عقیق:در مضامین دینی برای شب‌های قدر ویژگی‌های متعددی مطرح شده که آن را فرصتی برای رسیدن به موفقیت‌های بیشتر معرفی کرده‌اند، به گونه‌ای که در ارتباط با اهمیت میل به پیشرفت در انسان‌ها و شبهای قدر مطرح می‌شود: دستیابی به راه‌های پیشرفت و رسیدن به موفقیت‌های بیشتر، یقیناً یکی از امور لذت‌بخش و از دغدغه‌های اساسی تمامی انسان‌ها در طول زمان‌ها به حساب می‌آمده و می‌توان ادعا کرد که لذت‌بخش بودن رسیدن به پیشرفت و تهیه مقدمات آن، نزد انسان‌ها از بدیهیات محسوب می‌شود؛ چنان که هر فردی با مراجعه به وجود خود اقرار می‌کند که از شنیدن و فهم راه‌کارهایی که سود زیادی برای او به وجود می‌آورد خوشحال خواهد شد.

در این اثنا دیده می‌شود جلسات، کنفرانس‌ها و سمینارهای متعددی تشکیل می‌شود تا در قالب آن، راه‌های رسیدن به موفقیت و پیشرفت تعلیم داده شود و افراد زیادی با جان و دل و حتی صرف هزینه در آن کلاس‌ها شرکت می‌کنند، همگی نشان‌دهنده همین حس پیشرفت‌خواهی و میل به کمال است که در نهاد انسان‌ها وجود دارد که تمامی انسان‌ها با تنوع دیدگاه‌هایی که دارند در این امر مشترکند و دوست دارند ببینند اگر سرمایه خود را در چه راهی به کار بگیرند، به سود بیشتری خواهند رسید و بر اساس میزان سودی که قرار است به دستشان برسد. طبیعتاً میزان سعی و تلاش افراد متفاوت خواهد شد.

حال در مبانی دینی، شب‌هایی اختصاص داده شده که خداوند متعال با عنایتی بیشتر از سایر ایام سال به درخواست‌های بندگان توجه می‌فرماید و زمینه‌ای را در آن زمان‌های خاص فراهم فرموده تا انسان با انجام اعمالی موانع استجابت دعا و در نتیجه دستیابی به موفقیت‌ها و آرزوها را در طول سال برای خود فراهم آورد و سختی‌های بسیاری را از پیش‌روی خود بردارد چنانکه رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «مَن أحیی لَیلَةَ القَدرِ حُوِّلَ عَنهُ العَذابُ إلَی السَّنَةِ القابِلَةِ»؛ هر کس شب قدر را احیا بدارد تا سال آینده عذاب از او بر داشته می‏‌شود.

منظور از احیا و عذاب در شب قدر

«احیاء» همانطور که شهید مطهری می‌فرمایند از «زنده کردن» می‌آید که این معنا نقطه مقابل «اماته» به معنی میراندن است. استاد مطهری بیان می‌کنند: «این کلمه (احیاء) چنین می‌رساند که شب ۲ حالت دارد: ممکن است شب کسی زنده باشد و ممکن است شب او مرده باشد. شب زنده، آن شبی است که انسان تمام یا لااقل پاسی از آن شب را با یاد خدا و با مناجات و راز و نیاز با ذات پروردگار به سر ببرد و شب مرده آن شبی است که انسان تمام آن شب را با غفلت و فراموشی ذات مقدس پروردگار به سر ببرد».

پس اگر فردی در شب‌های قدر تمام یا قسمتی از شب را بتواند خود را به خداوند نزدیک کند و در یاد خدا باشد اصطلاحاً می‌توان به او گفت شب قدر را احیاء گرفته است و روح و روان خود را زنده نگاه داشته، که یقیناً درجات افراد و کیفیت بیداری آنها در این مورد، متفاوت است لذا طبیعی می‌باشد که درجات و ثمرات به دست آمده برای انسان‌ها نیز با هم متفاوت باشد که یکی از آن ثمرات، رها شدن از عذابی است که در روایت مورد نظر رسول خدا به آن وعده فرموده است.

اما در مورد این که منظور از «عذاب» و نجات پیدا کردن از آن چیست باید گفت معنای عذاب بر اساس آنچه در کتب لغت آمده هر آن‌ چیزی می‌تواند باشد که آرامش را از بین ببرد و این عبارت عذاب در روایت به صورت کلی آمده پس هم می‌تواند امور مادی و هم امور روحی و هم امور معنوی را شامل شود.

از باب نمونه چه بسا انسان به هر دلیل اسیر استرس‌ها و ناآرامی‌ها باشد؛ استرسی که خودش می‌تواند نتیجه‌ عدم باور قوی و یا احساس ضعف و تنهایی باشد، حالا تصور کنید فردی در شب قدر و به برکت احیاء و مناجاتی که با خالق هستی خواهد داشت و برکات خاصی که در این شب‌ها در نظر گرفته شده، به یک طمأنینه قلبی برسد، طمأنینه‌ای که اثرش چه بسا بر یک عمر زندگی او تغییرات اساسی ایجاد کند!

کما اینکه برخی افراد را خود ما می‌شناسیم و در اطرافمان دیدیم که اقرار داشتند به برکت برخی از اعمال عبادی و به برکت برخی از زمان‌های خاص منجمله همین شب‌های قدر، تحول اساسی در زندگیشان ایجاد شده و تغییراتی در فکر و اعمالشان ایجاد شده، سبب شد مقدماتی فراهم شود تا تمامی ناآرامی‌های روحی‌ای که داشتند از آن‌ها دور شود.

نتیجه‌ای که در آیات قرآن نیز به ما یادآوری شده است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده‌‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش می‌‌یابد!

بهترین اعمال شب قدر برای رسیدن به آرامش

یکسری از اعمال و دعاها هست که در کتاب‌های ادعیه و بزرگان بر اساس آنچه در روایات آمده، پیشنهاد داده شده که یقیناً آثار خودشان را خواهند داشت و خیلی هم خوب هستند و نباید به راحتی از کنار آنها گذشت؛ منتها برای تشخیص اینکه بهترین عمل چیست باید به فرمایشات معصومین (ع) مراجعه کنیم؛ مشابه همین سؤال را امام علی (ع) از رسول خدا (ص) پرسیدند با این مضمون که ای رسول خدا برترین اعمال در ماه مبارک چیست؟ حضرت پاسخ فرمودند: «یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ»؛ ای ابا الحسن! برترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات است»؛ فراموش نکنیم این پاسخ «پرهیز از محرمات» پاسخ یک معصوم به معصوم دیگر است، پس به طریق اولی برای ما انسان‌های معمولی این نکته حیاتی بخش است که بدانیم در تمامی اوقات خصوصا ماه مبارک رمضان به تمامه که شب‌های قدر را نیز شامل می‌شود، بهترین اعمال این است که از محرمات الهی بتوانیم دوری کنیم.

البته شاید فرصت خیلی از گناهان خود به خود برای اکثر افراد در این شبها اصلاً فراهم نباشد. زیرا گناهان دایره عظیمی دارد و خیلی از مصادیق پرهیز از محرمات، در همین شب‌ها هم می‌تواند بروز و ظهور پیدا کند. نباید فراموش کرد که اجتناب از محارم الهی یک بار با عدم انجام گناهی خاص تحقق پیدا می‌کند و یک بار هم با قطع کردن مسیر یک گناه قدیمی تحقق پیدا خواهد کرد! که هر دوی این موارد می‌تواند نمونه‌های متعددی حتی در شب‌های قدر داشته باشد.

مثلاً یک بار می‌گوییم در خود شب قدر مراقب باشیم تا غیبت نکنیم، ریا نکنیم، ظلم نکنیم و... که این یک امر مشخص و مسلم است. این موارد از پرتگاه‌هایی هستند که زمان و مکان نمی‌شناسند و در هر زمانی می‌توانند تحقق پیدا کنند و لزوم اجتناب از آنها که افضل اعمال ماه مبارک هست و توصیه روایت مورد نظر هم می‌تواند باشد محسوب می‌شود.

اما یک بار هست که دایره را وسیع‌تر کرده و می‌گوییم اگر حق‌الناسی به گردنمان از گذشته مستقر بوده و هر روز و هر ساعت بابت عدم جبران و عدم برگرداندن حق به صاحب اصلی‌اش، این حرمت تداوم پیدا می‌کند را بیاییم قطع کنیم و حق فرد را برگردانیم! و چه کاری بهتر از این کار! که حتی ممکن است با این اصلاح اسبابی فراهم شود تا موانع استجابت دعاهایی هم که در این شبها داریم برطرف شود.

چیزی که امام علی (ع) در دعای کمیل از خداوند تقاضا می‌کنند که «اَللّـهُمَّ اغْفِرْ لی الذُّنُوبَ الَّتی تَحْبِسُ الدُّعاءَ» که البته این جبران خطاهای گذشته فقط امور مادی را شامل نمی‌شود بلکه حقوق اخلاقی را هم می‌تواند شامل شود. از باب نمونه اگر فرد دل والدینش، دل همسر، فرزند و... را شکسته و حقی از آنان را ضایع کرده در همین شب‌ها بهترین زمان برای قطع این مسیر باطل و عذرخواهی و دلجویی از آن‌ها می‌تواند به حساب آید.

منبع:فارس