عقیق: بیستمین جلسه از سلسله نشست‌های هیأت پژوهی به همت جامعه ایمانی مشعر با موضوع بازخوانی تحلیلی کتاب «موسیقی و ستایشگری» در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب(سرچشمه) تهران برگزار و به صورت زنده از بسترهای مجازی منعکس شد.
در این نشست مهدی امین فروغی نویسنده کتاب «موسیقی و ستایشگری» مدیحه‌سرایی، مداحی و ذاکری را همانند یک ضریح دانست و اظهار کرد: همانطور که ضریح در اماکن مقدس نقطه کانونی توجه زائر است و در ساخت ضریح هنرها و صنعت‌های مختلف دست به دست یکدیگر داده‌اند، مداحی نیز کانون توجه در هیأت است و مداح باید هنرهای بسیاری داشته باشد تا بتواند هنر مداحی را به نمایش گذارد.
وی اضافه کرد: مداح باید تاریخ به ویژه تاریخ اسلام را بداند، هنر تصویرسازی بیاموزد، جغرافیای عالم اسلام را بشناسد و به متون عربی، قرآن و احادیث آشنا باشد و نسبت به موسیقی معرفت داشته باشد تا بتواند هنر نمایی کند.
این نویسنده و هنرمند آیینی با بیان اینکه موسیقی به‌عنوان یک علم باید مورد توجه مداح قرار گیرد، گفت: هنر ترکیب اصوات و لحن‌ها یک موضوع مهم است که در موسیقی اهمیت بسیاری دارد.
وی با اشاره به اینکه کتاب « موسیقی و ستایشگری» سال 1378 با عنوان هنر مرثیه‌خوانی منتشر شد، تصریح کرد: این منبع نخستین کتابی بود که در رابطه با هنر مرثیه‌خوانی در دست بود و مورد استفاده افراد قرار گرفت.
*تاریخ پیوند موسیقی و مرثیه‌خوانی به سال‌های پس از 61 هجری برمی‌گردد
امین فروغی با تاکید بر اینکه ما باید مرثیه‌خوانی را به‌عنوان یک هنر بشناسیم، اظهار کرد: سیر تاریخی پیوند موسیقی و مرثیه‌خوانی و به طور کلی شعائر مذهبی و حسینی به سال‌های پس از عاشورای 61 هجری بر می‌گردد.
وی از نوحه‌خوانی به‌عنوان یک پدیده با تاریخی بیشتر از تاریخ اسلام نام برد و عنوان کرد: نوحه‌خوانی بایسته بانوان بوده چراکه بانوان هستند که احساسات خود را بروز می‌دهند و ما در ادبیات عرب و فارسی به ویژه اشعار سعدی و فردوسی به‌خوبی می‌توانیم این موضوع را اثبات کنیم.
امین فروغی خاطرنشان کرد: نوحه‌گری در گذشته وجود داشته و از مرثیه‌خوانی هم جدا بوده است چراکه در نوحه‌گری لحن خوش و حرکات جمعی وجود داشته و می‌توان گفت که در دوران ائمه اطهار(ع) نیز نوحه‌خوانی یک تخصص خاص بوده است اما بعد از عاشورای 61 هجری در کنار مرثیه‌خوانی برای اباعبدالله الحسین(ع) نوحه‌خوانی نیز رواج یافته است.
وی نوحه را یک مرثیه با ساختار موسیقی و ملودی خواند و گفت: یک نوحه‌سرا ناگریز است که تاریخ و معارف را دقیق شناخته و با آموزه‌های حوزه ادبیات آشنایی داشته و در عرصه موسیقی متخصص باشد.
نویسنده کتاب «موسیقی و ستایشگری» با بیان اینکه در گذشته اصل در دستگاه امام حسین(ع) بر مستوری و اخلاص بود، مطرح کرد: اساتید عرصه مداحی در گذشته اخلاص و تواضع را به شاگردان خود می‌آموختند و تاکید می‌کردند که در این دستگاه فقط امام حسین(ع) باید دیده شود و نباید این دستگاه مطاع دنیا و ابزار افراد شود.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه امروزه اصل دیده شدن، شنیده شدن و جلوه کردن است، عنوان کرد: در گذشته اصل استاد داشتن بود و اگر کسی استادی نداشت به او می‌گفتند که بی‌پیر است و این واژه به یک دشنام تبدیل شده بود اما امروزه دغدغه توجه به اساتید در شاخه‌های مختلف مرثیه‌خوانی وجود ندارد.
*مداح بدون اخلاص و ایمان به هدف نمی‌رسد
امین فروغی سلوک الی‌الله و فراموشی خود را یک اصل مورد نیاز برای مداحی دانست و گفت: اگر در همه عرصه‌ها آموزه‌های مورد نیاز مداحی را فراگیریم اما اخلاص و ایمان لازم را نداشته باشیم به هدف نخواهیم رسید.
این هنرمند پیشکسوت افزود: در گذشته مردم بر یک نوحه توقف می‌کردند و کمتر میل به تنوع‌طلبی بوده است و یک نوحه در چندین عصر مستمر خوانده می‌شد و هیچ تغییری نمی‌کرد؛ توقف بر یک پدیده معنوی قداست آفرین است و اکنون موسیقی نقاره‌خانه امام رضا(ع) را در هر جای دنیا بشنوید یک احساس معنوی پیدا می‌کنید و این موسیقی درحقیقت به یک پدیده و صدای مقدس تبدیل شده است.
وی با بیان اینکه سرنوشت برخی از افراد را یک نوحه قدیمی تغییر می‌دهد، ادامه داد: اکنون نیز هر ساله بسیاری از افراد شب عاشورا در هیأت‌های مذهبی حضور می‌یابند و نوحه «مکن ای صبح طلوع» را می‌خوانند و همچنان برای همه این نوح تازه و جذاب است.
امین فروغی با بیان اینکه اقتضای زندگی جدید و رسانه است که مجال به توقف و زندگی با یک نوحه را نمی‌دهد، عنوان کرد: متأسفانه رسانه قداست‌پذیر نیست و یک قالب است که پیوسته باید در آن تغییر شکل داده و متناسب با این قالب باشیم.
وی از برکات و آثار حفظ کردن اشعار دینی یاد کرد و گفت: در روزگار ما نسبت به این موضوع اهتمامی وجود ندارد اما در گذشته افرادی بودند که برای حفظ کردن شعر یک قداست قائل بودند و در دوران 70 سالگی هم از این موضوع مهم غفلت نمی‌کردند.
امین فروغی تاکید کرد: در گذشته مداحی را یک عبادت بزرگ می‌دانستند و آنقدر که به خدمت در این دستگاه امیدوار بودند به نماز و روزه خود امیدوار نبودند به همیمن علت مراقب بودند که این عمل را پاکیزه انجام دهند و تقدیم اولیای الهی کنند.
وی ادامه داد: غلامعلی رجبی گاه وارد مجلس می‌شد و همه نگاه‌ها به او بود که چه ولوله‌ای می‌خواهد بپا کند، اما او مشاهده می‌کرد که مداح قبلی نتوانسته مجلس را به خوبی گرم کند به همین علت اشعار خود را در پنهان به او می‌داد اما امروزه متأسفانه در روزگار رسانه اصل بر دیده شدن است.
امین فروغی با تاکید بر اینکه اصل مداحی احیای امر اهل‌بیت(ع) است، گفت: شعر، تاریخ موسیقی و هر هنر دیگری باید در خدمت احیای امر این بزرگواران باشد و هر جایی که هر یک از این هنرها خدشه‌ای به امر اهل‌بیت(ع) وارد می‌کند باید کنار گذاشته شود و امر اهل‌بیت(ع) نباید فدای دیده شدن امثال بنده شود.
وی با اشاره به اینکه موسیقی نباید موجب وهن اهل بیت(ع) و مذهب شیعه شود، تصریح کرد: شعر و نوحه نباید مستمع را از اعتدال خارج کند و او را به سمت گناه ببرد یا اینکه مخاطب را از واجبات که در شرع مقدس آمده بازبدارد.
امین فروغی تصریح کرد: واژه موسیقی در حوزه ستایشگری موسیقی آوازی است اما در روزگار امروز دیده می‌شود که کارهای مذهبی با سازهایی نیز همراه می‌شود که این در گذشته هم مرسوم نبوده مگر در شبیه‌خوانی و دسته‌گردانی‌ها اما این در روزگار ما بیشتر استفاده می‌شود.
*نوآوری بدون بهره‌مندی از نظرات تخصصی آسیب‌زاست
وی ادامه داد: هر چند این سنت در گذشته بدین‌گونه نبوده و یک سنت جدیدی است که می‌بینیم نوحه‌ای در کنار موسیقی ارائه شده است اما اگر وهن اهل‌بیت(ع) نباشد و خدشه‌ای به قداست اهل‌بیت(ع) وارد نکند می‌توانیم آن را بپذیریم درحالی‌که اگر فقط نوآوری بدون استفاده از نظرات تخصصی اساتید باشد می‌تواند آسیب‌هایی به دنبال داشته باشد.