عقیق:خداوند در کتاب هدایتش یکی از علل وجوب روزه را کسب تقوا دانسته و فرموده است «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ ای اهل ایمان، روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همان‌گونه که بر پیشینیان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید.»
تقوا در دین داری جایگاه بسیار مهمی دارد. بر اساس اصول مسلم دینی، تقوا شرط پذیرش اعمال است. این به آن معناست که انجام عمل به تنهایی کافی نیست، بلکه انسان باید شرایطی داشته باشد که اعمالش مورد پذیرش و تأیید خدا باشد؛ خداوند در قرآن فرموده است: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ؛ خدا فقط از پرهیزکاران می پذیرد.»
تقوا در نگاه کلی به معنای خودنگه‌داری، مراقبت، کنترل نفس و حاکمیت و تسلّط بر نفس است.کارکرد تقوا برای انسان شبیه ترمز برای ماشین است. زمانی که شخص به تقاطع می‌رسد، ترمز می‌کند، به اطراف نگاه می‌کند، شرایط را بررسی می‌کند و آنگاه بهترین تصمیم را می‌گیرد. همین‌طور وقتی انسان متقی در موقعیت گناه و شیطانی قرار گیرد، توقف می‌کند و به عاقبت گناه فکر کرده و بعد تصمیم می‌گیرد.
اما باید اشاره داشت روزه داشتن لزوماً انسان را به تقوا نمی‌رساند. هر روزه‌داری در مسیر تزکیه گام نمی‌نهد، چه اینکه برخی تنها بهره‌شان از روزه‌داری، گرسنگی است، بدون آنکه عادات روزمره و مشکلات روحی و اخلاقی و موانع رشد و کمال خود را درمان کنند و قدمی به خداوند نزدیک شوند. روزه اگر حقیقی باشد، ثمره و میوه آن تقوا خواهد بود. برای داشتن روزه حقیقی لازم است انسان اخلاق و رفتار خود را به طور کامل بازبینی و اصلاح کند. در این راستا علاوه بر امساک از غذا دو مرحله دیگر ضروری است:
1. پرهیز از گناهان: یعنی علاوه بر اینکه از مبطلات روزه خوددارى مى‌کند، از گناهان چشم، گوش، زبان، دست و پا و سایر جوارح نیز اجتناب کند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام مى‌فرماید «اَلصِّیِامُ اجتنابُ المَحارِمِ کَما یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ روزه، دورى کردن از حرام‌هاست، آن‌گونه که انسان از خوردن و آشامیدن دورى مى‌کند.»
2. روزه قلب: افزون بر دورى از مبطلات روزه و کنترل اعضا و جوارح از گناه، دل او هم روزه باشد و توجّه به خدا داشته باشد. امیرالمؤمنین علیه‌لسلام فرموده است: «صَوْمُ القلبِ خَیْرٌ مِن صیامِ اللِّسانِ، و صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ من صِیامِ البَطْنِ؛ روزه قلب بهتر است از روزه زبان و روزه زبان بهتر است از روزه شکم است.»
بنابراین معنای روزه حقیقی کاملاً با مفهوم تقوا مطابقت دارد. بر این اساس تقوا دو نوع است: تقوای قلب و تقوای اعضا و جوارح.
یادداشت: حجت الاسلام علی روشن، کارشناس تبلیغ سطح عالی حوزه علمیه