امام رضا(ع) راز طول عمر و سلامت انسان را رعایت اندازه در استفاده از خوراک و نوشیدنی می داند و درباره «مفهوم واقعی پرهیز غذایی» می فرمایند: پرهیز آن نیست که ماکولات را بر خویش تحریم کنید، پرهیز درحقیقت معنی خود، در خوردن و نوشیدن اعتدال را رعایت کردن است. بخورید ولی کم بخورید. (1)
امام رضا(ع) در همین زمینه با بیانی دیگر می فرمایند: اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان سالم بود. (2)
امام رضا(ع) درباره استمرار آبادانی بدن می فرماید: بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به گونه ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرّمی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد؛ امّا اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین است.[پس،] سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن، ریشه می گسترد. بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای برای بدنت سالم تر است، همان را برای خویش مقرّر بدار و خوراک خود گیر. (3)
امام رضا (ع) همچنین حالات بدن آدمی در طول عمر را به چهار بخش تقسیم نموده اند . آن حضرت در نامه معروف خود به مامون قبل از آنکه به بیان و شرح غذاها و داروها بپردازند می فرماید: بدان خداوند عالم حالات آدمى را که بر آنها ساخته شده و بآن احوال متصرف در حیات و زندگانى است چهار بخش قرار داده است:
حالت اول: پانزده سال است که جوانى و خوبى و طراوت او در این دوره از عمر است و در این مدت خون در مزاج او بر سایر اخلاط غالب است.
حالت دوم:حالت دوم از پانزده سالگى است تا بسى و پنج سالگى در این قسمت از عمر غلبه با صفراء است که بنهایت شدت و قوت میرسد بر همین حالت بسر می برد تا این دوره سپرى شده بحالت سوم برسد.
حالت سوم: این حالت از سى و پنج سالگى شروع مىشود و به شصت سالگى ختم می گردد.در این دوره از عمر سایر اخلاط مغلوب مره سوداء است.این دوره روزگار حکمت و پند و اندرز و معرفت و عبرت و انتظام امور زندگى و صحت نظر در عواقب امور و دوراندیشى است.در این دوره رأیش صادق و متین دلش محکم و ثابت است تصرفات حیات او را دگرگون نمی سازد.
حالت چهارم: چون وارد مرحله چهارم حیات بشویم بلغم بر سایر اخلاط غلبه پیدا می کند این همان حالتى است که بچیزى بر نمی گردد مگر پیرى و ناتوانى بسوى تلخى عیش، لاغرى، کم شدن نیرو و فساد زندگى.
نشانه این حالت آنست که نسیان بر فکر و حافظه او مسلط مىشود چیزها و کسانى را که با آن مربوط بوده نمىشناسد در حضور مردم چرت می زند و می خوابد و هنگام خواب بیدار می ماند گذشتهها را بیاد نمىآورد حوادث را فراموش می کند عادات خود را از دست می دهد روش دیرینهاش در زندگى تغییر مىیابد.
آب جلوه او خشک مىشود موى رویش و ناخن او کم می گردد، همواره جسمش رو به انعکاس و ادبار می رود زیرا مزاج او تحت استیلاى بلغم قرار گرفته است و بلغم سرد و خشک است و خود معلوم است که سردى و خشکى فناى اجسام می باشد جسم بر اثر غلبه قوه بلغمیه نیروى خود را از دست می دهد و نابود می گردد.(4)
امام رضا (ع) در بیانی دیگر می فرمایند: غذای خود را با سبک ترین غذایی که بدنت را به اندازه عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعالیت ها و زمانه ات تغذیه می کند، آغاز کن.(5)
پیرو سفارشات ائمه هدی(ع) هنگام غذا خوردن باید دو چیز را رعایت کرد. یکی ماهیت و کیفیت غذا و دیگری کمیت غذایی است که خورده می شود. یعنی باید توجه کرد چه چیزی خورده می شود و آیا آنچه خورده می شود برای بدن سودمند است یا خیر. باید مراقب بود بیش از اندازه نخورد، زیرا لذت خوردن آنی و کوتاه است، ولی امراض و بیماری‌هایی که پس از پرخوری سراغ انسان می‌آید بسیار طولانی و پایدار خواهد بود. از این رو کم خوردن را باید یکی از اسرار طول عمر انسان‌ها دانست.
امام رضا(ع) در همین زمینه می فرماید: هر کس غذای افزون از اندازه بخورد ،این غذا او را سودی نمی رساند ،و هر کس به اندازه بردارد ،این غذا او را تغذیه می کند و سود می رساند .آب نیز چنین است. روش پسندیده برای تو ،آن است که از هر یک از انواع غذا ،در فصل ویژه آن ،بهره بگیری.در حالی که هنوز مقداری میل داری ،از غذا دست بکش ،چرا که این کار ،به خواست خداوند ،برای بدن سلامت آورتر ،برای عقل ذکاوت بخش تر ،و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.(6)
پی نوشت ها:
1_(طب الکبیر، ص 330)
2_(بحارالأنوار،ج66، ص 425 ،ح 41)
3_(بحار الأنوار،ج62، ص310)
4_(طب الرضا علیه السلام – صفحه 61)
5_(طب الرضا علیه السلام ،صفحه15)
6_(طب الرضا ،صفحه 14)
منبع: ابنا
211008