عقیق:امیرحسین کسائی: ششمین نشست از سلسله جلسات علمی «آهات» با موضوع تحلیل مدیحهسرایی محرم و صفر امسالِ مهدی سلحشور با حضور این مداح، حجتالاسلام سید محمدمهدی شفیعی، شاعر و نوحه سرا، حجتالاسلام علی جعفری معاون فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) و محمدمهدی سیار دبیر علمی نشست این آهات برگزار شد.
قم، یکی از چشمههای جوشان مداحی انقلاب است
محمدمهدی سیار، شاعر و نوحهسرا در ابتدای این مراسم با اشاره به اینکه قم همانطور که نقطه شروع و مبدأ انقلاب اسلامی است، قوام انقلاب هم در این سالها برعهده این شهر بوده و به همین جهت مداحی انقلابی هم یکی از نقاط جوشانش در قم است، اظهار داشت: مهدی سلحشور با هنرمندی خود و ارتباط دائم با فضاهای اندیشهای و دانشگاهی و فضاهای فرمی و هنری و هم با کادرسازی و آموزش مداحی، نقش بسیار تاثیرگذاری در این جبهه داشته است.
وی افزود: جلسات آهات توانسته جای خود را میان اهالی علم و نظر و هم اهالی مداحی و ستایشگری پیدا کند و این موجب خرسندی است. در استانها این ایده در حال تکثیر است.
محمدمهدی سیار شاعر و نوحهسرا
سیار در بیان ویژگیهای سلحشور گفت: مهدی سلحشور سالیان سال است که پذیرای نقد بوده است. خودش در کسوت استادی همواره نقد دیگران را داشته است و خودش هم پذیرای منتقدین از عملکرد خود بوده است. بعد از یک دهه محرم و فاطمیه خود این مداح نشستهایی با شاعران و دست اندرکاران بُعد محتوایی هیأت و کارشناسان بیرونی دارد و کارهای یک دهه را نقد میکند.
این جلسات نقد، موجب پیشرفت جبهه انقلاب است
مهدی سلحشور، مداح اهل بیت(ع) در ابتدای این نشست اظهار داشت: تردید ندارم در سایه این جلسات نقد، جبهه انقلاب پیشرفت میکند و خیرات و برکات خواهد داشت و امیدوارم تداوم داشته باشد.
حجتالاسلام علی جعفری، معاون فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره)
سلحشور؛ اصیلترین سبک مداحی فارسیزبان شیعه را نمایندگی میکند
حجتالاسلام علی جعفری، معاون فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) در این نشست تخصصی به عنوان منتقد اجتماعی با اشاره به اینکه از بُعد اجتماعی، مداحی مهدی سلحشور پدیدهای به نام «مداح ـ نامداح» است، اظهار داشت: او مداح است از این جهت که ذات این کار در وجود، زندگی و سلوکش به اوج خودش رسیده است و مداح نیست یعنی به عرضیات مداحی توجهی آنچنانی ندارد و آنها در وجودش رقیق هستند؛ در حالی که دیگران توجه بسیاری به این ابعاد دارند. در واقع سلحشور اصیلترین سبک مداحی فارسیزبان شیعه را اجرا و نمایندگی میکند.
وی افزود: او از پیشگامان استفاده از اصطلاحات عربی در مداحی بوده است و بعدها این شیوه، در سبک خواندن میثم مطیعی هم ادامه پیدا کرد اما اصالت کار او در زبان فارسی است. همچنین سلحشور از جنبه سلبریتیبودن و کارهایی که شاید دوپینگ مداحان برای دیده شدن بتوان لقب داد، دور است.
ویژگیهای مداح رسانهای و سلبریتی
جعفری در بیان ویژگیهای ایجابی و سلبی مداحی سلحشور گفت: بدنمندی، خواندن برای ضبط شدن، اهمیت وایرال شدن در فضای مجازی بیش از خود مجلس، رشد تباکی در برابر افول بکاء و ... از ویژگیهای مداح سلبریتی و رسانهای است که سلحشور از آن دور است. ارتباط خوب با علما و ارتباط مستمر با شعرا از ویژگیهای سلحشور است و میتوان گفت او به سمت ترانه خواندن نرفته است.
معاون امور فرهنگی کمیته امداد امام خمینی(ره) افزود: سلحشور در کنار کار مداحی، دارای سابقه طلبگی، سلوک معنوی و روحیه رزمندگی است و به همین جهات از بسیاری آفات مداحی به دور است. برخی بعد از مداحی به جبهه رفتند و بعد از افول جریان ایثار و شهادت کمی روند خود را تغییر دادند اما سلحشور رزمنده بود و بعد مداح شد. او همچنان آن حال و هوا را در خود حفظ کرده است.
هیأت فاطمیون قم در سه دهه اخیر، کانون خلاقیتهای هنری و مداحی بوده است
وی با اشاره به اینکه مداح برای اینکه بتواند مجلس را روی فرم نگه دارد و پاسخگوی نسلهای مختلف باشد بایستی خلاقیت و نوآوری داشته باشد، اظهارداشت: مداحان ذاتی و اصیل بهتر از مداحان رسانهای و دوپینگی، نوآوری و ابداع انجام میدهند. سبک عزاداری هیأت فاطمیون قم در سه دهه گذشته کانون خلاقیتهای هنری و مداحی بوده است. بسیاری از هیأتهای مختلف کشور از جمله میثاق با شهدا تهران متأثر از این هیأت بودند. سلحشور در مداحی بقیةالشهداست.
جعفری با بیان اینکه رویش دَم محوری در هیأت و تلفیق مداحی و مناجاتخوانی از هیأت فاطمیون قم بوده است، گفت: سلحشور در شهر قم هست اما بواسطه تعامل با مجالس شهرستانی رسماً یک مداح ملی است. در روند عزاداری این هیأت نیز میتوان گفت یک درونمایه تهرانی و یک درونمایه قمی را شاهد هستیم.
این پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: مدیریت امر هیأت، نشانهشناسی هیأت، تقسیم وظایف جدید در این هیأت فضاسازی خود را پیدا کرد. در این هیأت بیش از ۵ نسل با لذت کامل حضور یافته و از فضای هیأت استفاده میکنند.
سلحشور در عین پایبندی به هویت مداحی، اهل خلاقیت است
وی با اشاره به اینکه حفظ اصالتها و تعهد به آنها در عین خلاقیت و نوآوری، خودش میتواند یک جریان فرهنگی در ایران قلمداد شود،گفت: حاج مهدی سلحشور در حوزه مداحی و مرحوم سلحشور در حوزه فیلمسازی همین روند را دارند. در سریال یوسف تعهد به قرآن را کاملاً مشاهده کردیم. این را میتوان خلاقیت در عین پایبندی نامگذاری کرد که بسیار هم حائز اهمیت است.
برخی به اسم نوآوری سنتهای مداحی را زیرپا میگذارند
حجتالاسلام سید محمد مهدی شفیعی، شاعر و نوحه سرا به عنوان منتقد هنری در این میزگرد تخصصی اظهارداشت: سلحشور ارتباط و انس بسیاری با اساتید اخلاق دارد که این از لوازم مورد نیاز مداحان است. این کار هیأت و مداح را از خطاها حفظ خواهد کرد. سلحشور در مداحی، اجرا، عرضیات مداحی و طلبگی هم طلبه است، یعنی هرجا میان مداح و طلبه امروز تعارضی رخ داده، سلحشور در بخش طلبهها بوده است.
وی با اشاره به اینکه در مداحی، طلبگی و شعر هرجایی بناست خلاقیت صورت گیرد، از سنت بیرون میزنیم، اظهارداشت: هیأت پایگاه سنتهای ماست و برای خلاقیت اولین و راحتترین گزینه عبور از سنتهاست و این کار درست است که جدید است اما آیا ارزشمند هم هست؟ بخشی از کارهای موسیقیایی جدید که به بهانه کرونا از سوی مداحان تولید شده است آیا در پایگاه سنتی مداحی تعریف میشود؟ خروج از سنت به معنای خروج از هیأت است. کار جدید با عبور از سنت، ماهیت را کنار میزند.
سلحشور علاوه بر حفظ سنتهای مداحی در طلبگی هم برای خود خط قرمز قائل است
شفیعی با بیان اینکه مداحان در قبال سنت مرثیهخوانی، روضه و هیأت یک حدود و ثغور قائل هستند، گفت: این محدودیت از برخی کارهای جدید ممانعت کرده که البته درست هم بوده است اما سلحشور خط قرمز طلبگی را هم قائل بوده است. او در عینی که از چارچوب سنت دستگاه سیدالشهدا و طلبگی بیرون نزده است اما خلاقیت و نوآوری دارد. او همچنین روند انقلابی هم دارد. گاهی برخی برای پرداختن به چارچوب انقلابی، سنت هیأت را کنار میزنند که مورد استقبال جامعه هیأتی هم نیست؛ اما نوآوری و خلاقیتهایی که داشته، جریانساز است و در هیأتهای مختلف پیاده شده است زیرا خلاقیتهای او از چارچوب هیأت خارج نشده است.
سلحشور در دهه ۸۰ مداحی انقلابی را جان تازه بخشید
این شاعر با اشاره به اینکه انقلابیگری زمانی که در هیأت هضم شود، قابل تسری به شهرهای دیگر است، گفت: زمانی که از جریان حاج صادق آهنگران و زمان جنگ فاصله میگیریم، در جریان تهرانی هیأت هرچند اشخاص انقلابی هستند اما محتوا انقلابی نیست. استمرار حاج صادق آهنگران در دنیای بعد از دفاع مقدس در هیأتهای تهران توسط حاج منصور ارضی رقم خورد. حاج منصور در دهه ۷۰ علمدار جریان انقلاب شد و جایی که او ایستاده بود، پایگاه رزمندگان شد. پس از این در دهه ۸۰ حاج مهدی سلحشور جریان مداحی انقلابی را با خواندن از امام و شهدا جانی تازه میبخشد. او با ابتکاراتی مانند سرود پایانی در این دهه کار را شروع میکند و ثمرات رسانهایش را با مهدی رسولی، سیدرضا نریمانی و میثم مطیعی برداشت میکنیم. برای تحلیل این سه مداح حتماً باید حاج مهدی سلحشور را دید؛ زیرا او پشتوانه آنها بوده است. اما جریان رسانهای او در دهه ۸۰ او را ندید.
وی با اشاره به اینکه در دهه ۸۰ مهدی سلحشور برای برخی نوحههایش هزینه داد و مقابل این جریان انقلابی برخی سکولارها ایستادگی میکردند، گفت: این هزینهها را او داد که امروزه اینگونه از نوحهها در بستر هیأت پذیرفته است و امروز مداحان دیگر کارها را انجام میدهند.
سلحشور اهل خواندن روضه باز نیست
شفیعی با اشاره به اینکه سلحشور هیچگاه روضه باز نمیخواند و همواره مراتب روضه را رعایت میکند و شاید صرفاً در شب عاشورا روضه باز بخواند، تصریح کرد: متأسفانه این معضل امروز هیأتهاست و در هفتگیها هم روضه باز میخوانند و برای عاشورا چیزی باقی نمیگذارند و اینها را ناشی از همان زیطلبگی میدانم.
وی افزود: سلحشور انس و ارتباط مستمر با شعرا دارد و گعدههای مختلف حضوری و تلفنی باهم دارند و در پی این ارتباط سلحشور در واحد غزل میخواند و جواب میگیرد. «به سرم غیر شما نیست هوایی ابدا» یک غزل است که در دهه اول محرم امسال خوانده است. او انواع قالبهای کلاسیک را در نوحه میخواند.
این نوحه را اینجا بشنوید:
سلحشور در سالهای اخیر، ملودی حدود ۳۰۰ نوحه را ساخته است
این شاعر و نوحهسرا با اشاره به اینکه شاعران بسیاری که صرفاً نوحهسرا هم نیستند با سلحشور در ارتباط هستند، گفت: در بحث ملودی خود حاج مهدی وارد میشود و براساس نظر یکی از دوستان، ملودی بیش از ۳۰۰ نوحه در سالهای اخیر توسط خود ایشان تولید شده است. این ناشی از نفس شناخت موسیقی است و به همین جهت ملودی خارج از هیأت کم دارد.
وی با بیان اینکه برخی از مداحان متأسفانه ظرفیت هر سبک را نمیشناسند و به طور مثال، روضه را در شور میخوانند، گفت: هر سبک دارای ظرفیت متمایزی است. حاج مهدی سلحشور، سرود پایانی را در هیأتها راهاندازی کرد و امروز از فراگیری این سبک، ۸۰ سرود پایانی موفق در کشور طراحی شده است و این سبک امروز در هیأتهای مختلف انجام میشود. در این سبک از امام و شهدا گفته میشود و در نهایت به ظهور ختم میشود.
سه سبک مداحی که سلحشور ایجاد کرده است
شفیعی با بیان اینکه در سرود پایانی جمع شدن زیر خیمه سیدالشهدا کامل دیده میشود و مفهوم مشارکت نمایان میشود،گفت: هیأت از ابتدا محل اجتماع و معیت بوده است و این در سرود پایانی بسیار پررنگ است و همه اصحاب سیدالشهدا میشوند و همه فرصت رجزخوانی دارند. پیشزمینه هم از سال ۸۵ و ۸۶ آغاز کرد و ظرفیت بعد از روضه را احیا کرد. واحد کند هم از ابتکارات سلحشور است و حتی میتوان از آن با عنوان احیا نام برد. در واحد کند مخاطب میتواند به شعر فکر کند و به کلمه کلمه توجه کند و فرصتی برای اشک ریختن است. در این سبک فرد آرام آرام شعر میشنود و آرام سینه میزند و فرصت دوباره خلوت در جمع برای مخاطب حاصل میشود.
این شاعر و نوحهسرا با بیان اینکه تناسب فرم و محتوا برای مداحی نیاز به ضلع سوم یعنی شناخت جنس صدای مداح برای خلق یک اثر خوب دارد، تصریح کرد: برخی ملودیهایی که در این سالها برای سلحشور ساخته شده یا مشترک میان او و چند مداح بوده است، ویژگیهای فردی را لحاظ نکرده است یا ملودیساز جنس صدای او را نمیدانسته است. جنس صدای سلحشور خاص است اما برخی از ملودیها اصلاً متناسب صدای او نیست.
اشعار امسال سلحشور سالم اما بیآرایه و اتفاق است
وی با بیان اینکه کارهای امسال سلحشور عمدتاً سالم از جنس شعر و زبان سالم اما خالی از آرایه و اتفاق است، تصریح کرد: خود اشعار از حیث رعایت اسلوب شعر بی اشکال است اما آرایه و اتفاق هنری در آنها خیلی کمرنگ است و این را به نسبت کارهای سالهای قبل گفتم. یعنی شعر ایرادی ندارد اما برای جلسه فاطمیون و سلحشور کافی نیست و ظرفیتهای او بسیار بیشتر است. اشعار کلاسیک ابتدایی و پایانی او نقاط قوت است و کارهای موفق او عمدتاً غزلهایی است که خوانده است.
شفیعی افزود: مخاطب هیأت فاطمیون نسبت به وقایع کشور بیتفاوت نیست و خود این هیأت نیز این چنین است؛ بنابراین این جلوهها در نوحههای حاج مهدی سلحشور هم حضور دارد و مخاطب نسبت به آن پذیرش دارد.
نوحهای که امسال بسیار دیده شد
این شاعر و نوحهسرا افزود: یکی از نوحههای مطرح حاج مهدی سلحشور امسال نوحه «یکی یکی تو روضههات موهام سفید شد، با هر کسی رفیق شدم رفت و شهید شد» بود. دم پایانی امسال هیأت هم بسیار خوب بود.
سلحشور در ادامه این نکته، افزود: امسال این نوحه بسیار مورد توجه قرار گرفت و مردم حفظ کردند و به عنوان سرود پایانی خوانده شد که شعرش از رضا خورشیدی است که هیأتشناس است و ملودیاش هم کار بنده است.
این نوحه را اینجا بشنوید:
از ۸ سالگی که مداح شدم خودم سبک ساختم
مهدی سلحشور، مداح اهل بیت(ع) در بخش پایانی این میزگرد تخصصی با اشاره به اینکه اگر مداحان دچار بَه بَه و چَه چَه و اقبال عمومی بروند مسیر سخت میشود، گفت: بارها به مداحان جوان در شهرستانها گفتم، خوش به حال شما که کسی شما را نمیشناسد و تلاش برای جلب رضایت اهلبیت(ع) دارید. مداحی کار سختی است و باید با اخلاص سراغ آن رفت. ارتباط من با شعرا زمانی بیشتر شد که تصمیم گرفتم ضعف خود را در حوزه شعر بپوشانم. من مداح هستم و شاعر حرفهای نیستم برای همین این ارتباط را تشکیل دادم و برکات بسیاری دیدم. در زمینه سبک هم از ۸ سالگی که وارد این عرصه و گروه سرود شدم تصمیم گرفتم خودم تولید کنم و همان سال هم اولین سبکم را ساختم که بیش از ۳۰ نفر از اعضای آن گروه سرود شهید شدند.
وی با بیان اینکه تولید سبک و ملودی نیازمند ذهن موسیقیایی است، گفت: در آن گروه سرود ما تحت اشراف و راهنمایی یک بزرگتر بودیم و این آرزوی من است که در مجمع فاطمیون به این ظرفیت برسیم که هر ۷-۸ نوجوان تحت اشراف و راهنمایی یک بزرگتر باشند. بعد از دفاع مقدس هیچگاه تصور نکردم که جنگ تمام شده و من رزمنده نیستم و این نگاه را به خانوادهام هم منتقل کردم و امروز ۶ ماه در سال را در استانها حضور دارم و در جلسات شرکت میکنم.
روزانه ۵ ـ ۶ ساعت برای تولید محتوای هیأت، مطالعه دارم
سلحشور گفت: من در این سالها هم هنوز روزانه ۵ـ۶ ساعت مطالعه در زمینه شعر، سبک و تاریخ و ... دارم. وقتی یک مرتبه با یوسف رحیمی از شاعران عزیز بررسی کردیم، ۸۰ نمونه اولیه شعر و نغمه داشتیم که هنوز اجرا نکرده بودیم.
این مداح اهل بیت(ع) ادامه داد: رویکرد من در جلسه بیشتر حماسی بوده است. هرجایی میروم در ابتدای جلسه ۱۵ ـ ۲۰ بیت حماسی میخوانم و بعد مدح را شروع میکنم. همواره فکر میکنم اداره جلسه که با مناجات و مرثیه شروع میشود، روح من را راضی نمیکند. تصورم بود، آذریها خوب شروع میکنند بنابراین دوست داشتم با حماسه شروع کنم. برای نقل مباحث حماسی و انقلابی چند جای جلسه را برای خودم فرض کردهام، یکی ابتدای جلسه، دیگری در پیشزمینه که بعد از روضه است و باید برخی حرفها زده شود. بعد از زمینه به این نتیجه رسیدم میتوانم مرثیه بخوانم که تا دوسال پیش نوحه میخواندیم اما شروع کردم به خواندن یک غزل حماسی. بعد از آن هم واحد کند است که خاستگاهش مرثیه است و بعد از آن هم واحد تند است که اشعار حماسی میخوانیم. بعد از آن هم شور است که فضای عاطفی دارد و الان به سمت مرثیه رفته است و در نهایت سرود پایانی است که رویکرد ما این است که جلسه ختم به هویت شود. این سرود پایانی روی افراد بسیاری اثرگذار بوده است و بعضاً مسیر زندگی افرادی را عوض کرده است.
هیأت را با هدف تهذیب، تحصیل و ورزش جوانان به قرارگاه فرهنگی تبدیل کنیم
سلحشور گفت: متاسفانه برخی مداحان از این ظرفیتها درست استفاده نمیکنند و فرضاً یک ساعت به صورت شور سینه میزنند. این روند با هیچ معیاری سازگار نیست و ما تلاش کردیم خواندن ما فلسفه داشته باشد. من تمام آمال و آرزوهایم را در هیأت ریختم و در ساختمان هیأت که در حال ساخت است، تلاش کردم برای تهذیب، تحصیل و ورزش جوانان برنامه داشته باشیم و برنامه ما این است که در این فضا یک قرارگاه فرهنگی داشته باشیم. در این مجموعه یک یادمان شهدا داریم و در طبقات دیگر ورزشگاه، آشپزخانه، حسینیه، مکتب نوجوانان حاج قاسم، تولید محتوای رسانهای، مسجد و ... داریم که برای معماریاش تلاش داریم متناسب با حال و هوای هیأت باشد.
این مداح اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه مرحوم حاج فرجالله سلحشور به من میگفت من خودم کارگردان و بازیگردان هستم، اما در هیأت، روضه و مداحی امام حسین(ع) خودت باش و بازی و بازیگری نکن، همچنین به من توصیه میکرد اگر به نکتهای بعد از مشورت رسیدی تا کاری را انجام بدهی حتماً انجام بده، تصریح کرد: نگاه انقلابیگری را تکلیف خودم میدانم. معتقدم باید بین صف حسین و حسینیان و یزید و یزیدیان موضع داشت و هزینه موضعگیری را پرداخت. نمیشود که هم دم از امام حسین (ع) زد و هم در تبیین مکتب و مرام والای امام حسین (ع) هزینهای پرداخت نکرد. نمیشود در مقابل جبهه استکبار نایستاد و دم از مظلوم نزد. اما قطعاً این کار باید با ظرافت و هنر بیان شود.
مداحان امروز در بُعد انقلابی، سه گروهاند
وی ادامه داد: در اتخاذ مواضع انقلابی، اهل مسامحه نیستم. ما امروز در میان مداح سه دسته داریم، اول غیرانقلابی، دوم انقلابی که جرأت بیان مسائل را ندارد و سوم هم انقلابیهایی که موضعگیری میکنند.
سلحشور با بیان اینکه اهل روضه باز نیستم؛ زیرا با روحیه خودم سازگار نیست، گفت: جریان رسانهای ما کمی ضعیف است و از دهه ۸۰ تاکنون آثار بسیار خوبی خواندهایم، اما دیده نشده است. اگر به ادب حضور در هیأت توجه کنیم، خواهیم دید که برخی از مسائل جایگاهی در هیأت ندارد و بسیاری الفاظ قابل طرح نیست. یک مرتبه یکی از دوستان گلایه میکرد چرا محضر مقام معظم رهبری اینگونه میخوانند و در جای دیگر با مُدل دیگری؟ من گفتم من در آنجا هم همانگونه میخوانم که در هیأت خود میخوانم. متأسفانه برخی مداحان در هیأت خود اصلاً انقلابی نیستند.
تا ۸ـ۷ سال قبل صرفاً از نغمات خودم استفاده میکردم
این مداح اهل بیت(ع) افزود: بسیاری از مداحان، موسیقی هیأت و نیازهای این طیف را نمیدانند. بنا دارند شاد بخوانند اما لحن حماسی است و یا شب عاشورا لحنی دارد که متناسب با مجلس شادی است و این به دلیل نشناختن موسیقی است. در ۸-۷ سال اخیر من از نغمات دیگران استفاده میکنم و در گذشته از ظرفیت دیگران استفاده نمیکردم اما در این سالها به ظرفیت دیگران هم توجه کردم، ضمن اینکه اکثر اوقات سعیام بر این بوده که زمینه، واحد کند و سرود پایانی را خودم بنویسم.
سلحشور در خصوص یکی از چالشهایی که یک مداح با آن مواجه است، گفت: گاهی لحظه ورود به جلسه به من شعر میدهند؛ در حالی که مطلوب من آن است که شعر ۱۰ روز قبل از جلسه برسد و من تمرین کنم و بازبینی داشته باشم. خودم نسبت به برخی کارهای امسال از لحاظ شعر و موسیقی نقد دارم و گاهی در جلسه بیتی را حذف میکنم اما این را یک چالش مهم میدانم.
فیلمی از این نشست را اینجا مشاهده کنید:
نشستهای تخصصی آهات که به تحلیل هنری و اجتماعی عزاداریهای ۱۴۰۰ میپردازد، به همت گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و هسته احیاء امر مرکز رشد این دانشگاه در خبرگزاری فارس برگزار میشود. در برپایی و ترویج و اشاعه این جلسات، مجموعههای دیگری از جمله شورای فرهنگ عمومی کشور، جامعه ایمانی مشعر، بنیاد دعبل خزاعی، مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب و مؤسسه فرهنگی عقیق نیز همکاری دارند.
منبع:فارس