اهمیت و جایگاه امیدواری در فرهنگ اسلامی
برای درک اهمیت و ارزش امیدواری در فرهنگ و اندیشه اسلامی با رجوع به آیات اسلامی در می‌یابیم که خدای متعال همواره با تقویت این عنصر حیات بخش در زندگی بندگان خود، جامعه انسانی را به سوی خوبی‌ها دعوت کرده و با نکوهش ناامیدی و یأس آنها را از بدی‌ها بازداشته است «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛[1] بگو: «اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کردهاید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مىآمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.» در نکوهش یأس و ناامیدی در فرهنگ اسلامی نیز همین بس که خدای متعال این ویژگی را از جمله خصوصیات کافران دانسته[2] یا به عبارتی بدترین انسان‌های روی زمین و همچنین گمراهان معرفی می‌فرماید: «قالَ وَ مَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّالُّونَ؛[3] گفت: «جز گمراهان، چه کسى از رحمت پروردگارش مأیوس مىشود؟!»
فتح خاکریزهای موفقیت با نیروی «امید»
امیدواری اکسیری طلایی و راهبردی است که می‌توان از آن به عنوان موتور پیشران به سوی موفقیت یاد کرد. به طور قطع و یقین هیچ موفقیت و دستاوردی بدون این عنصر حیات‌بخش قابل دستیابی نیست، اما با امید و تلاش هر خاکریزی قابل فتح و دستیابی است؛ کما اینکه در منابع روایی از امام علی علیه‌السلام نقل شده است: «کلُّ راجٍ طالِبٌ؛[4] هر امیدوارى جوینده است.»
1ـ خاکریزهای اخلاق‌مداری و توسعه عدالت اجتماعی
باید به این نکته دقت داشته باشیم که برخلاف فرهنگ و تمدن سکولار که خاکریزهای موفقیت را صرفاً در دستاوردها و منافع مادی و دنیوی جستجو می‌کند، فرهنگ و تمدن اسلامی به دنبال آبادانی حیات دنیوی با اکسیر اخلاق‌مداری است، هرگونه پیشرفت و رونق در جامعه انسانی منهای اخلاق‌مداری و دینداری می‌تواند همانند زهر کشنده‌ای باشد که دنیای مدرن امروزی را به فنا و نابودی کشانده است، تمدن نوین اسلامی به دنبال پیشرفت منهای عدالت نیست، از این رو همواره سعی داشته با تقویت گزاره‌های اخلاقی و شاخص‌های دین‌مداری انسان‌ها را به سوی جامعه و حکومت صالحان تشویق و دعوت کند، حکومت اخلاق‌مداری که این‌چنین فرهنگ قرآن نوید برپایی آن را به جهانیان داده است: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ؛[5] در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: «بندگان شایستهام وارث (حکومت) زمین خواهند شد!»
2 ـ خاکریزهای علمی و فناوری
یکی دیگر از خاکریزهای مهم و ارزشمندی که جوان مؤمن و انقلابی با بهره‌گیری از توان و قدرت «امیدواری» به سرعت باید به دنبال فتح آن باشد، خاکریزهای رفیع علمی و فناوری است، هر چند جهان سرمایه‌داری و جامعه استکباری همواره سعی داشته با القای یأس، ناامیدی، و تخریب عزّت و خودباوری ملّی، مانع پیشرفت و موفقیت جامعه اسلامی شود، اما جوان نخبه ایرانی با اتکاء به آموزه‌های توحیدی، دستیابی به قله‌های رفیع علم آموزی و فناوری را جزو وظایف و مسئولیت‌های دینی و مذهبی خود می‌داند؛ چنان‌که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ أَلا إِنَّ اللّه یُحِبُّ بُغاةَ العِلمِ؛[6] طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است. خداوند جویندگان دانش را دوست دارد» و جوان نخبه و مؤمن انقلابی به این سخن ایمان و امید راسخ دارد که «اگر علم در ثریا باشد مردانی از سرزمین پارس به آن دست پیدا خواهند کرد.»[7]
3ـ خاکریز اقتصادی و جهش تولید
یکی دیگر از خاکریزهای مهمی که در فرهنگ و تمدن اسلامی با نیرو و توان امیدواری باید به دنبال فتح و تسخیر آن بود خاکریز رونق و خودکفایی اقتصادی است، اقتدار اقتصادی از دیگر مؤلفه‌ها و شاخص‌های امنیتی به شمار می‌آید که در صورت سهل‌انگاری نسبت به آن جامعه اسلامی را با مشکلات و فتنه‌های بسیار خطرناک مواجه خواهد کرد، تحریم‌های ظالمانه و بی‌شمار غربی و آمریکایی در جنگ اقتصادی به خوبی شاهد و گواه بر اهمیت فتح خاکریز اقتصادی است. موضوعی که اگر مورد بی‌توجهی قرار گیرد دین، فرهنگ و مذهب جامعه اسلامی نیز در خطر قرار خواهد گرفت. «عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اَلنَّوْفَلِیِّ عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : کَادَ اَلْفَقْرُ أَنْ یَکُونَ کُفْراً؛[8] فقر، انسان را در آستانه کفر قرار مىدهد.»
4ـ خاکریز امنیتی و دفاعی
برای سربلندی جامعه اسلامی و دستیابی به ثمرات و برکات امیدواری در جامعه اسلامی باید توجه جدی به خاکریزهای امنیتی و دفاعی نیز داشته باشیم، و ذره‌ای در این خصوص سستی و تنبلی راه ندهیم، اقتدار امنیتی و نظامی یکی از اوامر و دستورات قرآنی است، که به طور ویژه‌ای خدای متعال این‌چنین جامعه اسلامی را به آن امر کرده است: «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُم وَآخَرینَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ یَعلَمُهُم ۚ وَما تُنفِقوا مِن شَیءٍ فی سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیکُم وَأَنتُم لا تُظلَمونَ؛[9] هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آنها [= دشمنان]، آماده کنید! و (همچنین) اسب‌های ورزیده (برای میدان نبرد)، تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید! و (همچنین) گروه دیگری غیر از اینها را، که شما نمی‌شناسید و خدا آنها را می‌شناسد! و هر چه در راه خدا (و تقویت بنیه دفاعی اسلام) انفاق کنید، به طور کامل به شما بازگردانده می‌شود، و به شما ستم نخواهد شد!»
سخن آخر: فتح تمام خاکریزهای راهبردی که در این مطلب به آن اشاره شد، با موتور پیشران و قدرتمند «امیدواری» قابل دستیابی است، هر چند امیدواری نیز در این مسیر راهبردی نیازمند عناصری همچون دوراندیشی، برنامه‌ریزی، همت و تلاش مضاعف است.
* حجت‌الاسلام علی بیرانوند استاد حوزه علمیه قم
===============
پی‌نوشت‌ها:
[1]. زمر/53.
[2]. یوسف/87. «وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ؛ و از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس مىشوند!».
[3]. حجر/56.
[4]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص343، ح21.
[5]. انبیاء/ 105.
[6]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج1، ص30، ح1.
[7]. قرب الإسناد (ط - الحدیثة)، ص109، ح377 عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: لَوْ کَانَ الْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ.»
[9]. الأنفال/ 60.
منبع:تسنیم