که از آب چاه گوسفندان خود را سيراب مي نمايند.»  بديهي است کسي که داخل چاه شود نمي تواند بالاي آن را نظاره کند.

هم چنين در مورد کارواني که حضرت يوسف را در چاه يافت ، قران مي فرمايد:«قافله اي رسيد، سقاي قافله را براي آوردن آب فرستادند او نيز دلو خود را در چاه فرو برد.» (5)

کلمه «وارد» بر سقا اطلاق شده است که معمولاً براي آوردن آب بر سر چاه مي رود و به وسيله دلو و مانند آن از آن آب مي کشد، اما خود داخل آب نمي شود.

بنابراين مفاد آيه اين است که بهشتيان و دوزخيان همگي بر دوزخ اشراف پيدا مي کنند و نزديک آن قرار مي گيرند، سپس اهل بهشت نجات يافته و روانه بهشت مي شوند و دوزخيان به دوزخ افکنده مي شوند.

در مورد بهشتيان تعبير «نجات يافتن از دوزخ» به کار مي رود؛ زيرا آنان تا لب پرتگاه دوزخ مي رسند، از آنجا که در چنين شرائط بيم سقوط در آتش وجود دارد، به کار بردن لفظ «نجات» واژه اي مناسب است.

- نظر دوم: بيشتر مفسران «ورود» را به معني دخول مي دانند و بر اين اساس گفته اند همه اهل محشر (حتي اهل بهشت) داخل دوزخ مي شوند، سپس ستمکاران در آن رها شده و پرهيزگاران نجات مي يابند، بدون آنکه به آنان آسيبي برسد.

اين گروه نيز به برخي آيات استدلال کرده اند . به عنوان مثال :

- قرآن درباره پيشوایی فرعون در روز رستاخيز که فراعنه را پشت سر خود قرارداده و به سوي دوزخ رهبري مي کند (در حقيقت رهبري ظالمانه او در اين جهان، در آخرت تمثل پيدا مي کند) مي فرمايد:«يشوائي قوم خود را بر عهده گرفته و همگان را وارد آتش مي کند.» (6)

- قرآن درباره خدايان دروغين و مشرکاني که آنان را مي پرستيدند، مي فرمايد:«شما و آنچه که غير از خدا مي پرستيد هيزم دوزخ هستيد، و شما وارد آن مي گرديد و اگر اين معبودان، خدايان واقعي بودند، هرگز وارد آن نمي شدند، و در آن جاودانه خواهيد بود .» (7)

روايات

- پيامبر اسلام فرموده است:« صراط، از مو باريک تر، از شمشير برنده تر و از شب، ظلماني تر است.» (8)

«ادرود فرستادن بر من، نوري است بر روي صراط» (کنزالعمال،ج 1،ص 490،ح 2149)

- امام باقر (ع) در تفسير آيه «در چنين روز جهنم آورده مي شود، در اين روز انسان متذکر مي گردد ولي کجا اين تذکر فايده مي بخشد؟» (9)

مي فرمايد:«آنگاه راهي روي آن نصب مي شود که از مو باريک تر و از لبه شمشير تيزتر است.»

- شيخ مفيد مي گويد: در روايات آمده است راه مردم به بهشت در روز رستاخيز بشان پلي است که از آن عبور مي کنند و نيز در روايت وارد شده است که صراط باريک تر از مو و تيزتر از شمشير است که کافران بر آن لغزيده و در دوزخ فرو مي افتند. (10)

- تفتازاني مي گويد: صراط پلي است نصب شده بر روي دوزخ و همگي بر آن مي گذرند پلي که از مو باريک تر و از شمشير تيزتر است.

آنگاه مي گويد: ممکن است عبور از صراط همان مقصود از ورود همگان در آتش باشد که در آيه «و ان منکم الا واردها...» وارد شده است. (11)

از مجموع اين گفته ها استفاده مي شود که راه دوزخيان و بهشتيان همين صراط يا پل است، اما مسئله مهم لغزيدن پاي كافر و فرو افتادن در دوزخ و عبور مؤمنان از آن مي باشد.

مفاد آيه «و ان منکم الا واردها...» نيز همين است که همه انسان ها اعم از نيکوکار و بدکار، بهشتي و دوزخي وارد دوزخ خواهند شد، آن گاه گروه نيکوکار بدون آنکه آسيبي به آنان برسد ، نجات مي يابند.

حال بايد ديد مقصود از صراطي که بر متن دوزخ نصب مي شود و همه اهل محشر بايد از آن عبور کنند، چيست؟

در اين باره دو احتمال وجود دارد:

1- معني ظاهري آن : پل يا راهي نظير آنچه در دنيا وجود دارد ، در سراي ديگر بر جهنم نصب مي شود.

2- تجسم و تبلور صراط دنيوي : تجسم صراط مستقيمي كه پرهيزگاران در دنيا انتخاب كرده اند، اين است که آنان را به بهشت مي رساند و از طرفي راه هاي باطل که ستمکاران در اين دنيا پيموده اند؛ آنان را داخل دوزخ مي فرستد.آنچه از مجموع روايات و سخنان ائمه معصومين (ع) در خصوص صراط و راه وصول به دوزخ و بهشت به دست مي آيد، نظريه دوم است .

به عنوان مثال حضرت علي (ع) در باره سرانجام انتخاب راه خطا و انحراف از مسير تقوي مي فرمايد:«خطاها (پيروي از تمايلات حيواني) مرکب هاي سرکشي هستند که صاحبانشان بر آنها سوار شده و عنان آنها از دستشان گرفته شده پس آنان را وارد دوزخ مي نمايند، و پاکدامني و خويشتن داري در برابر شهوات، مرکب هاي مطيعي هستند که صاحبانشان بر آن نشسته و زمام آنان را در اختيارشان قرار گرفته پس از آنان را وارد بهشت مي نمايند.» (12)

از اين روايت به خوبي متوجه مي شويم که راه بهشت و دوزخ در حقيقت از هم اکنون در اين دنيا شروع مي شود و در نهايت به بهشت و دوزخ منتهي مي گردد.

چگونگي گذر از پل صراط

در برخي روايات چگونگي گذشتن انسان ها از صراط و کيفيت آن بيان شده است.

1) به سرعت برق: خاندان پيامبر(ص)، ائمه اطهار(ع)

2) به سرعت باد

3) به سرعت اسب دونده

4) به سرعت انساني که پياده راه مي رود

5) مانند انساني که با دست و سينه حرکت مي کند

6) حركت بسيار آهسته و به سختي با زانوها(13)

پی نوشت ها:

1-(قرآن کريم ، سوره بقره، آيه 213)

2-( سوره صافات، آيات 22 و 23)

3-(سوره مريم، آيات 71 و 71)

4-( سوره قصص، آيه 23)

5-( سوره يوسف، آيه 20)

6-( سوره هود، آيه 98)

7-(سوره انبياء، آيات 98 و 99)

8-( تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 572)

9-( سوره فجر، آيه 23)

10-( علامه مجلسي ، بحارالأنوار، ج6، ص155)

11-( همان ، ج6، ص154)

12-( همان)

13- (سوره روم 51 و 51 به همين مضمون است)

منبع: جام

211008