همچنین، فرموده است: «کسی که متواضع باشد، دوستانش فراوان خواهند بود». در کنار این سفارش، حضرت مردم را به خطر تکبر و خودبزرگ بینی هشدار می دهد: «خدا را خدا را؛ یعنی از خدا بترسید و از آینده زشت و شوم تکبر و خودبزرگ بینی بپرهیزید».
یکی از روش هایی که پیامبران به کمک آن جامعه را اصلاح کردند، بکارگیری تواضع در امر رسالت شان بود. خدای مهربان کسانی را که در برابرش خودخواهی کردند، از اوج عظمت به خاک ذلت نشانید. به ابلیس دستور داد که به آدم سجده کند، ولی او به سبب خودخواهی، از این کار سر باز زد و در نتیجه از بهشت رانده شد و تا روز قیامت به او لعن می شود.
نمرود علیه ابراهیم و دستور خدا قیام کرد و طومار حکومت او به اذن خداوند با یک پشه در هم پیچید. فرعون، با آن همه عظمت وقتی به مرض خودخواهی آلوده شد، با یارانش در میان آب غرق شد.
پیام متن:
تواضع، راه نفوذ در دل ها و وسیله جذب دوستان و دشمنان.
آیا انتظار نداریم که دیگران اشتباه های ما را نادیده بگیرند و ما را ببخشند؟ یا به ما مهلت و فرصت برای بازسازی و جبران خطاهایمان بدهند؟ به طور مسلم، این خواسته همه ماست. بنابراین، نباید در برابر اشتباه ها و لغزش های دیگران، انتقام جویی و مقابله به مثل کرد. در واقع، در زندگی اجتماعی، عفو و گذشت لازم است و با عمل به آن دل ها به هم نزدیک تر می شود و پاداش معنوی آن را نیز خداوند بزرگ عطا خواهد کرد. امام علی علیه السلام می فرماید: «فَاعْفوُا ألا تُحِبوُّنَ أَنْ یَغْفَرِ اللّهُ لَکُمْ؛ دیگران را عفو کنید، آیا دوست ندارید خدا شما را عفو کند».
خدای مهربان در قرآن مجید برای تقویت این اخلاق انسانی در جامعه چنین می فرماید:
بشتابید به سوی آمرزش خدا و بهشتی که عرض آن به اندازه آسمان ها و زمین است و آماده شده برای پرهیزکاران؛ همان هایی که ثروت خویش را در هنگام آسایش و ناراحتی، در راه خدا انفاق می کنند و غضب خویش را فرو می نشانند و از [خطاهای] مردم صرف نظر می کنند. خدا نیکوکاران را دوست می دارد.
آدمی برای اینکه زندگی اش را با آرامش روحی بگذراند، ناگزیر است از بسیاری ناراحتی های پیش آمده چشم بپوشد و از بازخواست دیگران صرف نظر کند. حضرت علی علیه السلام در توصیه ای می فرماید: أَغْضِ عَلَی الْقَذَیَ وَ اِلا لَمْ تَرْض اَبَدا. با خار و خاشاکی که در چشم است، چشم را فرو بند؛ وگرنه هیچ گاه در زندگی خوشحال نخواهی بود.
پیام متن:
1. عفو کردن دیگران، بخشش الهی را به دنبال دارد؛
2. آرامش روحی و رضایت الهی، در پرتو بخشش و عفو دیگران.
پرهیز از دروغ
همه انسان ها دوست دارند که مردم به آنان سخنان راست بگویند و خود نیز از دروغ و دروغگویی بیزارند. اگر دوست داریم که دیگران به حقیقت و راستی با ما سخن بگویند، ما هم باید تلاش کنیم تا به کسی دروغ نگوییم و همواره از روی صدق و درستی رفتار کنیم و با راستگویان هم کلام شویم. امام علی(ع) در سفارشی به مالک اشتر می فرماید: «وَ اَلْصِقْ بِأَهْلِ الْوَرَعِ وَ الصِّدْقِ؛ با پاکان و راستگویان هم نشین باش و با آنها معاشرت ودوستی کن».
در بخشی دیگر از نهج البلاغه، به زشتی و ضد ارزش بودن دروغ و دروغ پردازی اشاره کرده و فرموده است: «جانِبَا الْکِذْبَ فَاِّنَه مُجانِبٌ لِلایمان؛ از دروغ بپرهیزید، زیرا دروغ و دروغ گویی، با ایمان بیگانه است».
خداوند به انسان سخن گفتن آموخت و به او قدرت بیان داد و پس از یادآوری خلقت انسان، نعمت بیان و آموختن آن را یادآور شده است. این نعمت تا زمانی باارزش است که صاحب آن با درایت و دقت آن را به کار گیرد و نیز به سود جامعه و آخرت انسان باشد. در غیر این صورت، آثار ناخوشایند آن متوجه انسان ها می شود.
با گزیدن مار و عقرب، انسانی از بین می رود، ولی چه بسا دروغ هایی که اجتماعی را از بیخ و بن نابود می سازد. با اشاره به این مضمون، حضرت علی(ع) می فرماید: «اَللِّسانُ سَبُعٌ إنْ خُلِّی عَنْهُ عَقَرَ؛ زبان درنده است. اگر او را رها کنی، می گزد».
پیام متن:
1. سفارش به هم نشینی با راستگویان و دوری از دروغگویان؛
2. توجه به آثار زیان بار فردی و اجتماعی دروغ.
ترک حسادت
بنابر اخلاق اسلامی، باید خیرخواه دیگران بود. آنچه را برای خود می پسندیم، برای دیگران نیز بپسندیم و از به سر بردن دیگران در نعمت و آسایش، احساس حسادت نکنیم؛ زیرا حسادت، مانند آتشی سوزان آدمی را بیمار می کند و می سوزاند. حضرت علی(ع) در پرهیز از این صفت زشت و ناپسند می فرماید:
وَلا تَحاسَدوا فَاِنَّ الْحَسَدَ یَأْکُلُ الاْیمانَ کَما تَاْکُلُ النّارُ الْحَطَبَ. بر یکدیگر حسد نورزید؛ زیرا حسد مانند آتشی که چوب را بسوزاند، ایمان شما را نابود می کند.
در رهنمودی دیگر فرموده است: «صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ؛ تندرستی و سلامت بدن، از کمی حسادت ورزیدن است».
بیماری های روحی و اخلاقی، بر جسم نیز اثر می گذارد و ناراحتی های گوناگونی به وجود می آورد. حسادت که مرضی اخلاقی است، انسان را نگران و ناآرام می کند و به دنبال آن، ضعف اعصاب و دیگر مشکلات جسمی و روحی به سراغ انسان می آید. این، همان نکته ای است که حضرت علی(ع) در بیانی زیبا، از نقطه مقابل آن یاد می کند و می فرماید: «صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ؛ سلامتی بدن، از کمی حسد است».
پیام متن:
آسیب های حسادت، نه تنها روحی است، بلکه بر سلامت بدن نیز تأثیر می گذارد.
راز داری و حفظ آبروی دیگران
ما باید در برابر لغزش ها و اشتباه های دیگران، رازدار باشیم و آبروی مردم را حفظ کنیم و از این راه، جامعه خود را از هرگونه آلودگی به دروغ و پخش شایعات مشکل ساز پاک کنیم. رازداری، اصلی ارزشمند در روابط دوستانه و برادرانه است. حضرت علی(ع) درباره رازداری می فرماید: فَاستُرُو العَوْرَةَ مااسْتَطَعْتَ یَسْتُرِ اللهُ مِنْکَ ما تُحِبُّ.
به هر مقدار که می توانی، لغزش ها و زشتی ها را پرده پوشی کن که خداوند نیز، لغزش ها و زشتی های تو را افشا نمی کند.
از آنجا که خود ما نیز دچار اشتباه و لغزش می شویم و زشتی و بدی در رفتار و کردار ما راه می یابد، شایسته نیست به عادت ناپسند غیبت و بازگو کردن زشتی های دیگران راضی شویم و سلامت و پاکی را از جامعه بگیریم. امیرمؤمنان علی(ع) در بیان این عیب می فرماید: اَکْبَرُ الْعَیْبِ أَنْ تَعیبَ ما فیکَ مِثْلُهُ.
بزرگ ترین عیب آن است که به همان لغزش ها و زشتی هایی که در تو وجود دارد، دیگران را سرزنش کنی.
از سوی دیگر، خود انسان در پنهان نگه داشتن رازهای خویش نقش اساسی دارد. البته در بعضی از مسائل زندگی، از جمله در زمینه ایمان، کارهای خیر را می توان آشکار ساخت تا دیگران نیز به رعایت آنها تشویق شوند. با این حال، برخی دیگر از ناگفته های زندگی باید در نهانخانه دل و ذهن باقی بماند تا حرمت و احترام آدمی نیز در امان باشد. از حضرت علی علیه السلام در مورد لزوم افشا نکردن اسرار نقل است:
مَنْ کَتَمَ سِرَّهُ کانَتِ الْخِیرَةُ بِیَدِهِ. کسی که راز خویش را پنهان داشت، سرنوشت خود را در دست دارد.
پدیدآورنده محمدهادی سجادی
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه
211008