عقیق: در برنامه‌ای پژوهشی با عنوان «محرم امسال» که توسط گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات و نیز اندیشکده راهبردی اربعین دانشگاه امام صادق (ع) طراحی و اجرا می‌شود، مراسم و اشعار اجرا شده توسط یازده مداح مطرح کشور در محرم سال ۱۳۹۹ مورد تحلیل هنری، ادبی، اجتماعی و فرهنگی قرار می‌گیرد.

برنامه نهم از نشست‌های «محرم امسال» شامگاه دوشنبه 19 آبان‌ماه ۱۳۹۹ با حضور علی داودی به عنوان منتقد ادبی و علی جعفری به عنوان کارشناس فرهنگی و اجتماعی به بررسی اشعار خوانده شده توسط مهدی سلحشور در ماه محرم امسال اختصاص داشت.

پیوند مداحی با دفاع مقدس و سلوک زیستی رزمندگان فصل تازه‌ای در مداحی باز کرد

علی داودی، شاعر و منتقد ادبی در ابتدای این نشست مجازی گفت: یکی از جایگاه‌های مهم و ممتاز در هیئت مداح است. همین نسبت جایگاه مداح در هیئت از عوامل تعیین‌کننده‌ای است که بخشی از آن را شعر تشکیل می‌دهد. سوال این است که آیا انتظار ما از مداح این است که مداح شاعر باشد؟ سیاست‌مدار یا سخنران باشد؟ متفکر یا نماینده اجتماع باشد؟ درواقع توقع ما از مداح چیست. حالا در نظر بگیریم نسبت همه این عوامل با یکدیگر و نسبت آن‌ها با شعر چگونه است؟ آن وقت درمی‌یابیم که شعر در چه قید و بندی قرار دارد و متوجه می‌شویم که ما هم با شعر محض روبرو نیستیم؛ لذا نباید بحث شعر در مداحی و هیئت را با معیارهای عمومی ادبیات بسنجیم.

وی اضافه کرد: شعری که در هیئت ارائه می شود طبعاً باید بتواند توقع سلایق مختلف را تا حدی برآورده کند، مداحی درواقع هنری است که معجونی از چند رشته هنری را در دل خود دارد و در شکل کلی خود نیازمند توانایی مدیریتی، اجرا، اطلاعات تاریخی، تسلط بر موسیقی و نواها و شعر است.

این شاعر ضمن بیان اینکه شعر بخشی از فرآیند مداحی است، اضافه کرد: همان‌طور که در دهه‌های اخیر شاهد بودیم دوره‌ها و دهه‌های مختلف مداحی شکل گرفته است. مداحی قبل از انقلاب با شعر شاعران معدود شکل خاصی داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی ما وارد دوره جدیدی از زیست شدیم و این شرایط بر مداحی و مراسم‌های مذهبی تاثیر گذاشت.

داوودی عنوان کرد: این مسئله که مداحی در خود انقلاب اسلامی چه قدر دخیل بوده است موضوع مهمی است. پس پیروزی انقلاب اسلامی بلافاصله جنگ تحمیلی شروع می‌شود که مداحی در این برهه جایگاه و نقش ویژه‌ای داشت. آقای سلحشور خودش رزمنده بود و در جنگ هم حضور داشت.

وی ادامه داد: دقیقاً بعد از انقلاب و به‌ویژه بعد از شکل‌گیری دوره دفاع مقدس حجم قابل‌توجهی از آثار مداحی داریم و پیوند عجیبی که دوره مداحی در دفاع مقدس دارد با سلوک زیستی رزمندگان دفاع مقدس اساساً فصل تازه‌ای در مداحی و هیئت باز کرد.

این منتقد ادبی اظهار کرد: بعد از جنگ تحمیلی دوره تحولات عظیم اجتماعی در جامعه است و در همه زمینه‌ها ما تنوع را می‌بینیم. در حوزه مداحی هم چهره‌های جدیدی معرفی می‌شوند که هرکدام از این‌ها سبک و سیاق به‌خصوصی دارند و کسانی که الان علم‌دار مداحی در کشور هستند حاصل این دوره هستند.

بخشی از دارایی فرهنگی ما در کشاکش سنت و مدرنیته به واسطه هیئت‌ها حفظ شد

داوودی گفت: هیئت به‌عنوان جریانی که از دل سنت درآمده بود توانست بخشی از هویت سنتی و دینی ما را حفظ کند و میراث‌دار آن در دنیای جدید شود. بخشی از دارایی فرهنگی ما به واسطه هیئت‌ها در کشاکش سنت و مدرنیته حفظ شد.

وی خاطرنشان کرد: آقای سلحشور با یک ثبات قدمی نوع خاصی از مداحی و نوحه را ارائه می‌دهد و در این‌که آثار ایشان اصول و استحکام دارد شکی نیست.

این شاعر ابراز کرد: گفتمان هنری انقلاب اسلامی درواقع در متن هنر مداحی پیاده شده است و هنری است که متناسب با گفتمان انقلاب اسلامی است، هنری که همه چیز از خودش است و اندیشه آن برآمده از انقلاب است و به همین دلیل همه هجمه‌ها متوجه محافل مداحی است.

داودی گفت: در شعرهایی که در دهه اول محرم امسال توسط آقای سلحشور اجرا شده هم شعر با رویکرد زبان معیار و رسمی و هم شعرهای محاوره‌ای می‌بینیم. در شعرهای محاوره‌ای فقط زبان نیست که شکسته و محاوره‌ای است درواقع مسائل و نگاه و درواقع محتوی هم غیررسمی است. آقای سلحشور ارتباط مناسبی با شاعران و اشراف خوبی بر شعر دارد. شعرها را درست و دقیق می‌خواند. شعرهایی که می‌خواند عمدتاً از شاعران معاصر است.

وی اضافه کرد: بخش اول مراسم ایشان که روضه است شامل توبه، استغفار و موعظه می‌شود در اینجا شعر را به صورت دکلمه و زمزمه می‌خواند و با این شیوه مجال تفکر را به مخاطب می‌دهد. در بخش‌های نوحه و سینه‌زنی شعرهای سبک‌تر و ساده‌تری به لحاظ ادبی انتخاب می‌کند تا مجال برای تفکر برای مخاطب ایجاد شود.

داوودی ضمن بیان اینکه در اجراهای آقای سلحشور شعرهای در قالب مثنوی بار معنایی و اندیشه‌ای را برعهده دارند و اشعار در قالب غزل بیشتر حاوی نکات عاطفی هستند، ابراز کرد: هر شب مراسم بین 6 یا هفت شعر در مراسم هیئت‌ها توسط مداح اجرا شده است که می‌توان گفت در یک دهه حدود 70 یا 80 شعر خوانده و در واقع یک کتاب مفصل شعر در یک دهه خوانده است. می‌توان گفت هر مداح در یک دهه یک کتاب شعر صوتی منتشر می کند.

این شاعر بیان کرد: در شعرهای محرم امسال آقای سلحشور به موضوعاتی مثل مسائل روز جامعه، مسائل جهان اسلام، شهادت حاج قاسم سلیمانی، شرایط کرونا و ... با زبان ساده پرداخته شده است.

سلحشور در تلاش برای توسعه ذات مداحی است

علی جعفری، کارشناس فرهنگی و اجتماعی در ادامه این نشست مجازی گفت: حاج مهدی سلحشور به خاطر فاصله گرفتن از وجه سلبریتی شدن مداحی و مداح که در برخی از مداحان المان‌های آن مشهود است تلاش کرده ذات مداحی را توسعه بدهد و به جهت دارا بودن تقریباً همه وجوه ذاتی مداحی یک پدیده کم‌نظیر است.

وی افزود: سلحشور هم به جهت فرم‌های اجرا هم در شیوه سینه‌زنی، نوحه‌ها، مناجات‌خوانی‌ها و روضه‌خوانی‌ها جزو مداحانی است که تلاش کرده است ذات مداحی را گسترش دهد. این مداح تقریباً از اواخر دهه هفتاد قبل از بسیاری از مداحان با شعر درجه اول ارتباط داشت و از آن استفاده می‌کرد.

این کارشناس فرهنگی و اجتماعی اظهار کرد: دوری از حاشیه‌ها و پرداختن به ذات و متن مداحی سبب شده سه دهه در اوج بماند. آن چیزی که توانسته در این مسیر به او کمک کند سلوک معنوی این مداح است که ریشه در چند مسئله دارد؛ ابتدا اینکه سلحشور جزو مداحانی است که از فضای معنوی حوزه و تحت تمشیت و تربیت اساتید اخلاق بوده است و ازجمله طلبه‌هایی بودند که به جبهه رفتند و تجربه معنویت و حماسه جنگ را داشتند.

جعفری عنوان کرد: سلحشور بعد از جنگ متعهد به ادبیات انقلابی جبهه ماند. در واقع مهدی سلحشور یک مداح_رزمنده است که تعهد و اصالت رزمندگی خودش را حفظ کرده است و همچنان باقیات و صالحات جنگ محسوب می‌شود؛ این رویه حتی در فرم لباس او در صدای خش‌دارش هویداست.

وی ادامه داد: مجموع این ویژگی‌ها او را مداحی ویژه کرده است و الهام‌بخش مداحانی از نسل‌هایی شده که جنگ را ندیدند؛ به عنوان نمونه آقای میثم مطیعی را به جهاتی متأثر از مهدی سلحشور می‌دانم. به نوعی خیلی از المان‌های آثار سلحشور به طور رقیقی در آثار آقای مطیعی بازتولید شده است. مثلاً ورود به وجوه بین‌المللی مداحی به صورت خواندن نوحه عربی، مقتل‌خوانی، تعهد به مقتل و اصالت‌های سندی در مداحی آقای مطیعی متاثر از آقای سلحشور است. همچنین سبک‌های سینه زنی حماسی و رزمی در مداحی مطیعی وجود دارد و پیش از آن در آثار آقای سلحشور وجود داشته است.

مهدی سلحشور حلقه واسط چهار نسل است

این کارشناس فرهنگی و اجتماعی گفت: نکته دیگر این است که آقای سلحشور مداح مرکز نیست و مداح پیرامون است. می توان گفت او اولین مداح جدی ما است که در شهرستان‌ها پایگاه ایجاد کرده و با مداحان جوان شهرستانی و مجالس شهرستانی ارتباط ایجاد کرده است و در مسیر تعالی آن‌ها تلاش کرده و این همان مسئله توسعه ذات مداحی است. با اینکه اصالتاً تهرانی است اما ایشان مداح تهران یا قم نیست و مداح پیرامون و مداح همه ایران است.

جعفری اظهار کرد: حاج مهدی سلحشور توانسته حلقه واسط حداقل چهار نسل باشد؛ یعنی او هم دهه 50 را درک کرده هم دهه در دهه 60 یک فعال مذهبی و رزمنده بوده است هم در ادامه تا دهه 90 فعال بوده است. او در این چهار دهه توانسته حلقه واسط باشد و یک ارتباط بین نسلی را در فضای آفرینش‌های مذهبی ایجاد کند. به عنوان یک مداح صاحب سبک توانسته ذات آئین مداحی را در بخش‌های مختلف توسعه دهد و برای اولین بار کارهای ازجمله توجه به فرم هیئت داری مثل تزیین متفاوت هیئت در هر مراسم، تعبیه و تغییر دیوارنگاره پشت مداح و ... انجام دهد.

وی با بیان اینکه هیئت مهدی سلحشور هیئتی گره خورده با فرهنگ عاشورا، شهدا و جبهه است، خاطرنشان کرد: سلحشور با تعهد صددرصدی به اصالت‌ها توانسته جریان‌های مختلف را متأثر از خودش کند و نسل‌های جدیدی را تربیت کند و خودش همچنان به عنوان یک شخصیت برجسته و قابل‌توجه فعال باشد.

انتهای خبر/