عقیق: يكي از ابعاد مهم وجود انسان و جامعه بشري اقتصاد است. منظور از بعد اقتصادي نحوه كسب معيشت، كيفيت توليد و مصرف و چگونگي ارتباط معيشتي با ديگران و روابط تجاري و مالي افراد اجتماع با يكديگر است.

 

ابواب بسياري از فقه اسلام در بردارنده كيفيت معشيت اوست. برخي گمان مي کنند كه رعايت قوانين صحيح معيشتي فقط براي ايجاد نظم و امنيت و تامين حقوق انسانها و جلوگيري از تجاوز و به وجود آوردن رفاه اقتصادي است. در صورتي كه اسلام از بيان كيفيت معيشت، مصرف و روابط مالي با يكديگر هدف مهمتري دارد وآن تهذيب اقتصادي و مالي براي سعادت اخروي و آمادگي جهت عبوديت و بندگي خداوند متعال است.

 

بحث هاي مختلف مكاسب محرّمه، بيع، خيارات، مضاربه، شركت، اجاره، رهن، ارث، وصيت، انفال، اطعمه و اشربه، قرض، حجر، مزارعه، مساقات، ضمان، وقف، صدقه، عاريه، وديعه و صلح و... بيان كننده روابط تجاري و معيشتي و به وجود آمدن اقتصاد سالم و نفي هرگونه فساد در توليد، توزيع و مصرف است.

 

رعايت قوانين دين در كسب درآمد و روابط تجاري و مصرف باعث مي شود كه جلوي بسياري از رفتارهاي ناهنجار گرفته شود. دروغ، نيرنگ، تزوير، حرص، طمع، غش، دلالي هاي كاذب و... كه رواج گسترده اي در كسب درآمد و ثروت دارند جاي خود را به راستي، تعاون، اصلاح ثروت و... دهند. عدالت اقتصادي، احسان، امانتداري، انصاف، همدلي، رعايت حال ضعفا و بالاتر از همه اينها جلب رضايت خدا از مسائلي هستند كه در متن اقتصادي جاي دارند.

 

رفتار سالم اقتصادي جداي از نتيجه آن كه"در آمد سالم"باشد اثر مثبت و اصلاحي خود را در بعد جسماني و انگيزه هاي نفساني مي گذارد. اعضا و جوارح به خوب عمل كردن عادت مي كنند و انگيزه هاي غريزي در مهار احسان، عدالت، انصاف و جلب رضايت خدا قرار مي گيرند و زمينه كسب فضايل و مزين شدن روح انساني به صفات عالي انساني به وجود مي آيد.

 

امام صادق(ع)به یکی از اصحابش فرمود: طلب روزي حلال را وامگذار در پي درآمد حلال باش پس براستي كه تو را بر دينت كمك مي كند. رسول خدا(ص) درباره حريص به دنيا كه هرگز سير نمي شود فرمودند: كسي كه از دنيا به آنچه خداوند براي او حلال كرده اكتفا كند از انحراف در بعد جسماني و حيواني سالم مي ماند و كسي كه دنيا را از راه حرام بجويد هلاك گردد مگر اين كه توبه كند و به حق باز گردد.

 

كلمه هلاك در مقابل سالم قرار گرفته است و معناي آن اين است كه در شعاع درآمد سالم و روابط مالي مطابق با عقل و دين همان گونه كه شعاع معيشت نامشروع صفت رذالت حرص خواسته هاي مادي و شهوي را از مسير دين و عقل خارج مي كند و سبب هلاكت آدميان در مرتبه انساني مي شود. هر چند خواسته هاي غريزي و دنيوي انساني به نحو مطلوب پاسخ داده شود، ولي مرتبه انساني در مرحله قوه و خالي از صفات فضيلت باقي مي ماند و اين هلاكت انسانيت است. رسول خدا(ص) فرمود: هر كه از طلب حلال شرم نكند به خود سود رساند و خرجش سبك باشد و تكبر از او برود.

 

رعايت قوانين ديني و عقلي در روابط معيشتي و مالي محدوديت رفتاري در مرتبه جسماني و مهار ساختن خواسته هاي شهوي و نفساني در مرتبه حيواني است. به همين جهت آنها نفع مادي نمي بينند چه بسا متضرر شده و از رسيدن به بسياري از لذات باز مي مانند. نفع و سود مرتبه جسماني و حيواني در رهايي آنهاست، به هر نحوي كه شرايط موجود اقتضا كند ارضا شوند. بنابر اين منظور از جمله نفع و سود مرتبه انساني است. به اصلاح درآمدن مراتب جسماني و حيواني در شعاع روابط صحيح معيشتي و اقتصادي سالم باعث تعالي روح انساني و مزين شدن آن به صفات الهي است.

 

امام زين العابدين(ع) در دعاي 30 صحيفه سجاديه، روابط صحيح مالي و اقتصادي سالم را از خداوند متعال طلب مي كند. در نتيجه اصلاح اقتصادي در جامعه ابزاري مهم براي حسن اخلاقي است.جامعه حريص، ثروت اندوز و دزد و متجاوز هرگز طعم حسن خلق را نخواهد چشيد و در اسفل سافلين خواسته هاي مادي و حيواني به رذالت آلوده خواهد گشت.