عقیق:ماه رجب، ماه خدا فرا رسید. بسیاری ماه رجب را با لیله الرغائبش می‌شناسند؛ اولین شب جمعه این ماه. شبی که ملائک نامش نهاده‌اند به لیلة الرغائب و پیامبر (ص) در وصفش فرموده است: «از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا آن شب، شبی است که فرشتگان آن را به لیلة الرغائب نامگذاری کرده‌اند و زمانی که یک سوم شب بگذرد تمام فرشتگان آسمان و زمین گرد کعبه و حوالی آن جمع می‌شوند...»[1]
شب آرزوها!
اما شبی را ملائک در آسمان لیلة الرغائب خوانده اند، در روی زمین شب آروزهایش نامیده‌اند؛ گویی که بناست در این شب آروزهای دور و دراز، درست و نادرست، همه درهم برآورده شود! انسان تنها در پرتو تلاش و جهد صادقانه از نردبان کمال و ترقی بالا می‌رود و به آرزوهایش جامه عمل می‌پوشاند. خداوند در کتاب هدایتش فرموده است: «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى وَ أَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرى؛[2] براى انسان بهرهاى جز سعى و کوشش او نیست، و تلاش او به زودى دیده مى‌‌شود.»
شب پاداش و عطای فراوان
لیلة الرغایب شب آرزوها نیست، شب پاداش و عطای فراوان است. رغائب جمع رغیبه است که هم به معنای «کار مورد رغبت» است و هم به معنای «پاداش و عطای فراوان».[3] بنابراین لیلة الرغائب یعنی شبی که به خاطر پاداش و فضیلت‌های فراوان، مورد میل و رغبت فراوان است و یا به معنای شب پاداش‌های فراوان است اما پاداش همواره در مقابل عمل است. این شب هم فضیلت ذاتی دارد و هم در آن اعمالی وارد شده که با انجام آن، پاداش و اجری بی‌مانند به انسان عطا می‌شود.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرموده پنجشنبه اول ماه رجب را روزه بگیرید، آنگاه بین نماز مغرب و عشاء، دوازده رکعت نماز -با کیفتی که در کتب ادعیه ذکر شده- بخوانید. در ادامه فرموده‌اند: «کسی که چنین نمازی بخواند، خداوند همه گناهانش را می‌آمرزد، اگرچه به اندازه کف دریاها و ریگ‌های بیابان و سنگینی کوه‌ها و برگ‌های درختان باشد...»[4]
یک عمل و این همه ثواب؟!
هرچند اعمال لیلة الرغائب، کمی طولانی و طاقت‌فرسا است اما پاداشی که برای آن ذکر شده برای عده‌ای عجیب به نظر می‌رسد و از خود می‌پرسند: چطور ممکن است عملی که حدوداً یک ساعت زمان می برد تمام گذشته سیاه را پاک کند؟! و برخی چون به زعمشان این ثواب‌ها با عقلشان جور در نمی‌آید، از اساس منکر آن می‌شوند. غافل از اینکه عقل انسان خود بهترین گواه است و اعتراف می‌کند که همه چیز را نمی‌تواند بفهمد و درک کند. گاهی چیزی مخالف عقل است و گاهی چیزی با عقل تبیین نمی‌شود. بین این دو باید فرق گذاشت. اگر عقل انسان نتوانست حکمت و دلیل امری را شناسایی کند، این به معنای مخالف بودن با حکم عقل نیست.
دعوت قرآن به پیروی نکردن از حدس و گمان
قرآن نیز این حکم عقل را تأیید می‌کند که انسان نباید بدون آگاهی دقیق و همه جانبه و به صرف حدس و گمان، درباره امور قضاوت کند. خداوند در قرآن افرادی را که چنین رویه‌ای دارند، نکوهش کرده و فرموده است: «وَ ما یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِما یَفْعَلُون؛[5] و بیشتر آنها، جز از گمان (و پندارهاى بى اساس)، پیروى نمى‌‌کنند؛ (در حالى که) گمان، هرگز انسان را از حقّ بىنیاز نمىکند (و به حق نمىرساند)! به یقین، خداوند از آنچه انجام مى‌دهند، آگاه است!»
بی‌تردید چنین روحیه‌ای در امور مربوط به خدا و دین حساسیت و عواقب بسیار وخیم‌تری دارد. خداوند در قرآن یکی از نشانه‌های گمراهی را این دانسته که انسان بدون احاطه علمی لازم در تعالیم و مفاهیم دینی خدشه کند: «الَّذینَ یُجادِلُونَ فی آیاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذینَ آمَنُوا...؛[6] همان‌ها که در آیات خدا بىآنکه دلیلى برایشان آمده باشد به مجادله برمى خیزند؛ (این کارشان) خشم عظیمى نزد خداوند و نزد مؤمنان به بار مى‌‌آورد...»
تقوا؛ شرط پذیرش اعمال
هرچند خداوند رحمتش از غضبش بیشتر است و به دنبال اندک بهانه برای گسیل رحمت به بندگان است، اما خداوند حکیم است. بر اساس تعالیم مسلم دینی که آیات و روایات فراوانی درباره آن وجود دارد، اعمال انسان تابعی از ایمان و تقواست و بدون ایمان و تقوا هیچ عملی پذیرفته نیست. منطقاً هرچه ایمان و تقوای انسان بالاتر باشد، ارزش و ثواب اعمال او نیز بیشتر است. بنابراین اینگونه نیست که هرکس عملی را انجام دهد، بدون داشتن شروط لازم به پاداش آن نائل شود. کسی که حداکثر ایمان و تقوا را داراست، حداکثر پاداش عمل را دریافت می‌کند و هرچه ایمان دچار نقصان باشد، به همان نسبت از فضیلت اعمال کاسته می‌شود.
امروزه شاهد سیل شبهات بی اساس از سوی افراد ناآگاه و بی‌منطق نسبت به تعالیم خردمندانه و اخلاق مدارانه اهل‌بیت علیهم‌السلام هستیم. همانگونه که انسان نسبت به غذای جسمش حساس است، باید نسبت به افکار و نظریات که غذای روحند، حساس باشد و از پی هرکس نرود. خداوند به مؤمنان هشدار داده که مراقب باشند خود را در معرض چه افکاری قرار می‌دهند: «وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُون؛[7] اگر از بیشتر مردم روى زمین پیروى کنى [و آرا و خواستههایشان را گردن نهى] تو را از راه خدا گمراه مىکنند؛ آنان فقط از گمان و پندار [که پایه علمى و منطقى ندارد] پیروى مىکنند، و تنها به حدس و تخمین تکیه مىزنند.»
حجت‌الاسلام علی روشن، استاد حوزه علمیه قم
---------------------------------
پی‌نوشت:
[1] وسائل الشیعه، ج8، ص99.
[2] نجم، آیه:39-40.
[3] مفاتیح نوین، ص635.
[4] اقبال الاعمال، ج2، ص632.
[5] یونس، آیه:36.
[6] غافر، آیه:35.
[7] انعام، آیه:116.
منبع:فارس