در بیست و پنجمین برنامه راز که از شبکه چهار سیما پخش می شود، مطرح شد: «مکه» در حال از دست دادن هویت فرهنگی است. قسمت بیست و پنجم برنامه «راز» با موضوع «چالش‌های معماری مقدس‌ترین مکان» با حضور بهمن ادیب زاده استاد معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی از شبکه چهارم سیما پخش شد
در بیست‌وپنجمین برنامه «راز» عرفان احمد آل علوی مدیر اجرایی بنیاد تحقیقات میراث اسلامی مکه و الیور وین رایت منتقد معماری و طراح روزنامه گاردین از لندن مهمانانی بودن که از طریق اینترنت با برنامه«راز» ارتباط برقرار کردند.
در رم در ۱۰ کیلومتری واتیکان حق ساخت مکانی بلندتر از واتیکان وجود ندارد
در ابتدای بحث طالب زاده در خصوص بلندمرتبه‌سازی در اطراف کعبه و سایه ای که برجی شبیه بیگ بن روی این خانه مقدس انداخته است گفت: کل جامعه اسلامی و جهانی درباره این اتفاق سکوت کرده است. این سکوت آن قدر طولانی شده است که برج شبیه بیگ بن را ساختند. بحث ما درباره بی‌تفاوتی نسبت به این مکان مقدس و سکوت جامعه اسلامی در قبال آن است. حتی در رم در ۱۰ کیلومتری واتیکان حق ساخت مکانی بلندتر از واتیکان را ندارید اما در مکه صاحبان این کشور نسبت به این مسئله بی‌تفاوت هستند.
بهمن ادیب زاده استاد معماری در رابطه با صحبت‌های طالب زاده عنوان کرد: برای اینکه بتوانیم وضعیت فعلی را بهتر تحلیل کنیم، باید از سابقه و پیشینه تاریخی این مکان‌ها شروع کنیم. اول اینکه وقتی به خالق هستی برای ساخت خانه خودش مراجعه می‌کنید، متوجه می شوید اصولی را برای ساخت خانه خودش معین می‌کند. این اصول منحصر به زمان و مکان نیست. به همین دلیل در زبان وحی خداوند می‌فرماید اولین خانه‌ای که برای مردم بنا کردم، کعبه است. وقتی تهاجمی نسبت به خانه خدا صورت می‌گیرد، تمام ادیان مقابل آن قرار می‌گیرند. کعبه خانه‌ای است که مایه هدایت و رحمت عالمیان است.
استاد معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی توضیح داد: سابقه تاریخی مکه نشان می‌دهد کعبه ۲ هزارسال قبل از میلاد مسیح بنیان نهاده شده است. شهرساز خانه خدا حضرت ابراهیم(ع) یعنی یک پیامبر است و ساکنان آن فرزندان پیامبر و خانواده آنها هستند که زندگی آنجا را بنا می‌نهند. پس از آن ابراهیم(ع) خانه خدا را با قوانین خاصی یعنی تساوی اجزا می‌سازد و خداوند امر می‌کند که این مساوات اجزا در مکانی باشد که سرشار از آرامش باشد.
کعبه نباید تحت سیطره هیچ حاکمی باشد
ادیب زاده افزود: وقتی اشاره می‌کنیم که این خانه متعلق به جهانیان است، اگر در طرح های توسعه معماری و شهرسازی آن برنامه ریزی می‌کنیم باید مواظب باشیم مکتب‌های خاص معماری غربی بر آن حاکم نشود. معماری باید متناسب با فرهنگی بومی مکه باشد. از ملاک‌ها و مبانی انتخاب خانه خدا«بیت العتیق» بودن آن است؛ یعنی تحت سیطره هیچ حاکمی نباشد و خانه‌ای آزاد باشد. برای احداث هر بنایی باید به مبانی بنیان گذاری کعبه توجه شود.
طالب زاده با اشاره به بی تفاوتی جهان اسلام نسبت به ساخت و سازهای بی رویه اطراف خانه کعبه تصریح کرد: ما همیشه شاهد این بودیم که این موضوع حتی در سطح رسانه ها هم مطرح نمی شود و وقتی تفکر وهابیت وارد این قضیه شد، عملا تبدیل به فاجعه شد. فشار دولت و وهابیت اجازه هیچ حرکتی بر علیه این مسئله را نمی دهد.عرفان آل احمد علوی به من گفت که دومین برج بلند جهان را تبدیل به یک هتل مدرن کرده‌اند و حق نداریم به عنوان جامعه اسلامی علت این جریان را بپرسیم.
وهابیت قصد تخریب محل تولد پیامبر(ص) و ساخت یک پارکینگ بجای آن را دارد
در میانه نخست برنامه عرفان احمد آل علوی مدیر اجرایی بنیاد تحقیقات میراث اسلامی مکه به عنوان مهمان مجازی در پاسخ به این سوال که چه اتفاقی در مکه افتاده است و چرا به صحبت‌های شما بی‌توجهی می‌کنند،گفت: کارهای من برای حفظ میراث اسلامی بوده است. نسبت به این مسأله نگرانی بسیاری دارم و تلاش می کنم مکان تولد پیامبر(ص) را حفظ کنم چون الان این محل کتابخانه شده و با اقدامات وهابی ها در حال نابودی است. وهابی‌ها می‌خواهند این خانه را خراب و آن را تبدیل به پارکینگ یا آسمان خراش دیگری کنند که مشرف به مکه است.
عرفان احمد آل علوی ادامه داد: طی ۲۰ سال گذشته در ایالات متحده و انگلستان کنفرانس‌ها و سخنرانی‌هایی داشتم و نشان دادم که قرار است چه اتفاقی بیفتد و این کارها قبل از احداث برج ساعت البیت مکه بود.در قدس شریف می بینیم وقتی تکه ای از مسجد الاقصی تخریب می‌شود، همه به آن توجه و برای آن تظاهرات می‌کنند اما در مکه و مدینه هیچ کسی اعتراض نمی‌کند.
حاکمان عربستان طی ۳۰ سال حدود ۳۰۰ مکان مذهبی تاریخی را نابود کردند
آل علوی افزود: ۳۰ سال پیش در مکانی که مادر پیامبر(ص) مدفون شد، بولدوزرها آمدند و آنجا را ویران کردند. من کنفرانسی را در انگلستان برگزار کردم تا اطلاع رسانی کنم و نماینده کشورهایی مانند هند و پاکستان آنجا بودند اما بعد از کنفرانس همه رفتند و این مسأله مغفول ماند. این تخریب ها طی ۳۰ سال گذشته زیاد بوده و حدود ۳۰۰ مکان تاریخی که تنها متعلق به پیامبر(ص) نبودند هم ویران شد. این مکان ها به اهل بیت تعلق داشته است.
مدیر اجرایی بنیاد تحقیقات میراث اسلامی مکه تشریح کرد: ما می‌دانیم آثار اسلامی و مکان‌های مربوط به اهل بیت در حال ویران شدن و محو شدن از جهان است اما مسیحیان با وجود اینکه بعضی مسائل تاریخی در مورد مصلوب کردن حضرت مسیح(ع) اثبات نشده، تلاش کردند آثار خودشان را حفظ کنند. مکان‌های تاریخی اسلامی در حال تبدیل شدن به اسطوره است و اثبات کردن اسطوره هم دشوار است. وقتی امپراتوری عثمانی حاکم بر عربستان صعودی بود، وضع متفاوتی حکمفرما بود. در آن دوره برخی از مکان های مذهبی مکه و مدینه را حفظ کردیم.
در موزه‌های عربستان آثار شخصی ملک عبدالعزیز را جمع‌آوری کردند نه آثار صدر اسلام را
وی افزود: ما در مکه و مدینه دو موزه داریم. با بازدید از این دو موزه مشاهده می کنیم که قدمت آن به ۴۰۰ الی ۲۰۰ سال پیش و آثار شخصی ملک عبدالعزیز باز می گردد. در این موزه‌ها میراثی متعلق به صدر اسلام را نمی‌بینیم. یونسکو مکان هایی را برای حفاظت خودش از آثار تاریخی معین کرده است اما برای حفاظت از میراث فاطمه(س) و علی(ع) چه کاری انجام شده است؟
آل علوی گفت:این مکان ها در حال محو شدن هستند و فرزندان نسل‌های آینده نمی‌توانند از آنها مطلع شوند. ما در برهه حساسی هستیم که مسلمانان باید در آن بیدار شوند. مسجد الاقصی سومین مکان مقدس است و این در حالی است که مکه بلد الامین و مکانی است که حجاج آنجا می آیند. باید به مسجدالحرام توجه بیشتری کرد چون مسجدالاقصی تحت نظر صهیونیست ها است اما مکه و مدینه تحت حکومت مسلمانان است و رژیم صعودی که داعیه اسلام را دارد پشت این قضیه نمی ایستد.
بهمن ادیب زاده استاد معماری درباره روند ساخت و ساز در مکه و شرایط حاکم برآن یادآور شد: رویکرد عمران و آبادی تحت عنوان توسعه حرم شریفین و جهت این توسعه بسیار مهم است. در زمان خلفای دوم و سوم خانه‌های اطراف بیت الله را خریدند و توسعه دادند. در ۱۳۷۰ و محدوده خانه خدا هیچ ساختمانی وجود ندارد که بلندتر از این مکان مقدس باشد و در دوره های بعدی هم خانه خدا نسبت به رواق های اطراف خود کاملا مسلط است.
ادیب زاده ادامه داد: بعدها به تدریج ساختمان هایی بلندتر تحت عنوان توسعه حرم و اضافه کردن صحن برای زائران ساخته می شود اما افزودن این صحن ها به قیمت نابودی هویت فرهنگی رقم می خورد.
شهر مکه در حال از دست دادن هویت فرهنگی‌اش است
این استاد معماری دانشگاه اظهار کرد:جغرافیای خانه خدا در محیطی است که با تپه های سنگی محاصره شده است. در طرح های جدید خانه های سنگی برداشته می شود و خانه کعبه که هویت جغرافیایی خود را از کوه های اطراف می گیرد، به تدریج تبدیل به دشتی می‌شود که ساختمان هایی جایگزین آن کوه ها می شوند.
این استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: با این اقدامات حافظه تاریخی اینجا صفر می شود و این بسیار خطرناک است. در مراحل بعدی ما با معماری مواجه می شویم که نه تنها متعلق به حجاز نیست بلکه متعلق به مشرق زمین هم نیست. به عبارتی خانه خدا تبدیل به ماکتی محصور شده با ساختمان هایی است که به سبک شیکاگو و نیویورک ساخته شده است. این باعث می شود که شهر مکه هویت اصلی خود را از دست بدهد و تبدیل به ناکجا آباد شود چون در حال از دست دادن نشانه های بومی خودش است.
الیور وین رایت منتقد معماری روزنامه گاردین از لندن دیگر مهمان مجازی برنامه بود که در خصوص معماری شهر مکه مقاله ای نوشته بود و درباره آن گفت: برج ساعت البیت دومین برج مرتفع جهان با ارتفاع ۶۰۰ متر در حال احداث در مکه است. پس از بررسی متوجه احداث ساختمان هایی با وضعیت مشابه در مکه شدم که میراث فرهنگی مکه در آن در حال نابودی است.
یونسکو قصد دارد مکان‌های مقدس عربستان را به عنوان میراث جهانی حفظ کند ولی حکومت عربستان نمی‌گذارد
وین رایت منتقد معماری ادامه داد: یونسکو تلاش کرد تا این مکان های مقدس را به عنوان آثار حفظ شده میراث جهانی حفظ کند اما حکومت صعودی اجازه نداد تا این مکان ها در لیست یونسکو قرار بگیرد و ممکن است این اقدام دلایل سیاسی داشته باشد. این در حالی است که از معماری واتیکان به شدت محافظت می شود و مانع نابودی آن می شوند. شاید مکه آسیب فیزیکی نبیند اما در اطراف آن وضع متفاوت است.
منتقد معماری روزنامه گاردین در خصوص برداشت خود از شباهت برج البیت با بیگ بن لندن گفت: این برج ۶ برابر برج بیگ بن لندن است که برای احداث آن مکان های اطراف ویران شد و مثل این بود که صفحه بزرگی را اطراف آن ایجاد کنند و معماری بومی آن از بین رفته است.
الیور وین افزود: وقتی در مکه باشید، برایتان دشوار است که به این برج ها توجه نکنید. کل مسجدالحرام در حال محصور شدن با این برج هاست و این جالب توجه است.
بهمن ادیب زاده استاد معماری در پایان چند راه حل برای توقف ساخت و سازهای اطراف مکه ارائه داد و گفت: این حساسیت دفاع از مکان های مقدس می تواند در قالب مجمع بین المللی حفاظت از مکان های مقدس که حالت خصوصی داشته باشد، شکل بگیرد. دوم اینکه دانشگاه های معماری، شهرسازی و پایداری محیطی وارد این عرصه شوند و می توانند با کنفرانس های بین المللی منشورهایی تدوین کنند که مجامع بین المللی پاسخگوی آن باشند. در آخر هم دخالت دادن یونسکو برای حفظ میراث مذهبی عربستان می تواند کارساز باشد.