عقیق: نشست اندیشه ورزی قرآنی در برنامه هفتم توسعه با حضور حجت الاسلام حریزاوی رئیس سازمان دارالقرآن و قائم مقام سازمان تبلیغات اسلامی تنی چند از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای فراکسیون قرآن و عترت در سالن جلسات این سازمان برگزار شد.
در ابتدای این نشست حریزاوی در خصوص ضرورت این نشست گفت: سازمان دارالقرآن یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین نهادهایی است که حاصل دغدغه‌های اساتید فن است، خالصانه شکل گرفته و یک دارایی ارزشمند برای نظام مقدس جمهوری اسلامی به حساب می‌آید.
وی درباره ضرورت برگزاری این جلسه در این مقطع زمانی گفت: حقیقت امر یک جمله است و آن چیزی جز مهجوریت قرآن نیست. این مهجوریت همه جا خود را نشان می‌دهد و با این نگاه اگر با نظام برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و نظامات مختلفی که در جامعه اسلامی ما حاکم است، بنگریم، می‌بینیم که در حوزه کار قرآنی عقب هستیم. رهبر معظم انقلاب نیز در این رابطه می‌فرمایند که ما در این نظام‌سازی حتی از اهل سنت هم عقب هستیم.
قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی افزود: آنچه به عنوان مسئول کارگروه تبلیغی، فرهنگی و مذهبی، یکی از ۹ کارگروه در تدوین احکام برنامه هفتم، متوجه شدم این است که قرآن ذیل این کارگروه باید تنها به عنوان یکی از دو حکمی که ما اجازه داریم از بین ۱۳ حکم، ارائه و ورود داشته باشد و نهایتاً ۱۳ حکم دیگر مربوط به حوزه فرهنگ است؛ لذا این موضوع حفره عمیقی را نشان می‌دهد که معلوم نیست چگونه باید آن را پر کرد. این در حالی است که وقتی به حوزه سلامت یا مسکن ورود می‌کنیم، آنقدر احکام متنوع و مفصل و مختلف وجود دارد که اصلاً نوبت به ما نمی‌رسد که بخواهیم حرفی بزنیم.
حریزاوی ادامه داد: الان هم بحث ما بودجه نیست، بلکه موضوع برنامه است؛ لذا در برنامه هفتم نگرش پولی وجود ندارد و نهایت اتفاقی که در اینجا رخ می‌دهد مقیاس‌هایی برای تدریج پنج‌ساله است که ذیل این برنامه، پنج برنامه مالی باید تدوین شود. موضوع دیگر حفظ قرآن است که یک دغدغه برای همه شده است و تاکنون فرمان مقام معظم رهبری در این حوزه مبنی بر تربیت ۱۰ میلیون حافظ در کشور هنوز زمین مانده است. حتی اگر خوشبینانه بتوانیم سالانه ۷۰۰ نفر را در سال حافظ کنیم، بعد از پنج سال به ۳ هزار ۵۰۰ نفر می‌رسیم که فرسنگ‌ها با آنچه رهبری ترسیم کرده است، فاصله داریم.
وی با تاکید بر اینکه امروز ما با یک فاصله بین آنچه که وظیفه نظام است در حوزه قرآن و آنچه که باید باشد مواجه شده‌ایم، گفت: البته اینکه ما قرآن را هم عرض سایر عرصه‌ها ببینیم، مظلومیت و مصیبت دیگری است، یعنی کارگروه قرآن را مستقلاً و کارگروهی مثل مسکن را نیز مستقلاً در نظر بگیریم. آیا نباید به گونه‌ای فکر کرد که به عنوان مثال کارگروه گردشگری ما که خود یک بخش مستقل است، نسبتی با قرآن داشته باشد؟ آیا ما نمی‌توانیم پدیده‌ای به عنوان گردشگری قرآنی داشته باشیم؟ اگر اینچنین است پس ما می‌توانیم قرآن را در همه کارگروه‌هایی که سند و برنامه تولید می‌کنند ضرب کنیم؟ آیا شهرسازی قرآنی، نظام سلامت قرآنی نداریم؟ آیا این‌ها با قرآن مرتبط نیستند؟
رئیس سازمان دارالقرآن گفت: روزی که شبکه قرآن و معارف سیما تأسیس شد خیلی‌ها خوشحال شدند، اما خیلی‌ها هم نگران شدند که نکند قرآن را از سایر شبکه‌ها جارو کنند و سایر شبکه‌ها پاسخگوی مسائل قرآنی نباشند. متأسفانه این اتفاق امروز رخ داد. شبیه به این موضوع را امروز در نظام برنامه‌نویسی و نظام بودجه‌ریزی هم خواهیم داشت؛ لذا تشکیل این جلسه و مطالعه‌ای که دوستان ما در بخش پژوهش سازمان دارالقرآن انجام دادند، پاسخ به چنین خلأ‌هایی است.
وی با بیان اینکه با این جلسه ماجرا تمام نمی‌شود، بلکه تازه بازی شروع خواهد شد، اظهار کرد: ما این سوالات و دغدغه‌ها را باید مطرح کنیم. امروز با توجه به روی کار آمدن دولت جدید، با وجود همه سختی‌ها و مشکلات دیگر کشور، مجبوریم که این مطالبه را از دولت به صورت جدی بگیریم. این دغدغه‌ها باعث شد تا در حوزه قرآن و تأثیر مباحث قرآنی در نظام برنامه‌نویسی و بودجه‌ریزی کشور این پیگیری را انجام دهیم.
حجت‌الاسلام علی تقی‌زاده، قائم‌مقام سازمان دارالقرآن الکریم در این نشست در رابطه با موضوع قرآن در برنامه‌های توسعه تا برنامه ششم، قرآن در قانون احکام دائمی برنامه، پیشنهاد کمیته تبلیغ تدوین لایحه برنامه هفتم توسعه و پیشنهاد فراکسیون قرآن و عترت در این خصوص پرداخت و اظهار کرد: مقام معظم رهبری در بیانات متعددی با اشاره به تلاش جدی دشمن برای حذف قرآن از زندگی مسلمین و به خصوص مردم ایران پیش از انقلاب اسلامی (بلای امروز دنیای اسلام و علت تمام عقب‌افتادگی‌ها و ضعف‌های کشورهای اسلامی) می‌فرمایند: «برادران و خواهران عزیز! سال‌های متمادی در این کشور تلاش شد تا بین ملت و قرآن فاصله بیندازند. برای ایجاد فاصله، عمداً تلاش کردند؛ سعی کردند تا قرآن را از زندگی ما به کلی حذف کنند».
قرآن با جایگاه واقعی‌اش فاصله دارد
وی ادامه داد: ایشان هر فعالیتی که منجر به اقامه قرآن شود، از بزرگترین کارهای راهبردی کشور می‌دانند و باز تأکید داشتهاند که «امروز در سراسر دنیای اسلام، هر کاری برای قرآن، و در جهت فهم قرآن و اشاعه قرآن انجام گیرد، یکی از بزرگترین حسناتی است که می‌شود، تصور کرد.»؛ «کاری که قرآنی‌ها امروز در کشور ما می‌کنند، یک کار راهبردی و مهم است … کسانی که در این راه تلاش می‌کنند، در واقع این حرکت راهبردی را انجام می‌دهند و این بسیار مهم است؛ این را باید قدر دانست.» با این وجود، اما متأسفانه آنچنان که امور قرآنی در نظر رهبری از کارهای راهبردی و مهم کشور است، ولی در عمل در لایه‌های مختلف شاهد مهجوریت قرآن هستیم و در لایه تصمیم‌گیری‌های کلان، امور قرآنی از جایگاهی که باید داشته باشند، برخوردار نیست.
تقی‌زاده با اشاره به جایگاه قرآن در برنامه‌های توسعه ادامه داد: در برنامه اول توسعه، قرآن در فراموشی مطلق قرار داشت و حتی یک بار هم واژه مقدس قرآن استفاده نشده است. در برنامه دوم قرآن در حد ترجمه به زبان‌های دیگر مطرح شد و تنها جایی که لفظ قرآن در برنامه دوم توسعه ذکر شده است در بند ز تبصره ۵۷ است. در برنامه سوم نیز توجه به آموزش همگانی قرآن مورد تاکید بود و وضعیت در برنامه سوم بهتر شد. در ماده ۱۵۹ به امور قرآنی البته در کنار اموری دیگر پرداخته شده است و مجموعاً چهار بار لفظ قرآن استفاده شده است.
وی در ادامه گفت: در برنامه چهارم نیز توجه به پژوهش‌های قرآنی و نهضت قرآن‌آموزی مورد تاکید بود؛ که در سال ۸۳ تنها سه بار لفظ قرآن به کار رفته است. اما برنامه پنجم قرآنی‌ترین برنامه توسعه بود. در برنامه پنجم که در سال ۸۹ نوشته شد ۱۲ بار لفظ قرآن به کار رفته است و شاید بتوان گفت قرآنی‌ترین برنامه همین برنامه بوده است. یکی از مسائل مهم این است که این برنامه با تأکید ویژه‌ای بر مسائل فرهنگی در همان مواد اولیه با دیگر برنامه‌ها تفاوت دارد.
مهجوریت مطلق قرآن در برنامه ششم
قائم‌مقام سازمان دارالقرآن تصریح کرد: در برنامه ششم مهجوریت مطلق قرآن به چشم می‌خورد، چراکه یک بار هم واژه مقدس قرآن در برنامه ششم توسعه وجود ندارد! همین نکته نشان دهنده عدم اهمیت مسئله قرآن در نگاه مسئولان قوه مجریه و قوه مقننه است. برنامه ششم ۲۱ بخش دارد که غالباً اقتصادی است. با بررسی ساختار و فرایند تهیه و تصویب برنامه‌های توسعه از جمله برنامه ششم و هفتم توسعه در ساختار و فرایند تهیه و تدوین برنامه توسعه، نه در شوراهای برنامه‌ریزی و کمیته‌های مشورتی برنامه ششم و نه در کارگروه‌های معین و کارگروه‌های تخصصی برنامه هفتم، قسمتی که متولی و پیگیر امور قرآنی باشد دیده نمی‌شود که شاید یکی از دلایل مهجوریت برنامه‌های قرآنی در برنامه‌های توسعه همین امر باشد.
تقی‌زاده به جایگاه قرآن در قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور اشاره کرد و گفت: در ماده ۳۷ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور به منظور زنده و نمایان نگهداشتن مبانی اسلام ناب محمدی (ص) و اندیشه دینی، سیاسی و فرهنگی و سیره عملی حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری و برجسته کردن نقش ایشان به عنوان یک معیار اساسی در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ها و تسری آن به مجموعه ارکان نظام و نیز انتقال آن به نسل‌های آینده، دولت مکلف است با بهره‌گیری از ظرفیت همه دستگاه‌های مربوط به ویژه آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و جهاد دانشگاهی، مراکز فرهنگی و هنری، حوزه‌های علمیه، صدا و سیما، شهرداری‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد و بسیج اقدامات گسترده‌ای را انجام دهد.
وی افزود: به منظور دستیابی به جامعه‌ای متمسّک به قرآن و عترت (ع) و برخوردار از ایمان و عمل صالح و گسترش فرهنگ حیات‌بخش قرآن و عترت (ع) در راستای اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی، دولت موظف است نسبت به مواردی ازجمله تأمین اعتبارات و پشتیبانی لازم به منظور اجرای برنامه‌ها، سیاست‌ها و فعالیت‌های تعیین شده، حمایت از ارتقای سطح سواد قرآنی جامعه با رویکرد روخوانی و روانخوانی، آموزش عمومی قرآن، تدبّر، تفسیر، تبلیغ، ترویج و پژوهش‌های قرآن و عترت و حمایت لازم به منظور تربیت حداکثری حافظان قرآن کریم (جز و کل) با اولویت آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی حوزوی و تشکل‌های مردم نهاد اقدام کند. همچنین دولت مکلف است از طریق شورای عالی حوزه‌های علمیه در اجرای وظایف تکلیفی نظام اسلامی و به منظور حضور مؤثر و هدفمند حوزه و روحانیت، از حوزه‌های علمیه در حکم نهاد عمومی غیر دولتی پشتیبانی و حمایت‌های زیر را به عمل آورد.
قائم‌مقام سازمان دارالقرآن در ادامه به ظرفیت‌های متناسب با برنامه‌های قرآنی در سیاست‌های کلی برنامه هفتم اشاره و اظهار کرد: سیاست‌های کلی برنامه هفتم در ۷ سرفصل «اقتصادی»، «امور زیربنایی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «علمی، فناوری و آموزشی»، «سیاسی و سیاست خارجی»، «دفاعی و امنیتی»، «اداری، حقوقی و قضائی» و در ۲۶ بند تصویب و در ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ ابلاغ شده است. همانطور که مشاهده می‌شود اولویت اول با مسائل اقتصادی است و حتی در امور زیربنایی به قرآن و حتی مسائل فرهنگی اشاره‌ای نشده است. در سرفصل سوم یعنی فرهنگی و اجتماعی نیز تأکید بر توسعه فرهنگ قرآنی نشده است. این‌ها همه نشان‌دهنده مسئله نبودن قرآن در لایه سیاستگذاری است. آنچه در سرفصل سوم می‌تواند ظرفیت‌های خوبی برای برنامه‌های قرآنی باز کند، عناوینی همچون اعتلای فرهنگ عمومی یا ارتقای سلامت اجتماعی است.
پیشنهاداتی برای برنامه هفتم توسعه
وی به پیشنهاداتی برای برنامه هفتم توسعه در جهت مهجوریت‌زدایی از قرآن اشاره کرد و گفت: پیشنهاد می‌شود کارگروه قرآنی در کمیته‌های دولت و مجلس تعریف شود. از آنجا که در ساختار و فرایند تهیه و تدوین برنامه هفتم، جایگاهی مختص پیگیری امور قرآنی تعبیه نشده است، پیشنهاد می‌شود کارگروه مختص قرآن در این ساختار تعبیه شود تا در فرایندهای تدوین برنامه شاهد مهجوریت برنامه‌های قرآنی نباشیم. پیشنهاد بعدی قرآنی کردن سند تحول دولت است. دولت سیزدهم در همان ابتدای کار سند تحولی دولت را به عنوان اهداف سند هفتم به مجلس ارائه کرده است. از آنجا که به تجربه ثابت شده است که آنچه مورد عمل دولت قرار می‌گیرد، همان لایحه و سندی است که خود دولت نوشته است، این سند بسیار اهمیت پیدا می‌کند. مشکل اینجاست که در سند تحول دولت قرآن جایگاهی ندارد. پیگیری برای قرآنی کردن سند تحول دولت از الزامات قرآنی کردن برنامه هفتم توسعه خواهد بود.
تقی‌زاده ادامه داد: پیشنهاد بعدی تأکید بر اهمیت و محوریت مسئله قرآن در ماده دوم است. پیشنهاد می‌شود برای اهمیت و اولویت یافتن مسائل قرآنی در کشور، حتماً مسئله قرآن جز مسائل محوری برنامه هفتم در ابتدای برنامه ذکر شود تا مسائل قرآنی در حاشیه دیگر مسائل و لابه‌لای مواد بیشمار برنامه هفتم از دید مسئولان مخفی نماند. پیشنهاد دیگر نوشتن ماده یا موادی ویژه تقویت امور قرآنی است. همانطور که برای مساجد یا اماکن مقدس زیارتی یا نهاد مقدس خانواده یک یا چند ماده در برنامه‌های پیشین موجود بوده است، حتماً لازم است یک یا چند ماده با اولویت بیشتر نسبت به دیگر مسائل فرهنگی به خود کتاب مقدس قرآن اختصاص یابد. حتی مثل برنامه پنجم توسعه نیز می‌توان در بخش‌های غیر فرهنگی همچون علم و فناوری نیز به مسائل قرآنی پرداخته شود.
قائم‌مقام سازمان دارالقرآن در ادامه به ماده پیشنهادی فراکسیون قرآن و عترت مجلس اشاره و تصریح کرد: دولت مکلف است، در راستای اجرای اسناد راهبردی منشور توسعه فرهنگ قرآنی و تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، به منظور اولویت‌بخشی به قرآن کریم در نظام مدیریت فرهنگی کشور، گسترش فرهنگ حیات‌بخش قرآن و عترت (ع) و ارتقای سواد قرآنی جامعه، با بهره‌گیری از ظرفیت همه دستگاه‌ها به ویژه وزارتخانه‌های «فرهنگ و ارشاد اسلامی»، «آموزش و پرورش» و «علوم، تحقیقات و فناوری»، سازمان تبلیغات اسلامی، صداوسیما، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، جهاد دانشگاهی، شهرداری‌ها، مؤسسات مردم‌نهاد و بسیج، اقداماتی را انجام دهد.
وی افزود: ازجمله این اقدامات ریشه‌کنی بیسوادی قرآنی از طریق فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی قرآنی در جامعه، برنامه‌ریزی برای بهبود فرآیندها، ابزار و منابع آموزشی، تقسیم کاری ملی میان دستگاه‌های فرهنگی و تخصیص اعتبارات مورد نیاز در قالب بودجه‌های سنواتی، حمایت از توسعه زیرساخت‌ها و توانمندسازی مؤسسات قرآنی مردم‌نهاد و پیش‌بینی منابع مورد نیاز در بودجه‌های سنواتی، بسترسازی و ایجاد سازوکارهای حمایتی به‌منظور ترویج حفظ قرآن و برنامه‌ریزی برای تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم، حمایت از توسعه فرهنگ قرآنی در فضای رسانه‌ای و مجازی؛ از طریق حمایت از رسانه‌های قرآنی، پشتیبانی از فعالیت‌های نوآورانه، فناورانه قرآنی و آموزش‌های رسانه‌ای به فعالان قرآنی، توانمندسازی سرمایه انسانی مورد نیاز نظام توسعه فرهنگ قرآنی با تاکید بر تربیت مربی قرآن کریم، حمایت از نظریه‌پردازی و توسعه پژوهش‌های قرآنی، به منظور کاربردی‌سازی تعالیم قرآنی در زندگی فردی و اجتماعی، حمایت از طرح‌های پژوهشی ترجمه و تفسیر قرآن و نیز صیانت و بازآفرینی تراث قرآنی، تقویت جلسات عمومی و تخصصی قرآن کریم با محوریت مساجد، حمایت از تولید محصولات فاخر هنری با مضامین قرآنی با اولویت آثار نمایشی و توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآنی در سطح بین‌المللی است.
تقی‌زاده در ادامه تذکراتی را جهت کارآمدی ماده پیشنهادی بیان کرد و گفت: یکی از مهمترین محورهایی که در تدوین اسناد بالادستی و مواد برنامه باید مورد توجه قرار گیرد توجه ویژه به عنصر و شاخص مهم «مردمی‌سازی» است. اگر پیچ کارها دست دولت باشد، تجربه دهه‌های گذشته نشان داده است که دولت نمی‌تواند برنامه را اجرا کند و کاری جلو نمی‌رود. نباید اشتباه دهه‌های قبل را انجام داد و دوباره در همه امور، سند طوری نوشته شود که پیچ امور به دست دولت باشد. بلکه باید دولت بسترسازی و زمینه‌چینی کند تا مردم بتوانند همه امور از جمله امور قرآنی را جلو ببرند. در این صورت اجرایی‌شدن امور و همچنین قدرت نهادهای قرآنی و مردمی برای تحقق اهداف بازتر می‌شود؛ و این اصل کلی است که باید مدنظر باشد.
قائم‌مقام سازمان دارالقرآن اظهار کرد: برای کاربردی‌تر شدن این ماده به نظر می‌رسد باید در هر بند نهادهای مسئول مشخص شود تا پیگیری و اجرایی شدن مواد تسهیل شود. به عنوان مثال وظایف وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان دارالقرآن الکریم، صداوسیما، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها به خصوص دانشگاه فرهنگیان، جهاد دانشگاهی، شهرداری‌ها، مؤسسات مردم‌نهاد و بسیج نه به صورت کلی در ابتدای ماده بلکه در بندهای مختلف تصریح شود. در غیر این صورت و مشخص نکردن متولی شاهد عدم پیگیری و تحقق مواد خواهیم بود. همچنین پیشنهاد می‌شود تا جای ممکن مواد به صورت کمی نوشته شوند تا قابل سنجش و مطالبه‌گری باشد.
سیدجلیل میرمحمدی، نمایندگان مجلس و اعضای فراکسیون قرآن و عترت در این نشست گفت: بودجه مهم‌تر از برنامه هفتم توسعه است و ما باید پیشنهادات تکمیلی برای بودجه ۱۴۰۲ داشته باشیم.
سپس خواجه پیری فعال و پیشکسوت قرآنی گفت: ما در این برنامه ۱۰۰ سال دیگر هم به عدد ده میلیون حافظی که رهبری اشاره کردند نمی‌رسیم. ما معتقدیم این امر در صورت حضور دولت در ده سال اجرا شدنی است گرچه برخی اختلافات در جامعه قرآنی اجازه مطالبات را نمی‌دهد.
آنچنان که کار قرآنی می‌کنیم، قرآنی کار نمی‌کنیم
محمد خواجوی فعال دیگر قرآنی بود که به سخنانی پرداخت وی با اشاره به اینکه اقدامات در برنامه هفتم توسعه با چه انگیزه‌ای باید صورت گیرد گفت: در این برنامه به روخوانی قرآن اشاره شده است اما با چه هدفی این امر قرار است اتفاق بیافتد؟ ما از اول انقلاب تا کنون به بیش از صد میلیون نفر آموزش قرآن داده‌ایم اما چون انگیزه‌ای وجود نداشته است مستمر و مؤثر واقع نشده است. قرار نیست همه هر چیزی را که رهبری میگویند تکرار کنند بلکه باید زمینه ساز و بستر ساز اجرایی شدن فرامین رهبری باشند.
وی ادامه داد: احیای ارزشهای قرآنی در جامعه به عنوان پیکره اصلی تلقی شود. ارزشهای قرآنی باید از بالا نهادینه شده و مردم به آن عمل کنند و به صرف قرآن خواندن و مبادی را فرا گرفتن ارزشی ندارد. اگر بدین صورت بود باید جامعه مصر و عربستان سرآمد جهان می‌شدند اما واقعیت این است که باید ارزشها در جامعه زنده شوند. آنچنان که کار قرآنی می‌کنیم، قرآنی کار نمی‌کنیم.
خواجوی ادامه داد: پژوهش‌هایی برای عملیاتی کردن آنچه به عنوان قانون صورت می‌گیرد باید از سوی این برنامه به منظور قرآنی کردن جامعه مشخص شود.
دولت نقش جایگاهش را در نقش برون سپاری به مردم مشخص کند
سپس انجم شعاع مدیر عامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت با اشاره به هزاران مؤسسه قرآنی در کشور گفت: انتظاری که مؤسسات از برنامه هفتم توسعه دارند این است که دولت جایگاهش را در نقش برون سپاری به مردم مشخص کند.