عقیق:ایجاد تغییر در جوامع بشری امری است که باید آن را پذیرفت و تغییرات در رفتارهای مذهبی محصول تغییرات وسیع‌تری است که امروز در جامعه شاهد آن هستیم. برخی معتقدند نمی‌شود سبک زندگی شهری و الگوی مصرف فرهنگی در جامعه تغییر کند، اما عزاداری‌، مداحی و دیگر رفتارهای مذهبی به همان شکل سنتی بقای بماند. آنها می‌گویند به همان نسبت که در کلان‌شهرها، فرهنگ و سبک زندگی و همه اجزایش دچار تحول شده‌ است، مداحی و عزاداری ساکنان این کلان‌شهرها هم دچار تغییر شده است.

حجت‌الاسلام "سید‌عباس موسوی مطلق" کارشناس مذهبی در گفت‌وگویی نکاتی را با محوریت تغییر در عزاداری با نیم‌نگاهی به ادوار مختلف تاریخی مطرح کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

فیلم این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه مشاهده کنید.

تغییر ممدوح یا مذموم؟

* آیا به نظر شما عمده‌ای از تغییراتی که در این سال‌ها در فرهنگ عزاداری و مداحی شاهدیم، طبیعی است یا خیر؟

تغییر را نمی‌توانیم منکر شد. دنیا، دنیای تغییر است اما اینکه جهش این تغییر، مثبت است یا منفی می‌توان درباره آن بحث کرد. تغییر گاهی ممدوح است، گاهی مذموم. در طول تاریخ، جریان هیئت (به معنای اجتماع چند نفر برای اقامه عزای سیدالشهدا) دچار تغییراتی شده است. این تغییرات به مقتضیات زمان و مکان، فراز و نشیب‌هایی را داشته است.

پس از جریان عاشورا، بیداری نسبی بین مردم ایجاد می‌شود و عموم مردم تا سالیان زیادی مصائب سیدالشهدا اقامه عزا می‌کنند و در دوران ائمه طاهرین (ع) فراز و نشیب‌هایی زیادی در عزاداری سیدالشهدا (ع) رقم می‌خورد. در زمان پس از غیبت نیز تغییراتی در عزاداری بوجود می‌آید.

در آن دورانِ خفقان که اقامه عزا ممنوعیت خاص خود را دارد، دولت آل‌بویه به کار می‌آید و حیات مجددی به عزاداری می‌بخشد. این 10 روز محرم را ما مدیون دولت آل‌بویه هستیم که آن را به رسمیت شناخت. این تغییرات فقط مربوط به عزاداری محرم نبود بلکه در جریان احیاء عید‌غدیر نیز اتفاقات مبارکی در این دوران رقم می‌خورد. سلجوقیان که آمدند بلافاصله ممنوعیت‌های بسیار شدیدی را نسبت به نشر معارف اهل بیت (ع) حاکم می‌کردند.

در دوران‌های مختلفی از تیموریان گرفته تا مغولان و صفویه، قاجار و پهلوی رفتارهای حاکمیتی نسبت به جریان هیئت و عزاداری سبب می‌شود تا این اجتماعات دچار تغییراتی شوند. در دوران پهلوی اول، کار به جایی می‌رسد که ممنوعیت در اقامه عزا برای اهل‌بیت به بالاترین حد ممکن می‌رسد و که این ممنوعیت‌ها در طول تاریخ کم‌نظیر است تا جاییکه مرحوم حاج ملاآقاجان زنجانی و مرحوم حاج هادی ابهری در شب عاشورا در همین تهران می‌بینند هیج حسینیه و مسجدی برای مصائب سیدالشهدا اقامه عزا نکرده‌اند. نه عَلمی، نه پرچمی و نه منبر و وعظی. به همدیگر می‌گویند به مسجد آیت‌الله کاشانی برویم، به دلیل اینکه او مرجع و یک رجل سیاسی است شاید آنجا خبری باشد. به آنجا می‌روند و می‌بینند آن مسجد  نیز سکوت محض است. ملاآقاجان به غیرت شیعی و علوی‌اش برمی‌خورد و در صف نماز جماعت روضه می‌خواند. مرحوم حاج هادی ابهری که از نزدیکان و ملازمان مرحوم آیت‌الله العظمی میرزا محمدجواد انصاری همدانی بوده در حالت مکاشفه می‌بیند که بساط حکومت رضاشاه بواسطه این مراسم روضه و عزاداری از بین رفته است.

این دوران‌ها سپری شده اما آنچه مهم است اینکه این تغییرات به نفع بوده یا به ضرر. ادواری از تاریخ بوده که تغییراتی در اقامه عزاداری بوجود آمده که مراجع تقلید و علما نسبت به آن ایستادگی کرده‌اند اما گاهی تغییراتی در نوع برگزاری عزاداری رقم خورده که جنبه انحرافی به دستگاه سیدالشهدا نداشته است.

پیش از انقلاب اسلامی ایران، اقامه عزاداری سید الشهدا به اوج خود می‌رسد که همان نوحه‌ها و اجتماعات، زمینه‌ساز انقلاب اسلامی ایران می‌شود. در دوران جنگ نیز نغمه‌ها و نوحه‌ها روحیه‌ای به رزمندگان می‌بخشید و در پشت جبهه، مردم را امیدوار می‌کرد. پس از جنگ تحمیلی نیز به جهت اینکه مردم خسته از جنگ و آسیب‌های آن بودند به دنبال مکان‌هایی برای ایجاد آرامش روحی و معنوی می‌گشتند و فضای هیئت بهترین مکان برای ایجاد آرامش روحی و معنوی بود.

نوآوری چهارچوب دارد

*این تغییر و تحولات در رفتارهای مذهبی و به ویژه در جریان هیئت را با چه شاخصه‌ای می‌توان در زمره تغییرات ممدوح یا مذموم قرار داد؟

تغییر و نوآوری چهارچوب‌هایی دارد. شاخصه‌ای که می‌تواند بگوید این تغییر ممدوح است یا مذموم را با چند شاخصه می‌توان بررسی کرد. اولین شاخصه شناخت تغییر ممدوح از مذموم این است که عمل، خلاف شرع و دین نباشد. خلاف شرع را مراجع تقلید معین ‌کرده‌اند. آنها هستند که مشخص می‌کنند این سبک و سیاق خلاف شرع است یا ایرادی ندارد.

میزان دوم، شأن است. شأن را عقلا تشخیص می‌دهند. عقلا کسانی نیستند که سوار بر مرکب احساسات‌اند. عاقل آن کسی است که دو بال عاطفه و عقلانیت را توأمان پرواز می‌دهد. شما ترکیب هیئت را ببینید. بخشی از جلسه ابتدا به تلاوت قرآن و زیارت می‌گذرد و بعد روضه و منبر مطرح می‌شود. یعنی شور و شعور در کنار هم دو بال را برای پرواز بوجود می‌آورند. این شأن جریان هیئت را تاریخ و روایات نشان می‌دهند. چرا در طول تاریخ فقها از کلمه وهن مذهب استفاده می‌کنند؛ به دلیل این است که گاهی تغییرات می‌تواند در راستای وهن و انحراف جریان عزاداری باشد.

ادامه دارد...

منبع:تسنیم