عقیق: آزاده لرستانی: برای ما دهه شصتی‌ها که جنگ را بیش‌تر با خاطرات پشت جبهه و کمک به مادرانمان در تهیه لباس و آذوقه برای رزمندگان یا قصه بمباران و پناه گرفتن در زیرزمین خانه سپری کرده‌ایم، یک خاطره به خوبی از همان دوران کودکی تا امروز در ذهنمان نقش بسته است و آن هم شرکت در مراسم تشییع و تدفین مراسم شهدای گمنام که هر مراسمی به مناسبتی حس و حال شهر یا محله‌مان را تغییر می‌داد و طنین نوای «سوی دیار عاشقان رو به خدا می‌رویم» صادق آهنگران دوباره آن خاطره خوش دوران کودکی را برایمان یادآوری می‌کرد.
برکتی که با مراسم تشییع شهدای گمنام در کشور جاری و ساری شد، همچنان ادامه دارد و حضور نسل چهارم انقلاب که فقط درباره حماسه حضور دلیرمردان این سرزمین شنیده است، نشان می‌دهد خون شهید هنوز در جامعه گیرایی دارد.
داستان شهدای گمنام که به همان دوران هشت سال دفاع مقدس بازمی‌گردد، با اینکه ۳۴ سال از زمان آتش‌بس می‌گذرد، ادامه‌دار است. هنوز در غرب کشور، در کنار زاینده‌رود و حتی در آن سوی مرز در کشور عراق، استخوان‌های بهترین جوان‌های ایران پیدا می‌شود؛ شهدایی که هرچند در زمین گمنام‌اند، اما نامشان در عرش الهی می‌درخشد.
کهف الشهدای تهران
ایران که همواره قدردان شهدای گمنامش بوده و هست، از همان دهه ۷۰ به ایجاد مزار و یادبودی از شهدای گمنام اهتمام ورزید. در این میان تلاش‌های بی‌وقفه پرسنل کمیته جست‌وجوی مفقودین یا تقدیم چند شهید برای تفحص و شناسایی شهدا و اهتمام بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس دست به دست هم داد تا امروز هر وقت اراده کردید بتوانید مزار شهیدی را در نزدیک محل کار، تحصیل یا محل زندگیتان بیایید و با توسل به او همای سعادتتان را جستجو کنید.
مزار شهدای گمنام در ارتفاعات کُلَکچال تهران، عظیمیه کرج، گاوازنگ زنجان، عون به علی تبریز، تپه شهدای ایذه، مسجد بلال صداوسیما، مسجد قدس شهرک قدس، تپه نورالشهداء بزرگراه دوران، مسجد علی بن الحسین علیه‌السلام و هزاران جای دیگر پاتوق میلیون‌ها ایرانی برای ساعت‌ها خلوت کردن با خدا و شهداست. یادمان‌های شهدای گمنام، بخشی از میراث فرهنگی ماست که قرار است به عنوان ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس شهید گمنام در تاریخ این مرز و بوم ماندگار شود.
یادمان شهدای گمنام تهران مرکز
ثبت مزار شهدای گمنام در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران
اهمیت جایگاه یادمان‌های شهدای گمنام باعث شد که این مهم از سوی بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و وزارت گردشگری مورد توجه قرار گیرد. به همین خاطر در نهم خردادماه سال جاری علی دارابی قائم‌مقام وزیر گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی در نامه‌ای مراتب ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس شهید گمنام را به استانداران کشور ابلاغ کرد. در بخشی از نامه دارابی به ۳۱ استاندار کشور آمده است: «در اجرای مواد ۱۱ و ۱۲ از قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی و مواد ۲ و ۳ آئین‌نامه اجرایی قانون مذکور مصوب ۱۳۸۷ هیأت وزیران و همچنین آیین‌نامه مشارکت در پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس شهرها و روستاها مصوب ۱۴۰۰ هیأت وزیران، مراتب ثبت میراث فرهنگی ناملموس شهید گمنام، تفحص، تشییع، یادمان‌سازی، پاسداشت و زیارت (ملی) به شماره ۲۶۷۹ در تاریخ ۰۳/۰۳/۱۴۰۱ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران اعلام می‌شود. هرگونه اقدام که موجب حراست و پاسداری این میراث می‌شود، مورد تأکید است».
یادمان شهدای گمنام در دانشگاه آزاد واحد قم
آماری از یادمان‌های شهدای گمنام
در کل سطح کشور ۲ هزار و ۳۱۵ یادمان وجود دارد که در مجموع، پذیرای بیش از ۱۰ هزار و ۸۰۰ شهید گمنام هستند. بیش‌ترین مزار شهدای گمنام مربوط به بهشت زهرای تهران است که چهار هزار شهید گمنام را در خود جای داده است. البته از لحاظ تعداد مزار شهدای گمنام استان‌های تهران و اصفهان به ترتیب ۳۱۷ و ۱۶۵ بیش‌ترین مزار را به خود اختصاص داده و استان کردستان نیز کم‌ترین مزار شهدای گمنام را دارد.
مزار شهید گمنام در ابوموسی
شاید جالب باشد که بدانید اولین مزار شهید گمنام در جزیره ابوموسی قرار دارد. پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ تاکنون بیش از ۳۵ هزار شهید شناسایی شده‌اند و هنوز نیز کار شناسایی شهدای گمنام ادامه دارد.
سردار کارگر: به غیر از مزار شهدای گمنام باید به دنبال ثبت روایتگری دفاع مقدس باشیم
در همین راستا، سردار بهمن کارگر رئیس بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس با اشاره به همکاری وزارت گردشگری در ثبت مزار شهدای گمنام در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران بیان داشت: این وزارتخانه، دفاع مقدس را زنده کرد و چه میراثی بالاتر از حفظ میراث دفاع مقدس است؟ حفظ آثار در دفاع مقدس یکی از وظایف اصلی وزارتخانه میراث است.
وی با بیان اینکه از هشت سال گذشته تاکنون همه آثار دفاع مقدس به عنوان میراث ثبت ملی شده است، افزود: در سوم خردادماه جاری میراث شهید گمنام به عنوان میراث ناملموس ثبت شد و یادمان‌های آن‌ها نیز به عنوان میراث ملموس ثبت شده است، باید به دنبال ثبت روایتگری دفاع مقدس باشیم.
دارابی: کارهای اجرایی ثبت مزار شهدای گمنام بهشت زهرا در دست اجراست
علی دارابی، معاون میراث فرهنگی وزارت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی هم در گفت‌وگو با خبرنگار گروه حماسه و مقاومت خبرگزاری فارس با اشاره به اینکه میراث دفاع مقدس در امتداد تمدنی بزرگ ایران است، خاطرنشان کرد: وظیفه ما حفاظت و صیانت از دفاع مقدس در سازمان میراث فرهنگی است. البته میراث دفاع مقدس در ۲ بخش میراث ملموس و ناملموس ثبت ملی شده و می‌شوند.
وی ادامه داد: میراث دفاع مقدس به سه بخش میراث ناملموس، ملموس و منظر فرهنگی تقسیم می‌شود. به طور مثال ثبت انگشتر حاج قاسم سلیمانی به عنوان میراث ملموس و ثبت یادمان دهلاویه سردار مصطفی چمران به عنوان میراث ناملموس صورت گرفته است.
یادمان شهدای گمنام در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
دارابی با تأکید بر اینکه ثبت مزار شهدای گمنام در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس جزء برنامه کاری سازمان متبوعش است، تصریح کرد: برای مزار شهدای گمنام در استان‌ها و تهران به دنبال عملیاتی کردن تفاهم‌نامه موجود میان وزارتخانه گردشگری و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس هستیم.
وی ادامه داد: تازه مقدمات کار ثبت مزار شهدای گمنام در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس شروع شده و اکنون در مرحله مطالعاتی است. در بحث مطالعاتی به طور مثال نظر برخی دوستان این است که مجموعه بهشت زهرا در تهران به صورت جداگانه لحاظ شود که این مورد در دست بررسی است.
به گزارش فارس، امروز که مکان یادمان‌های شهدا به عنوان یکی از قرارگاه‌های فرهنگی شهر شناخته می‌شود، حکایت از نقش شهدا در ترسیم قطب گردشگری آینده پیش‌رو دارد. آینده‌ای که با آینده کودکانمان پیوند دارد و قرار است نسل به نسل پابرجا بماند.