عقیق:حجت‌الاسلام محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، یکشنبه (۲۵ خردادماه) با حضور در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، پیرامون فعالیت‌های فرهنگی و دینی در کشور گزارشی به نمایندگان ملت ارائه کرد و اشاره داشت که از مظلومیت فرهنگ یک قدم جلوتر همین اندک بودجه دستگاه‌های فرهنگی است که با شلختگی و تشتت دستگاه‌های فرهنگی و روشن نبودن شرح وظایف، بارهای بزرگ روی زمین مانده مواجه هستیم. تنها مساجد بین ۱۱ تا ۲۱ دستگاه متولی دارند.
پیش از این نیز حجت‌الاسلام سیدناصرالدین نوری‌زاده، رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد طی گفت‌وگو با خبرنگار حوزه مسجد وهیأت خبرگزاری فارس در این خصوص گفته بود: مساجد فاقد مدیریت واحد است و نهادهای مختلفی در این نهاد دینی حضور دارند. البته این مراکز در مدیریت مساجد نقشی ندارند؛ بلکه این ۲۲ نهاد از فضای مسجد برای عملیاتی کردن برنامه‌ها و اهداف خود استفاده می‌کنند؛ زیرا این مکان بهترین بستر برای عملیاتی کردن برنامه‌های فرهنگی است. به طور مثال، بهزیستی برای رفع بسیاری از آسیب‌های اجتماعی از مسجد کمک می‌گیرد و یا کمیته امداد از مساجد به‌عنوان مهم‌ترین پایگاه خیریه کشور استفاده می‌کند. در مجموع ما ۳۵۰۰ مسجد در استان تهران داریم که نهادهای مختلف برای پیشبرد برنامه‌های خود از بستر آن‌ها استفاده می‌کنند، اما اعتراض وارده در این زمینه آن است که سهم هر نهاد در ورود به مساجد باید مشخص شود.
۲۲ نهاد حاضر در مساجد باید کمک‌کار امام جماعت باشند، نه در تضاد با او
به‌طور مثال باید بدانیم کمیته امداد چه ماموریت‌هایی در مسجد دارد، بهزیستی، هلال احمر، بسیج و ... هم به همین صورت چه ورودی‌هایی دارند تا مانع موازی‌کاری و تداخل شود؛ زیرا این تداخل‌ها مسجد را از مدیریت واحد خارج می‌کند؛ در صورتی که این نهادها باید کمک‌کار امامان جماعت باشند و با آن‌ها تضادی نداشته باشند. برای ساماندهی این حضور نهادهای مختلف در مساجد نشست‌هایی را در طول سال داریم
مسجد در کشور ما میان ۱۸ نهاد توزیع شده است
البته شروع و آغاز این بحث را باید از سوی میثم لطیفی، رئیس دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) دانست که در برنامه تلویزیونی «بدون توقف» در شبکه سوم سیما تصریح کرد: متولیان امور مسجد ۱۸ نهاد هستند و مسجد در کشور ما بین ۱۸ دستگاه توزیع شده است و هرکس متولی یک بخش است. اصلاً یکی از مشکلات ما امروز این است که یک وحدت فرماندهی در حوزه مسجد نداریم. هر کسی یک بخشی را جلو می‌برد و به همین دلیل ما در بحث مسجد با یک مسئله و به هم ریختگی مواجهیم و بخشی از همین تنوع آرا هم به خاطر این است که اتفاقا تنوع فعالیت‌های مسجد را مشاهده کردند الان نمی‌توانند به این نتیجه برسند که بالاخره مسجد ایده‌آل ما چیست.
همانطور که از گزاره‌های بالا مشخص است، به دلیل تکثر و تشتت، حتی هیچ مسئول و ناظری تعداد دقیق نهادهای مرتبط با مسجد در کشور را مشخصاً نمی‌تواند اعلام کند. نظر مقام معظم رهبری، مدیریت مساجد به صورت مردمی است و ایشان امام جماعت را مدیر طبیعی مسجد می‌دانند، اما حضور این نهادها در مساجد جای آن‌که بازوی اجرایی و کمک مساجد باشد، این افراد را به مدیر بی‌پول مبدل کرده است که هیچ امکان اجرایی و مدیریتی ندارد و هر بخش و نهادی برنامه خود را در مساجد اجرایی می‌کند و امام جماعت تنها مدیر مسجد در اوقات نماز است.
با دریافت مشورت از کارشناسان و مسئولان مختلف حوزه مسجد، فهرستی از نهادهای مرتبط با مساجد به عنوان تصمیم‌گیر، فعال و یا مشارکت‌کننده با ارائه سطح فعالیت‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم احصاء کردیم که در نهایت به ۲۷ دستگاه رسیدیم.
حضور مستقیم در مساجد
۱ـ دفاتر نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها (مرکز رسیدگی به امور مساجد)
این مرکز در تهران و برخی از استان‌ها با همین عنوان و در برخی از استان‌ها به عنوان معاونت و زیرمجموعه دفتر نماینده ولی فقیه، مسئولیت رسیدگی به برنامه‌های مساجد اعم از امور مرتبط با ائمه جماعت را برعهده دارد. البته این نهادهای استانی هرکدام دارای استقلال هستند و این رویه به صورت ملی و کشوری مدیریت نمی‌شود. بودجه مرکز رسیدگی به امور مساجد استان تهران در سال ۹۹، رقمی حدود ۳۱ میلیارد تومان است.
۲ـ ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد
همانطور که از نام این نهاد به عنوان زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیداست، مسئولیت برنامه‌های فرهنگی و هنری را بر عهده دارد که دارای شعب استانی است و هم‌اکنون براساس اعلام مسئولین، این نهاد دارای ۲۴ هزار کانون در مساجد هستیم که حدود ۲ میلیون عضو هستند. این مجموعه دارای ردیف بودجه ۸۲ میلیارد تومانی برای سال ۹۹ است.
۳ـ پایگاه‌های بسیج مساجد
بسیج، یکی از ارکان اصلی تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در مساجد است که فرمانده پایگاه در هر مسجد نقش اثرگذاری در اجرای برنامه‌ها دارد و امروز اکثر مساجد کشور دارای پایگاه بسیج هستند.
۴ـ سازمان اوقاف و امورخیریه
باتوجه به موقوفه بودن ملک مساجد و همچنین دارا بودن برخی از مساجد از رقبات، سازمان اوقاف از نهادهای فعال در مساجد است که در خصوص ملکیت و زمین مساجد اعمال نظر می‌کنند. البته برخی از مساجد نیز در کشور مستقیماً زیر نظر این سازمان فعالیت می‌کنند. در بودجه سال ۹۹ این سازمان، با عنوان «احداث مساجد و اماکن فرهنگی و مذهبی» رقم ۱۷ میلیارد تومان و با عنوان «کمک به ساخت مساجد و مصلی‌ها» نیز بودجه ۱۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان اختصاص یافته است.
۵ـ سازمان تبلیغات اسلامی
با اجرای طرح امام روستا در ۴۰۰۰ روستای کشور و طرح امام محله در ۱۰۰۰ مسجد شهری و در بیش از ۲۰۰ مسجد در مناطق حاشیه شهری طرح پایگاه‌های فرهنگی اجتماعی را اجرا می‌کند؛ ضمن اینکه ۹۰ هزار هیات مرتبط با سازمان تبلیغات بخشی نیز در مساجد مستقر هستند که در بودجه ۹۹ سازمان تبلیغات اسلامی با عنوان «بودجه برنامه گسترش فعالیت‌های فرهنگی در مساجد»، رقم ۳۱ میلیارد تومان اختصاص یافته است.
۶ـ شهرداری
این مجموعه در امر عمرانی و کمک به برنامه‌های فرهنگی مساجد، نقش‌آفرین است که در شهرداری تهران مرکز فعالیت‌های دینی، کمک‌های نقدی و محتوایی به مساجد دارد و سازمان زیباسازی برای امور تبلیغاتی مساجد کمک‌رسانی می‌کند. برخی از برنامه‌های فرهنگی شهرداری نیز در بستر مساجد اجرایی می‌شود.
حضور غیرمستقیم در مساجد
۷ـ وزارت کشور
مساجد برای اخذ مجوز برای فعالیت در حوزه موسسات خیریه با این مجموعه ارتباط دارند. همچنین در زمان انتخابات مختلف نیز این وزارتخانه از مساجد به عنوان حوزه انتخابات استفاده می‌کند.
۸ـ سازمان بهزیستی
این سازمان برای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی و جمع‌آوری کمک‌های مردمی از بستر مساجد استفاده می‌کند.
۹ـ هلال احمر
این نهاد برای ارائه آموزش‌های لازم به مردم و همچنین جمع‌آوری کمک‌های مردمی در بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله از بستر مساجد استفاده می‌کند.
۱۰ـ کمیته امداد امام خمینی (ره)
این کمیته در زمینه فعالیت مراکز نیکوکاری در مساجد مشارکت و حضور دارد و برخی از این مراکز و صندوق‌های قرض‌الحسنه مساجد با کمک این کمیته فعالیت می‌کنند و کمک‌رسان ایتام آن هستند.
۱۱ـ وزارت نیرو
به استناد ماده ۱۳ قانون الحاق برخی مواد به قانون مالی دولت، مساجد از پرداخت هزینه‌های آب، برق و گاز معاف هستند. با این حساب می‌توان وزارت نیرو با ادارات زیرمجموعه‌اش مانند آب، برق و گاز را دخیل در امور مساجد دانست.
۱۲ـ نهاد کتابخانه‌ها
برخی از مساجد کشور دارای کتابخانه‌های مخزن‌دار یا باز هستند که براین اساس با مجموعه کتابخانه‌های ملی کشور مرتبط هستند.
۱۳ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
این مجموعه بر امور بهداشتی در مساجد کشور نظارت دارد.
۱۴ـ نیروی انتظامی
این مجموعه برحسب وظیفه ذاتی خود مامور تأمین امنیت برنامه‌ها و فعالیت‌های مساجد است و در زمان برگزاری مراسم‌ها، با این مجموعه برای تأمین امنیت هماهنگی صورت می‌گیرد.
۱۵ـ قوه قضاییه
این قوه برای آموزش‌های حقوقی به مردم از بستر مساجد استفاده می‌کند و در قالب شوراهای حل اختلاف نیز از محیط مساجد برای رفع برخی از پرونده‌های خرد حقوقی بهره می‌برد.
۱۶ـ ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر
این ستاد برای اجرای برنامه‌ها و طرح‌های خود فضای مساجد را برای پیشبرد اهداف و برنامه های خود انتخاب کرده است.
۱۷ـ سازمان دارالقرآن
این سازمان با تاسیس خانه‌های قرآنی و موسسات قرآنی در مساجد، برنامه‌های خود را اجرایی می‌کند.
۱۸ـ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
این مجموعه با اجرای طرح قرارگاه پیشرفت و آبادانی یا طرح کرامت یا طرح جواد الائمه در راستای رفع محرومیت از فضای مساجد برای اجرای برنامه‌های خود استفاده می‌کند.
۱۹ـ قرارگاه خاتم الانبیاء (بنیاد برکت)
این قرارگاه در ساخت مساجد در مناطق محروم مشارکت دارد.
۲۰ـ بنیاد خاتم الاوصیاء
این بنیاد برای اجرای برنامه‌های جبهه فرهنگی کشور مساجد را به عنوان محمل اجرای برنامه‌های خود برگزیده است.
۲۱ـ آستان قدس رضوی
این مجموعه قرارگاه محرومیت زدایی و دیگر برنامه‌های خود را در مساجد کشور اجرایی می‌کند.
۲۲ـ ستاد مردمی اعتکاف
این ستاد برای اجرای برنامه‌های اعتکاف در مساجد کشور نقش‌آفرینی می‌کند.
۲۳ـ معاونت تبلیغ حوزه‌های علمیه
این مجموعه با اعزام و حضور بیش از ۲۰۰۰ مبلغ در طرح هجرت در بستر مساجد فعالیت دارد.
۲۴ـ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
این مجموعه هرساله با اعزام بیش از ۷۰۰۰ مبلغ به مساجد سراسر کشور برای امر تبلیغ با مجموعه مسجدی‌ها مرتبط است.
مسجد از صدر اسلام تاکنون کارکردها و اثرگذاری‌های خود را به خوبی نشان داده است و در برهه انقلاب اسلامی در ابتدای مبارزات، سپس دوران دفاع مقدس و این روزها در بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و ویروس کرونا نقش اثرگذار خود را نشان داده است؛ نقشی که همیشه در برهه‌های حساس و با بسیج مردمی خودی نشان داده و در سایر ایام سال به خواب زمستانی می‌رود و تنها محل برگزاری نماز است. تعیین یک مدیر واحد با برخورداری از بودجه و امکانات و هم‌افزایی برنامه‌های ذیل آن مدیر می‌تواند موجب احیای کارکردهای مساجد شود.
منبع:فارس