عقیق:از عصر امام محمدباقر تا دوران امام رضا شاهد رشد و پویایی علمی و معرفتی تشیع هستیم. در این دوران هر کدام از اهل‌بیت علیهم‌السلام در فضایی از اختناقِ دشمنان و مکاتب فکری، با برپایی جلسات درس و بحث و مناظره، به نشر معارف ناب دین مبین اسلام پرداختند و شاگردان مبرّزی در زمینه‌های مختلف علمی، معرفتی و کلامی تربیت کردند. در این برهه از تاریخ اسلام، شاهد گرایش حداکثری مردم به مکتب اهل‌بیت وحی هستیم، همان مردمی که عمدتاً در مکتب امویان رشد یافتند. یکی از عوامل مهمی که در این گرایش وجود داشت، اخلاق بسیار نیکویی بود که اهل عترت (ع) در منظرات خویش برابر مخالفان و یا سؤال‌کنندگان از خود بروز می‌دادند.
عصر امام صادق علیه‌السلام نیز از جمله اعصاری بود که شاهد تقابل مکاتب فکری با یکدیگر هستیم. امام صادق (ع) با بهره‌گیری از اخلاق نیکو و علم لدنی خویش در نهایت ادب با مخالفان به مناظره می‌پرداختند؛ در صورت کلی، حفظ شأن، کرامت و احترام افراد همواره در اولویت امام قرار داشت؛ در این راستا از جمله آدابی که ایشان در مناظراتشان داشتند، خطاب افراد با صفت‌های نیک است به گونه‌ای که فرد مقابل احساس عزت نفس می‌کرد. نکتۀ دوم، در آزاداندیشی افراد بود؛ به این صورت که به افراد اجازه می‌داد هر نوع اندیشه و اعتقاد خود را در کمال آرامش ابراز کنند؛ در نهایت اینکه با پاسخی منطقی به استقبال فرد می‌رفتند.
از دیگر آدابی که امام صادق (ع) در مناظرات از خویش بروز می‌داد، داشتن اخلاص و انصاف در مناظره است؛ حضرت اگر نکتۀ مثبتی در بیان فرد می‌شنید، بر آن صحه می‌گذاشت و به دور از هر تکبری به مناظره ادامه می‌دادند. دقت، متانت و ادب امام به گونه‌ای بود که حتی تحسین مخالفان را بر می‌انگیخت. نقل است یک زندیق به نام «ابن ابی العوجا» در مناظره خود با مفضّل که از کوره در رفت، گفت: تو از پیروان امام صادق (ع) نیستی، چرا که او هیچ‌گاه در بحث عصبانی نمی‌شود و گاهی آن‌قدر خوب به حرف ما گوش می‌کند که ما فکر می‌کنیم حرف ما را باور کرده است و هیچ‌گاه به دشنام دادن و توهین کردن متوسل نمی‌شود، اما با سخنی کوتاه تمام مطالب ما را پاسخ می‌گوید.
با مطالعه درباره شیوۀ مناظرات امام صادق (ع) در می‌یابیم در هیچ یک از مناظرات، بداخلاقی، تحریک عواطف و احساسات طرف مقابل و بی احترامی دیده نشد. البته امام هیچ‌گاه تلاش نکردند برای راضی کردن طرف‌های مناظره از موضع خود عقب‌نشینی و یا سخن ناحقی برای نرم کردن دل آنان بر زبان جاری کنند، اما رعایت اخلاق مناظره و عدم تخریب دیگری و اهانت به او، از درس‌های مناظرات امام است.گفتنی است که امام در مواردی که طرف‌های گفت‌وگو با لجاجت بر دین و عقیدة باطل خود باقی می‌ماندند، با هشدار و انذار سخن می‌گفتند تا وجدان خفتۀ آنان را بیدار کنند، اما در این کار نیز از مسیر حق خارج نمی‌شدند.
منبع:تسنیم