عقیق: عوامل و دلایل متعددی سبب می شود که دعای انسان به اجابت نرسد. این عوامل عدم استجابت دعا ممکن است مرتبط با موضوعی که آن را می خواهیم، یا نوع دعا کردن ما، یا نوع عملکرد ما باشد. بنابراین باید عوامل عدم استجابت دعا را بشناسیم تا اگر قابل رفع هستند، آنها را رفع نماییم. و اگر از مسائلی است که قابل رفع نیست (مثل عدم استجابت دعا به خاطر مصلحت نبودن)  نظر به حکمت الهی داشته و او را شکر گوییم. با این نگاه عوامل منع استجابت دعا را بیان می کنیم :

۱- نشناختن جهت و راه دعا

اولین دلیل مستجاب نشدن دعا رعایت نکردن آداب ان هست . رسیدن بـه هـر هدفى، راهى دارد، براى استجابت دعا نیز باید مراحلی را گذراند

امام صادق(ع) مى فرماید: باید که پیش از دعا حـمـد و سـتـایش خدا کنى، نعمت هایى را که به تو بخشیده به یاد آورى، سـپـس شـکـر و سپاس گویى، آن گاه درود بر پیغمبر و آل او فـرسـتى، سپس از گناهانت یاد کرده اقرار نمایى و از آسیب آن به خدا پناه برى; این است جهت و راه دعا.(1)

۲- وقت نشناسى

مى گویند: فلانى خروس بى محل است؛ هرچند که خداوند از رگ گـردن بـه انسان نزدیک تر است اما باید وقت دعا را رعایت کرد. در حـالات معصومان(ع) مى خوانیم که آن ها در اوقات و موقعیت هاى خـاصى به دعا مشغول مى شدند. مواردى چون دعا بین اذان و اقامه، هنگام بارش باران، شب جمعه، هنگام سحر و … که در روایات آمده است و در استجابت دعا نقش موثرى دارند.

۳- وفا نکردن به عهد نسبت به خداوند

رابطه انسان با خدای متعال، رابطه ای دو طرفه است و  خداوند عهدهایى بر گردن بنده اش دارد که باید عملى شوند تا خداوند نیز وعده اش در استجابت دعا را وفا کند.

امام صادق(ع) در پاسخ عده اى کـه از عـلت عدم استجابت دعا پرسیده بودند، فرمود: به دلیل این کـه شما به عهدهاى خود در پیشگاه خداوند وفا نمى کنید، در حالى که خداى تعالى مى فرماید: به عهد من وفا کنید تا من به عهد شما وفـا کنم. به خدا قسم اگر به عهد خدا وفا کنید، خداى متعال نیز به عهد شما وفا مى کند.(2) از جـمـلـه عـهـدهـایى که انسان بر گردن دارد، عمل صالح است که مـصـادیـق فراوانى دارد؛ مانند: قرائت قرآن، انجام واجبات، صله رحم، کمک به نیازمندان و… .

۴- ایمان و یقین ناکافى

کسى که دست به دعا برمى دارد اگر ایمان قلبى به اجابت دعاى خود نـداشـتـه بـاشد، نتیجه نمى گیرد و مانند آن است که تشنه اى در بـیـابـان بـى آب و عـلـف به دنبال دریا بگردد.

نبى اکرم(ص) مى فـرماید: "ادعوا الله وانتم موقنون بالاجابه(3) خدا را بخوانید و یـقـیـن بـه اجـابت داشته باشید

امام صادق(ع) نیز مى فرماید: "اذا دعـوت فـظن ان حاجتک بالباب(4) در وقت دعا یقین کن که حاجت تو بر در خانه آمده است.

۵- شرک در دعا

یکی از دلایل مهم عدم استجابت دعا شرک در دعا است . شـرک بـسـیـار ظـریف است و در هر امرى از امور دینى و عبادى مى تـوانـد دخـیـل بـاشـد. در دعا نیز این موضوع یکى از عوامل عدم اسـتـجـابـت دعا است. هرگز نمى توان خارج از محدوده توحید قرار گـرفت و انتظار استجابت دعا را داشت. خداى متعال مى فرماید:
«هُوَ الْحَیُّ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ(5) او زنده زندگى بخش است معبودى بجز او نیست پس تنها همو را بخوانید و دین را خالص براى او سازید.»

۶- همراه نبودن صلوات در دعا

در دعـا تـوجه به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) اهمیت بسیار دارد. کسى که دعا مى کـنـد نـبـاید از یاد رسول او غافل شود، که اگر غافل گردد، مـانـنـد آن است که غذاى بى چاشنى بخورد. مزه و لطف دعا در این اسـت کـه بـا یـاد رسـول هـمـراه گردد. امام کاظم(ع) مى فـرمـایـد: هرکس پیش از ستایش خداوند و درود و صلوات بر پیامبر دعا کند مانند کسى است که بدون زه تیراندازى کند.(6)

۷- نیت آلوده

در دعـا بـایـد نـیـت، پاک و اخلاص، کامل باشد.

امام صادق(ع) مى فـرماید: به راستى بنده وقتى که با نیت پاک و قلب با اخلاص خداى را بـخـوانـد اگـر به عهد خداى عزوجل وفا کرد، دعایش مستجاب مى شـود و اگـر خدا را بدون نیت پاک و اخلاص بخواند، دعاى او اجابت نمى شود.(7)

۸- سنگ دلى

دلـى که سخت باشد، به اعمال زشت عادت کرده باشد و ستم و جنایت برایش اسان باشد هرگز نمی تواند رضایت خدا را جلب کند.

امـام صادق(ع) مى فرماید: همانا خداى تعالى دعایى که از دل سخت و سنگ دل برخاسته باشد، مستجاب نمى کند.(8)

۹- ناممکن و نامشروع بودن

خـواسـتن چیزى که ممکن نیست و یا چیزى که خلاف شرع مقدس است، آن هـم از خدای حکیم، کارى عبث و بـیـهوده است. کسى که به درگاه خدا دعا مى کند باید بداند که چـه مـى خـواهـد، آیا چیزى که مى خواهد ممکن است و آیا در حیطه کـارهـاى مـشـروع قرار دارد یا خیر؟ امام على(ع) مى فرماید: اى کـسـى کـه دعـا مى کنى آن چه را که حلال نیست و آن چه را که نمى شود از خدا مخواه.[۹]

۱۰- سرگرم محرمات و لهو و لعب بودن

انـسانى که و غرق در لهو و لعب است و دعا را جدی تلقی نمی کند، لایق استجابت دعا نیست. حـضرت على(ع) مى فرماید: خداى تعالى دعاى قلبى را که سرگرم لهو و لعب باشد نمى پذیرد.(10)

۱۱- خودخواهى

خـداونـد دوست دارد بنده او قبل از دعا و آرزو براى خود به فکر دیـگـران بـاشد. حضرت زهرا(س) براى مردان و زنان اهل ایمان دعا مـى کـرد و بـراى خـویشتن دعا نمى کرد، سبب را پرسیدند، فرمود: نخست هم سایه سپس خانه.(11)

۱۲- ناامیدى

امـیـد در هـر کارى باعث ادامه کار و حرکت به سوى هدف است. دعا نـیـز ایـن چنین است. از این رو مى خوانیم: خدایا آرزویم را در امیدوارى به رحمتت برآور.(12) نـاامیدى از درگاه خداوند باعث عدم استجابت دعا است، که خود مى فـرمـایـد:
«إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ(13) از فرج خدا نومید مشوید، که جز گروه کافران از گشایش خدا نومید نمى ‏شوند»

۱۴-  اعراض از امر به معروف و نهى از منکر

فـرامـوش کردن یا ترک امر به معروف و نهى از منکر،  عامل عدم استجابت دعا است. رسول گرامى اسلام مى فرماید: امـر بـه مـعـروف و نهى از منکر کنید و گرنه خدا بدان شما را بر نـیـکان شما مسلط مى کند و دعاى نیکان شما در آن موقع به اجابت نمى رسد.(14)

۱۴- دعا نکردن در زمان راحتى

انـسـان بـه هـنگام راحتى و نداشتن مشکل نیز باید با دعا انس و الـفـت داشته باشد و آن را مانند واکسنى بداند که در زمان سختى و مـشـکـل به کمک او مى آید و او را نجات دهد. امام صادق(ع) مى فـرمـایـد: هرکس خوش دارد که در حال سختى دعایش به اجابت برسد، باید در حال راحتى دعا کند.(15)

۱۵- امور را از خدا ندانستن

کسی که دل او غرق در شرک است و برای حاجاتش همه کس و همه چیز را مد نظر قرار می دهد، نباید توقع داشته باشد که خدای تعالی او را با شرکش، بپذیرد. خداى عزوجل این چنین فرمود: هرکه از من چیزى بخواهد و بداند که زیان و سود از سوى من است، اجابتش مى کنم.(16)

۱۷- دعا نکردن به صورت جمعى

هـرچـنـد کـه از دعاى انفرادى نیز مى توان نتیجه گرفت، اما اگر تـعـدادى جـمـع شـونـد و مانند دعاى کمیل، ندبه و توسل، یک صدا خـداوند را بخوانند، پروردگار نظر خاصى به آن محفل خواهد کرد و نـتـیـجـه بـهترى حاصل خواهد شد. امام صادق(ع) مى فرماید: هرگز چـهـار نـفر در کارى گرد هم نیامدند و دعا نکردند مگر آن که با حاجت روا شده متفرق گشتند.(17)

۱۸- اصرار نکردن در دعا

انسان باید به هر طریقی خدای را بخواند و در دعا اصرار کند:
«ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً(18) خداى خـود را بـه تضرع و زارى و با صداى آهسته بخوانید.»

رسول اکرم مـى فـرماید: به راستى خداوند افرادى را که اصرار در دعا دارند دوست مى دارد.(19)

البته ممکن است هیچ کدام از عوامل مانع اجابت دعا وجود نداشته باشد و همچنان انسان اجابت را نبیند. در روایـت اسـت که خداوند دوست دارد سخن و دعاى بنده محبوبش را بـسـیـار بـشـنود و اگر در اجابت دعاى بنده خویش عجله نمى کند، عـلـتـش آن اسـت که مى خواهد همواره صوت بنده اش را بشنود، لذا کـسـى کـه دعـایـش مـستجاب نمى شود باید به خودش بیندیشد و اگر عـوامـل عـدم اسـتـجابت دعا را در وجودش نیافت امیدوار باشد که بـنـده خـاص خدا است و خداوند به او نظر خاص دارد. امام رضا(ع) مـى فـرماید: امام باقر(ع) فرمود: مومن حاجتى از خداى عزوجل مى خـواهـد، امـا اجابتش به تاخیر مى افتد، به خاطر دوستى صدایش و شنیدن ناله اش.(20)

پی نوشت ها:

1_(فیض کاشانى، تفسیر صافى (چاپ قدیم، تهران) ص۵۴٫)
2_(بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸٫)
3_(تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۵٫)
4_(اصول کافى، ج۲، ص۲۳۸٫)
5_(غافر(۴۰) آیه ۶۵٫)
6_(بحارالانوار، ج۴، ص۲۵۳٫)
7-(سفینه البحار، ج۱، ص۴۴۹٫)
8_(همان، ص۴۴۶)
9_(وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۱۲۹٫)
10_(تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۷٫)
11_(سفینه البحار، همان.)
12_(دعاى مکارم الاخلاق.)
13_(یوسف آیه ۸۷)
14_(سفینه البحار، همان.)
15_(اصول کافى، ج۴، ص۲۳۷)
16_(شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۳۴۱)
17_(همان، ص۳۵۷٫)
18_(اعراف(۷) آیه ۵۵)
19_(نهج الفصاحه، ص۷۶)
20_(وسائل الشیعه، ص۱۱۱۱)